حرکات ساکادیک چشم (Saccade-ساکاد چشم) یک حرکت سریع چشم (پرش) است که معمولاً توأم و بین نقاط خیرگی میباشد (یعنی هر دو چشم در یک جهت حرکت میکنند) و تحت کنترل ارادی هستند. بهطورکلی هدف از این حرکات، حرکت دادن چشمها به گونهای است که تصاویر مناطق خاصی از جهان بصری پیرامون بر روی فووا (گودی مرکزی بر روی شبکیه) قرار میگیرند. غالباً بهسادگی فکر میکنیم (البته اشتباه فکر میکنیم) که هم حرکت ساکادیک چشمی همیشه در یك خط مستقیم اتفاق میافتد و هم اینكه ما در طی این حرکات چیزی “نمیبینیم” . پس ممکن است بهراحتی تصور کنیم که ما اغلب جهان را بهواسطهی یک سری پرشهای چشمی ساکادیک از یک منطقه به منطقه دیگر که با هر فیکسیشن (چشم دوختن) پراکنده میشوند، دنیا را میبینیم. اگرچه توجه داشته باشید که این شرح از چنین حرکاتی در اینجا بسیار ساده بیان شده است.
توانبخشی در بیمارانی که دچار آسیب های بینایی هستند، باعث توانمندی آنها در انجام اموری است که به نوعی وابسته به بینایی است. هدف اتاق بینایی برای بیمارانی که دچار انواع اختلالات حرکت چشمی ساکادیک هستند، توانمند کردن بیمار در عملکرد مؤثر با وجود ناتوانی است.
اتاق بینایی یک تجربهی آرامشبخش چند حسی است. این اتاق همه حواس را در خود جای دارد. این روش میتواند با استفاده از یک موسیقی، عطرها و دیگر مواردی آرامکننده، سبب کاهش اضطراب و هیجانات زیاد شود. نورها و کارهای لمسی نیز میتواند بیماران را مشغول خود کرده و با تحریک، حواس آنها را به خود جلب کنند.
ساکادها یا حرکات ساکادیک چشم چیست؟
اگر بخواهیم توجه بصری را درک کنیم، بهترین است از چشمها شروع کنیم. اطلاعات مربوط به جایی که ما به آن نگاه میکنیم، انتقال دهندهی چیزی است که ما در آن حضور داریم – چیزی که ما را در یک صحنه بصری معین به خود جلب میکند؛ اما هرچه بیشتر نگاه کنید، بیشتر خواهید دید.
رفتار بصری شامل چیزهایی بیشتر از فقط نگاه کردنها و زل زدنها است. درحالیکه این امر ممکن است تنها جنبه حرکات چشم موردتوجه شما و سؤال مطرحشده برای شما باشد، اما درک کاملتری از نحوه عملکرد چشمها نیز میتواند درک بهتری از دادههایی که جمعآوری کردهاید، برای شما فراهم کند.
ساکادها یا حرکات ساکادیک، حرکات سریع چشم هستند که به ما امکان میدهند صحنه بصری را بهسرعت اسکن کنیم. چشم قبل از پرش سریع به حالت بعدی، فقط برای یک لحظه کوتاه روی یک موقعیت تمرکز میکند. این کاری است که چشمان شما در مرحله خواب REM (حرکت سریع چشم) انجام میدهد و این همان چیزی است که چشمان شما در حال خواندن چیزی، آن را انجام میدهد.
جالب اینجاست که حرکات ساکادیکی که ما هنگام خواندن انجام میدهیم، اغلب به این معنی است که هر چشم به بخشی متفاوت از کلمه نگاه میکند. در ابتدا تصور میشد كه رفتار چشمان هنگام خواندن به معنای آن است که چشمها در هماهنگی كامل و بسیار خوبی دارند کار میکنند (ازاینرو ارزش تحقیقاتی این بود كه فقط به یك چشم نگاه میکرد)، اما به نظر نمیرسد كه همیشه چنین باشد.
مطالعهای در مورد بررسی چگونگی تمرکز چشمانمان هنگام ایجاد حرکات ساکادیک چشمی در هنگام خواندن، انجام شده است. در این مطالعه محققان دریافتند که در اغلب موارد، چشمان ما روی مناطقی متمرکز میشوند (در 40٪ از موارد، این با یک فاصله از یک کاراکتر یا بیشتر است). این امر، ایدهای را ترغیب میکند که اگر بخواهیم رفتار بصری را هنگام خواندن بررسی کنیم، هر دو چشم باید موردتوجه قرار گیرند.
حرکات ساکادیک چشم را میتوان ارادی انجام داد (سعی کنید به یک موقعیت نگاه کنید و سپس نگاه خود را به موقعیتی در این نزدیکی تنظیم کنید –در این صورت یک ساکاد انتقال را انجام میدهید)، اما این حرکات تا حد زیادی بهطور خودکار و غیرارادی انجام میشوند. آنها حتی در صورتی که تلاش میکنید به یک نقطه زل بزنید، صورت میگیرند- یک فیکسیشن (چشم دوختن) اغلب فقط یک سری ساکاد است که در یک منطقه باریک قرار دارد.
این حرکات کوچک هدف دیگری نیز با خود دارند. از آنجا که چشم ما حاوی یک نقطه کور است که در آن عصب بینایی قرار دارد (جایی که هیچ گیرنده بینایی وجود ندارد)، این حرکات ساکادیک چشم اجازه میدهند تا گیرندههای کنار عصب نوری در معرض صحنه بصری قرار گیرند، به این معنی که مرحلهی کوری دید برای مدت طولانی طول نخواهد کشید. این عمل، همراه با قابلیتهای پیشبینی قدرتمند مغز، بدان معنی است که ما بهندرت قادر به مشاهده نقطه کور (و حتی با این وجود، معمولاً فقط با تلاش هماهنگ) هستیم.
انواع حرکات چشمی ساکادیک
حرکات ساکادیک بازتابی و ارادی چشم
جهتگیری به سمت یک هدف جدید در حال ظاهر شدن با استفاده از یک حرکت ساکادیک چشم، یک واکنش بسیار طبیعی است. یک ساکاد یا پرش چشم ساخته شده در جهت هدفی که به نظر میرسد نسبت به نقطهی فیکسیشن، خارج از مرکز است، گاه به عنوان یک حرکت ساکادیک بازتابندهی چشم (یا «محرک فراخوان کننده») نامیده میشود، برخلاف حرکات پرشی که در موقعیتهایی که بیشتر وابسته به فرایندهای کنترل ادراکی کاملاً ارادی (یا «درونزا») ایجاد میشود برای مثال هنگامی که با یک دستورالعمل ساده “نگاه به سمت چپ” انجام شود). این طبقهبندی گسترده به محرک فراخوان کننده و کاملاً ارادی، با تفاوتهایی که در ویژگیهای اصلی رفتاری این دو نوع حرکت وجود دارند، تائید میشود. اگرچه، به معنایی دقیقتر، همه حرکات ساکادیک چشم اساساً ارادی هستند، زیرا یک فرد مشاهدهگر همیشه میتواند تصمیم به عدم حرکت و جابجایی نگاه و درنتیجه چشمها بگیرد. همچنین اگر زمان و مکان ظهور یک هدف قابل پیشبینی باشد، حرکت ساکادیک مورد انتظار اغلب پیش از ظهور خود آن هدف رخ میدهد یا خیلی مختصراً متعاقباً برای راهنمایی بصری اتفاق میافتد.
در فعالیت دیداری روزمره، چشمها اغلب بسیار فعال هستند و در هر ثانیه چندین ساکاد یا پرش اسکنکننده ایجاد میکنند. در مطالعات آزمایشگاهی، چندین نمونه یا پارادایم ایجاد شده است که امکان مطالعه بر روی ساکادهای ارادی را فراهم میکند و در عین حال مزایای استفاده از یک هدف کاملاً مشخصی را با خود دارند که در محیط پیرامون ظاهر میشود. این مزایا شامل حرکات ساکادیک تأخیری چشم، حرکات ساکادیک چشمی با کمک حافظه و آنتی ساکادها میباشد. سرانجام، حتی هنگامی که چشم برای مدت طولانی در حالت ثابت نگه داشته میشود، به عنوان مثال با دستورالعملهایی برای ثابت نگه داشتن، معلوم میشود که برخی حرکات بسیار کوچکی همچنان وجود دارد، از جمله حرکات پلهای کوچک که به میکروساکاد معروف هستند.
ساکادهای تاخیردار و ساکادهای حافظهای
در این شرایط به شرکتکنندگان دستور داده میشود تا یک حرکت ساکادیک چشمی یا همان پرش چشمی را نسبت به یک محرک ارائهشده در پیرامون انجام دهند، البته پس از مدتی تأخیر (بهطورمعمول چند ثانیه طول میکشد) که اغلب با انحرافی از یک نقطه ثابت مرکزی علامتگذاری و نشان داده میشود؛ بنابراین نمونهی آزمایشی برای حرکات ساکادیک تاخیردار (delayed saccade) شامل توانایی سرکوب در ایجاد یک پاسخ است و از آن برای بررسی نقایص اساسی در شرایطی که شامل نقایص و کمبودهای فرآیندهای مهاری در کنترل انعطافپذیر رفتار، از جمله در بیماری پارکینسون و اسکیزوفرنی میباشد، استفاده شده است.
حرکت ساکادیک حافظهای چشمی (memory-guided saccade) نیز به همین صورت است، با این تفاوت که در این مورد، هدف فقط در یک چشم به هم زدن نمایان میشود بهطوریکه ساکادها به یک مکان به خاطر سپردهشده هدایت میشوند. در چنین حرکات ساکادیکی در افراد عادی و بهویژه در بیمارانی که دچار آسیب در نواحی گانگلیون پایه و نواحی لوب فرونتال که در فرآیندهای حافظه کار نقش دارند هستند، دقت کمی کاهش مییابد.
آنتی ساکاد
وظیفه آنتی ساکاد توسط هالوت معرفی شد و از آن زمان بهطور گستردهای به عنوان یکی از نمونههای آزمایشگاهی ساکاد درونزا استفاده میشود. آنتی ساکاد واکنشی است که به دور از یک هدف محیطی – به طرف مقابل (تصویر آینه) منتقل میشود. آنتی ساکادها نیاز به سرکوب پاسخ به هدف و کنترل ارادی در جهت ساکاد دارند تا پاسخ در جهت مخالف دریافت شود. آنتی ساکادها تأخیر بیشتری (در حدود 250-350 میلیثانیه) نسبت به ساکادهای ایجاد شده به سمت هدف (میانگین حدود 150-250 میلیثانیه) دارند و در تعداد خطاهای آزمایشی (با عنوان “خطاهای همراه ساکاد”- pro-saccade errors’) مشاهده میشوند که در آن ناظر نمیتواند پاسخ به هدف را سرکوب کند. در افراد عادی، خطاهای همراه ساکاد بسیار متداول است (بهطورمعمول 10-20٪ از کار آزمایی)، اگرچه تفاوتهای فردی زیادی در میزان این خطا وجود دارد و با تمرین کاهش مییابد. آسیب به مناطقی از قشر فرونتال بهطور چشمگیری میزان این خطا را افزایش میدهد.
میکرو ساکادها
اگرچه ممکن است تصور کنیم که چشمان ما هنگامی که به یک شیء چشم میدوزیم یا بهاصطلاح فیکس میشویم، حرکت نمیکنند، در حقیقت آنها مدام در حال حرکاتی در مقیاس بسیار کوچکی هستند، تکانها و لرزش نامنظمی را به خاطر حرکات ساکادیک بسیار ریزی (کمتر از 0.5 درجه) نشان میدهند. این حرکات صورت گرفته در هنگام چشم دوختن، برای جلوگیری از محو شدن درک بینایی ما ضروری است. میکروساکادها معمولاً با سرعت (میانگین فراوانی) حدوداً 1 بار در ثانیه اتفاق میافتند. اگرچه سرعت آنها با دستورالعملها متفاوت است و برای مدت کوتاهی در شرایط مختلف خنثی میشوند.
اتاق بینایی برای حرکات چشمی ساکادیک
بینایی توسط نور تحریک میشود. حس بصری ما جزئیاتی را در مورد آنچه میبینیم در اختیار ما قرار میدهد و به ما در تشخیص و تعیین مرزها کمک میکند، درحالیکه مغز ما رنگها، کنتراست، شکل و حرکت را پردازش میکند. افرادی که دارای نقایص حسی هستند، غالباً در سازماندهی بیناییشان مشکل دارند. آنها ممکن است قادر به استفاده همزمان از هر دو چشم نباشند که این امر منجر به مشکلات یادگیری میشود. عدم توانایی در درک آنچه میبینند میتواند باعث ایجاد مشکل در هماهنگی چشم و دست، درک بینایی و آگاهی مکانی شود. اتاق بینایی میتواند برای تشویق و تقویت آگاهی نسبت به نور، ردیابی و دیگر مهارتهای دیداری مورداستفاده قرار گیرد. سطح متناسب ورودی و تجربهی دیداری میتواند جو یا کیفیت تحریک یا آرامش را تعیین و تنظیم کنند.
پروژکتور خورشیدی
پروژکتور خورشیدی برای تحریک حس بصری استفاده میشود زیرا درخشندگی و حرکت آن باعث ایجاد کنتراست بالایی میشود که میتواند پاسخ واضحی را از جانب بیمار به وجود آورد. هر یک از چرخهای جلوه دار که اشیاء یا تجربیات قابل تشخیصی را از خود نمایش میدهند، میتواند برای یادآوری درمانی (reminiscence therapy)، حافظه و یادگیری بازیها، داستانگویی، تقویت یادآوری اشکال، رنگها، اعداد، شروع مکالمه یا تنها برای تفریح استفاده شود.
انواع گستردهای از چرخهای جلوه دار و لوازم جانبی که میتوان به پروژکتور خورشیدی اضافه کرد، به ایجاد محیطی تحریککننده یا آرامبخش کمک میکند. پرژکتور را میتوان به روی هر دیوار، سقف یا کف زمین در اتاق بینایی تاباند تا نیاز بیمار را برآورده سازد.
فیبرهای نوری
از اسپری و پردههای نوری میتوان برای افزایش لذت در درمان یا تکنیکهای آرامشبخشی استفاده کرد. وقتی فرد به رشتههای نوری درخشان نگاه میکند و از اینکه رنگ این نورها بهآرامی و آهسته تغییر میکنند، لذت میبرد، تمرکز او افزایش یافته و بیشتر برای برقراری تعامل در جلسهی درمانی خود ترغیب میشود. فیبرهای نوری فرصتی برای تشخیص را رنگ فراهم میکنند و این رنگها با استفاده از یکی از کنترلگرهای Wi-Fi، توسط خود فرد میتوانند کنترل شوند. سایر محصولات فیبر نوری شامل فرش، اسپریهای نئونی و تابلوهای دیواری میباشند.
Sensory Magic (جادوی حسی)
Sensory Magic فناوری صفحه نمایش لمسی بیسیم شگفتانگیزی را فراهم آورده است و به کاربر این امکان را میدهد تا نور، رنگ، تصاویر، فیلم و صداها را به دلخواه خود کنترل کند تا آرامش یا تحریک حواس خود را کنترل کند. از طریق احساس بصری آنها میتوانند یک تجربه همه جانبه ی حسی را برای خود ایجاد کنند، خواه به قلب جنگل بروند، با به اعماق اقیانوس یا دور تا دور فضا. با بیش از 80 “تم” ادغام شده و ایجاد شده که توسط تیمی از درمانگران ساخته شده است، بر اساس نیاز بیمار، میتوان به اهداف یادگیری و درمانی کمک کرد و یادگیری، آرامش و سایر موارد را تحریک کرد. این سیستم به شما امکان میدهد تا تصاویر، فیلم و موسیقی خود را بهراحتی بارگذاری کنید تا مضامین واقعاً شخصی سازی شدهای برای شما ایجاد شود.
Sensory magic با استفاده از کنترلگرهای بیسیم بسیاری که در دستگاه در دسترس هستند، قابلکنترل است. Sensory magic همچنین با بسیاری از دیگر محصولات Snoezelen مانند لولههای حبابی، پانلهای دیواری تعاملی، فیبرهای نوری، نورافکنها، چراغهای وال واشر دیواری سازگار است و همگی به تجربه حسی تصویری میافزایند.
لولههای حبابی
لولههای حبابی (Bubble Tubes) یک جزء اساسی در اتاق بینایی هستند. آنها فیدبکی را فراهم کرده و سیستم بینایی را تحریک میکنند و توانایی بیمار شما در ردیابی حبابها و اشیایی مانند ماهیهای رنگی یا توپ را تسهیل میکنند. اثرات مداوم تغییر رنگ نیز در تقویت توانایی تشخیص رنگ و درک بصری مؤثر است. علاوه بر این، نگاه کردن به این لولهها ممکن است میزان احساس آرامش بیمار یا مشتری شما را افزایش دهد. این ممکن است به آنها کمک کند تا تمرکزشان را بیشتر کرده و بهتر بتوانند گفتگو برقرار کنند. کنترل و تغییر رنگهای این لولهها با یک کنترل کنندهی تعاملی، هماهنگی چشم و دست، علت و معلول را تقویت میکند و توانایی فرد را افزایش میدهد.
لولههای حبابی در ابعاد مختلفی وجود دارد و در یک لوله رنگینکمانی بدون آب نیز موجود هستند. نصب آینهها بر روی دیوارههای پشت لولههای حبابی باعث گسترش و افزایش تجربه بصری شده و باعث ایجاد تصور وجود چند لولهی دیگر در اتاق میشود.
پانل بیانتها و ماورایی
پانل بیانتها و ماورایی (Infinity and Beyond Panel)، فرد شرکت کننده را به درون یک تونل روشنایی با عمق بینهایت سوق میدهد. الگوی تغییر رنگ و تغییر حرکت هیپنوتیزم کننده در هنگام چرخش چراغهای LED در صفحه، فرصتی ارزشمند برای آموزش، تحریک، ایجاد انگیزه خواهد بود و ابزاری را برای اوقات فراغت برای همه تواناییها و سنین فراهم میکند. 49 افکت مختلف نوری و بصری را انتخاب کنید تا بتواند نیازها و ترجیحات هر مشتری را تنظیم کند. این پانل دیواری ابزاری مناسب برای ردیابی، هماهنگی دست و چشم و پیشبینی دیداری است. دکمههای بزرگ قابلدسترسی در قسمت جلوی پانل، کنترل را برای کاربر فراهم میکند. یک سوئیچ توانایی مناسب نیز میتواند بهراحتی در قسمت جلوی پانل متصل شود تا بتواند بدون توجه به سطح توانایی فرد، هر فردی را کنترل کرده و او را توانمند سازد.
این پانل دارای یک سوئیچ یک دکمهای است. همچنین صداها با یکی از دکمههای کنترل لمسی در قسمت جلوی Infinity and Beyond panel ایجاد میشوند. این پانل را میتوان با بسیاری از محصولات سازگار Wi-Fi Snoezelen که در دسترس هستند استفاده کرد.
