بیش فعالی و نقص توجه (ADHD) : علت و رفع بیش فعالی نقص توجه

در گذشته اختلال بیش فعالی نقص توجه (ADHD) به عنوان یک اختلال در نظر گرفته می‌‌شد که با بزرگ شدن کودک در رسیدن به دوران بزرگسالی برطرف می‌گردید اما بهتر است بدانید که اختلال بیش فعالی نقص توجه به یک مشکل نورولوژیکی است که در تمام طول زندگی فرد وجود دارد. علائم و نشانه‌های این اختلال با گذر زمان تغییر می‌‌کند به عنوان مثال با ورود کودک به دوران بزرگسالی بیش فعالی او کمتر می‌شود زیرا فرد بزرگسال یاد می‌گیرد که اشکال سالم تر به کنترل انرژی خود بپردازد. این اختلال حتی با تغییر علائم و نشانه‌ها همچنان در دوران بزرگسالی باعث بروز مشکل در عملکرد فرد خواهد شد و روابط فردی، سلامت کار و مسائل مالی او تأثیر خواهد گذاشت. اگر شما کودکی دارید که تصور می‌کنید دچار اختلال بیش فعالی نقص توجه است یا آن که این اختلال در شما به عنوان یک فرد بزرگسال تشخیص داده شده است باید با علایم و نشانه‌های این اختلال و روش‌های درمانی موجود و بهترین استراتژی‌ها برای زندگی کردن با اختلال بیش فعالی نقص توجه آشنا شوید.

 علل بروز اختلال بیش فعالی نقص توجه چیست؟

 هنوز علت دقیق بروز اختلال بیش فعالی نقص توجه مشخص نیست اما محققان تصور می‌کنند که عوامل متعددی در بروز این اختلال نقش دارند که برخی از آنها به شرح زیر می‌باشند:

 عوامل ژنتیکی 

 اگر اختلال بیش فعالی نقص توجه به تازگی در شما تشخیص داده شده است یا آن که سالها است که با این اختلال زندگی می‌کنید احتمالا این سوال برای شما مطرح شده است که آیا کودکان من نیز دچار این اختلال خواهند شد؟ پاسخ شما به این سوال این است که ‘بستگی دارد’. اختلال بیش فعالی نقص توجه یک اختلال ارثی است و تحقیقات نشان داده که عوامل ژنتیکی بیش از ۷۰% در بروز این اختلال نقش دارند. علیرغم این ارتباط ژنتیکی قوی اختلال بیش فعالی نقص توجه به صورت خودکار در کودک شما ایجاد نخواهد شد زیرا یک مجموعه از عوامل ژنتیکی و محیطی در بروز این اختلال در کودکان شما نقش نقش دارند. گاهی اوقات کودکان این ژن‌ها را به ارث می‌برند بدون آنکه این ژن در آنها فعال شود.

 سموم 

 قرار گرفتن در معرض سرب حتی مقادیر کم آن می‌‌تواند باعث بیش فعالی و نقص توجه شود. سرب در محیط‌های مختلف از قبیل رنگ ساختمان وجود دارد و قبلا نیز در بنزین وجود داشت.

 قرار گرفتن در معرض مواد موجود در رحم

 سلامت مادر و عادات سالم او در دوران بارداری نقش مهمی را در بروز این اختلال ایفا می‌کند. تغذیه نامناسب و عفونت در دوران بارداری باعث می‌شود که ریسک بروز این اختلال در کودک شما افزایش پیدا کند. شواهد و مدارکی وجود دارد که نشان می‌‌دهد استفاده از برخی ترکیبات در دوران بارداری باعث می‌شود که ریسک بروز اختلال بیش فعالی نقص توجه در کودک افزایش پیدا کند.

 بیماری‌ها و آسیب دیدگی‌های خاص 

 برخی بیماری‌ها از قبیل مننژیت یا ان سفالی می‌تواند باعث بروز مشکلات مربوط به یادگیری و توجه شود. با این حال درصد کمی‌از کودکان به علت آسیب دیدگی مغز از قبیل تروما، آسیب دیدگی زود هنگام یا به تاخیر افتادن فرآیند رشد طبیعی ممکن است دچار علائم و نشانه‌های بیش فعالی نقص توجه شوند.

 چه عواملی باعث بروز اختلال بیش فعالی نقص توجه نمی‌‌شود؟

 اگرچه تصور می‌شود که عوامل زیر در بروز اختلال بیش فعالی نقص توجه نقش دارند تحقیقات نشان داده است که این موارد باعث بروز چنین اختلالی نخواهد شد:

• تماشای تلویزیون
• رژیم غذایی از قبیل رژیم پر از شیرینی
• اختلالات هورمونی از قبیل کم کاری تیروئید
• رفتار نامناسب پدر و مادر
• بازی‌های ویدئویی و کامپیوتری

علائم بیش فعالی نقص توجه

 علائم نشانه‌های اختلال بیش فعالی نقص توجه در کودکان می‌تواند شامل انواع مختلفی از مشکلات آموزشی و اجتماعی و رفتاری باشد.

• ناتوانی در تمام کردن تکالیف
• اختصاص دادن زمان طولانی برای انجام تکالیف مدرسه یا ناتوانی در آرام نشستن از جمله علائم و نشانه‌های شایع در کودکان پیش فعال است
• بزرگسالانی که دچار این اختلال هستند به صورت خسته می‌شود و مدت زیادی طول می‌کشد و انجام وظایف کاری خود بپردازند ممکن است در طول مکالمات برای گوش دادن به طرف مقابل مشکل داشته باشند.
• حتی افرادی که قبلاً اختلال در آنها تشخیص داده شده است برای تشخیص رفتارها و مشکلاتی که به اختلال بیش فعالی نقص توجه و ارتباط دارد دچار چالش می‌شوند و ممکن است تصور کنند که پرت شدن حواس آنها یا رفتارهای آنها به این قسمت از وجودشان ارتباط دارد و جزء علائم و نشانه‌های اختلال بیش فعالی نقص توجه نیست.
• گاهی اوقات رفتارهای این گروه از افراد مورد قضاوت قرار می‌گیرد که در واقع به علت اختلال بیش فعالی نقص توجه به وجود می‌‌آید. به عنوان مثال ناتوانی در ثابت نشستن در جلسات کاری تحت عنوان بی احترامی تلقی خواهد شد یا اشتباهاتی که کودک به علت بی دقتی در مدرسه انجام می‌دهد تحت عنوان نداشتن انگیزه در نظر گرفته می‌شود.
• کودکان و بزرگسالان که دچار این اختلال هستند به خودشان احمق یا نادان می‌گویند اما واقعیت این است که این کلمات اصلاً در خصوص آنها صدق نمی‌‌کند آشنایی با اختلال بیش فعالی نقص توجه به این افراد کمک می‌‌کند بتوانند از این دیدگاه‌های منفی فاصله بگیرد و دیگر احساس گناه و خجالت نکنند.

 اختلال بیش فعالی نقص توجه چگونه تشخیص داده می‌شود؟

 در حال حاضر از سه ویژگی مشهور برای تشخیص اختلال بیش فعالی نقص توجه استفاده می‌شود که به شرح زیر می‌باشند:

• نقص توجه
• بیش فعالی
• یا ترکیبی از هر دو مورد

 تشخیص اختلال بیش فعالی نقص توجه مانند تست خون یا پرکردن پرسشنامه‌های آنلاین ساده نیست و برای تشخیص این اختلال به ارزیابی‌های دقیق نیاز است. برای تشخیص این اختلال از پرسشنامه، مقیاس رتبه بندی، غربالگری هوش و مصاحبه با فرد استفاده می‌شود. علائم و نشانه‌های اختلال بیش فعالی نقص توجه می‌تواند شبیه علائم سایر اختلالات از قبیل افسردگی، اختلال دو قطبی، اختلالات یادگیری و مشکلات مربوط به خواب باشد. به این ترتیب یک بخش مهم از فرایند ارزیابی مشخص کردن این واقعیت است که آیا فرد دچار اختلال بیش فعالی نقص توجه علاوه بر این اختلال دچار اضطراب نیز هست یا خیر.

 درمان بیش فعالی و نقص توجه 

تراپی­های زیر برای افراد بیش فعال و دچار نقص توجه در نظر گرفته شده است:

 دارو درمانی 

دارودرمانی رایج ترین روش برای درمان اختلال بیش فعالی نقص توجه است. اگر پزشک برای کودک شما دارو تجویز کرده است باید به خوبی علائم و نشانه‌های آن را بررسی کنید و هرگونه عارضه جانبی را به پزشک اطلاع دهید تا پزشک بتواند بر اساس این اطلاعات به تنظیم دوز داروی کودک شما بپردازد و در نهایت دز درمانی مناسب را پیدا کند. دو گروه اصلی از داروهایی که برای درمان این اختلال مورد استفاده قرار می‌گیرند عبارتند از داروهای محرک و داروهای غیر محرک.

 داروهای محرک بیش فعالی

 شاید به نظر شما هم تجویز داروهای محرک برای فردی که دچار اختلال بیش فعالی و نقص توجه است به دور از عقل باشد اما باید بدانید که این داروها باعث کاهش بیش فعالی و بهبود توجه در فرد خواهند شد. برخی از این داروهای محرک به شرح زیر می‌باشند:

• آدرال (آمفتامین و دکستروآمفتامین)
• کنسرتا (آزاد کننده متیل فنیدات)
• دکسدرین (دکستروآمفتامین)
• فوکالین (دکس متیل فنیدات)
• متادات (متیل فنیدات هیدروکلراید)
• ریتالین (متیل فنیدات)

 داروهای غیر محرک  

 اگرچه معمولا داروهای محرک اولین داروهایی هستند که برای درمان بیش فعالی نقص توجه تجویز می‌‌شوند آیا پزشک تجویز داروهای غیر محرک می‌پردازد. این داروها در مواردی تجویز می‌‌شود که کودک شما دچار عوارض جانبی منفی داروهای محرک شده باشد یا آنکه نگرانی در خصوص سوء مصرف داروهای محرک وجود داشته باشد. گاهی اوقات پزشک به تجویز داروهای محرک و غیر محرک می‌‌پردازد که نمونه‌هایی از این کارها به شرح زیر می‌باشد:

• استاترا (آنوموکستین)
• ولبوترین ایکس ال (بوپروپیون هیدروکلراید)
• گوانفاسین (انتیونیو)
• کلوئیدین (کاتاپرس)

 استراتژی‌های رفتاری 

 محیط نقش مهمی را در کنترل علایم و نشانه‌های اختلال بیش فعالی و نقص توجه ایفا می‌کند و یک شرایط نامنظم و بدون ساختار منظم باعث بدتر شدن علائم و نشانه‌های کودک خواهد شد. از سوی دیگر وجود یک محیط ساختارمند و قابل پیش بینی کمک بسیار زیادی به کودک خواهد کرد. در بخش زیر به برخی از انواع استراتژی‌های رفتاری اشاره می‌کنیم که برای کودکان و بزرگسالان مبتلا به این اختلال کاملا کارآمد است:

• کارهای ساده و قابل پیش بینی در طول روز می‌تواند کمک کننده باشد. یک صبح یا بعد از ظهر و عصر سالم می‌تواند به فرد برای انجام وظایف خود کمک کند.
• استفاده از یک چک لیست می‌تواند برای انجام کارهای چند مرحله ای که دشوار و پر از استرس است مفید باشد و به عنوان یک حافظه کمکی به شما و کودک تان کمک کند تا احساس نظم داشته باشید. به عنوان مثال شما می‌توانید این شکلی است را روی در ورودی نصب کنید و تمام کارهایی که باید کودک شما در طول روز انجام بدهد را روی آن یادداشت کنید.
• برای کمک به بهبود توجه کودک خود بر روی تکالیف مدرسه یا پروژه‌های کاری می‌‌توانید از یک ساعت زنگدار استفاده کنید و آن را طوری تنظیم کنید تا هر ۱۵ دقیقه یک بار هشدار بدهد و با هر بار هشدار چند دقیقه به کودک خود استراحت بدهید.
• می‌توان از هشدار ساعت به عنوان یادآور برای خود و کودک تان استفاده کنید تا زمان مصرف داروها یا ترک کردن منزل را به شما گوشزد نماید. استفاده از هشدار ساعت بهتر است و باعث احساس قدرت در فرد خواهد شد زیرا کمتر به هشدارهای دیگران نیاز دارد.
• اگر قصد دارید که یک رفتار یا عادت را در برنامه روزانه فرزند خود بگنجانید یک جدول از روزهای هفته تهیه کنید و رفتارهایی که کودک شما انجام می‌دهد از قبیل مسواک زدن را در آن یادداشت کنید و با آن ستاره بدهید. این کار برای کودکان و بزرگسالان مفید است و به عنوان یک انگیزه و یادآور برای انجام آن کار عمل می‌کند.
• استفاده از برنامه ریزی به شما برای درک کردن گذر زمان و کارهایی که باید در طول روز انجام بدهید و فرصت نهایی انجام هر کار مانند آخرین مهلت تحویل پروژه‌ها و تکالیف کمک خواهد کرد.

 آموزش‌های رفتاری به پدر و مادر

 برخی از پدر و مادرها تصور می‌‌کنند که نتوانسته اند کودک خود را خوب تربیت کنند اما این مسئله واقعیت ندارد. آموزش و به پدر و مادرهایی که کودک آنها دچار اختلال بیش فعالی نقص توجه است به آنها کمک می‌کند به کنترل رفتارهای کودک خود در منزل بپردازند. آموزش دادن به پدر و مادر و ارائه اصول خاص در کنار حمایت عاطفی که اثر گذاری آنها در کاهش مشکلات رفتاری کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی نقص توجه تایید شده است کمک کننده خواهد بود. پدر و مادر معمولاً یاد می‌گیرند که به ارائه قوانین خاصی بپردازند و عواقب پیروی نکردن از آنها را برای کودک خود توضیح بدهند و در طول روز نظم بیشتری به کارهای کودک خود بدهند. پدر و مادرهایی که با استراتژی‌های اصلاح رفتاری از قبیل سیستم پاداش و تنبیه آشنا می‌شوند و کودکان خود را برای انجام امور درسی و امور منزل تشویق می‌کنند. نتایج مثبتی را به دست خواهند آورد و آنها یاد می‌گیرند که چگونه به شیوه‌های موثر و منطقی با کودک خود برخورد کنند.

 آموزش مهارت‌های اجتماعی

نداشتن مهارت‌های اجتماعی اغلب باعث بروز مشکل برای افرادی می‌شود که وجود اختلال بیش فعالی نقص توجه در آنها تایید شده است زیرا علایم و نشانه‌های این اختلال باعث می‌‌شود که رفتارهای کودک بی ادبانه به نظر برسد. نمونه‌هایی از آن‌ها عبارتند از عدم توجه به اشاره‌های غیر کلامی‌، قطع کردن صحبت دیگران یا نگاه کردن به پنجره هنگامی ‌که فرد در حال صحبت کردن است و یک نمونه دیگر از این هنجار شکنی‌ها این است که فرد خیلی نزدیک سایرین بایستد. هیچ یک از این رفتارها عمدا انجام نمی‌‌شود و دوستان و خانواده کودک به خوبی این مسئله را درک می‌‌کنند با این حال این امر باعث می‌شود که کودک در پیدا کردن دوست دچار مشکل شود. برای کودک انجام دادن صحیح کارها یا سایر امور بدون یادگیری مهارت‌های اجتماعی دشوار خواهد بود. آموزش مهارت‌های اجتماعی می‌تواند یک بخش از رفتار درمانی شناختی با یک گروه از درمانگران یا یک درمانگر یا مربی مخصوص باشد تا کودک این مهارت‌ها را یاد بگیرد.

 مشاوره و روان درمانی 

 تحقیقات نشان داده است که رفتار درمانی شناختی برای افرادی که دچار اختلال بیش فعالی نقص توجه هستند بسیار مفید است و به ایجاد روش‌های جدید برای رفتار کردن در جهان می‌پردازد. مهمتر از همه اینکه این روش به رفع خجالت و نداشتن اعتماد به نفس در تعداد زیادی از افرادی که دچار این مشکل هستند کمک می‌کند. همکاری با مشاور یا درمانگر می‌تواند یک روش موثر برای بررسی مشکلاتی باشد که در زندگی فرد مبتلا به اختلال بیش فعالی نقص توجه به وجود می‌آید مانند از دست دادن شغل و مشکلات ارتباطی. این روش برای افرادی که علاوه بر اختلال بیش فعالی نقص توجه دچار اختلالات دیگری نیز از قبیل افسردگی و اضطراب هستند مفید می‌باشد. بهترین کار این است که شما به متخصصی مراجعه کنید که در زمینه اختلال بیش فعالی نقص توجه مهارت بالایی دارد و می‌‌تواند به شما برای بازدهی بیشتر کمک کند.

 آموزش گرفتن 

 ایجاد ساختار مندی بیشتر در زندگی می‌‌تواند برای کنترل علایم و نشانه‌های شما مفید باشد و ایجاد یک ساختار در زندگی در افرادی که دچار اختلال بیش فعالی نقص توجه هستند کار ساده ای نیست:

• یک مربی که در این زمینه تخصص دارد می‌تواند به شما کمک کند که به ایجاد این ساختارمندی بپردازید و به شما و کودک تان کمک می‌‌کند به اهدافی که داری دست پیدا کنید، عادت و مهارت‌های جدید را یاد بگیرید و آنها را وارد زندگی خود نمایید.
• به عنوان یک هماهنگ کننده و راهنما عمل می‌کند و به عبارتی به او بدن دوگانه گفته می‌شود یعنی به شما کمک می‌کند به انجام کارهای دشوار خود بپردازید و در همین حین به سازماندهی امور شما خواهد پرداخت.
• تعداد زیادی از افرادی که دچار اختلال بیش فعالی نقص توجه توجه هستند در انجام دادن کارهای خسته کننده یا چند مرحله ای مانند تکالیف مدرسه مشکل دارند آنها برای شروع فعالیت‌های خود به مشکل بر می‌خورند و معمولاً پروژه‌های خود را نیمه کاره تمام می‌‌کنند.
• مربی در کنار شما می‌نشیند و به شما کمک می‌‌کند به انجام فعالیت‌های خود بپردازید. حضور فیزیکی او به شما کمک می‌کند بر روی فعالیت‌های خود تمرکز داشته باشید و از میزان اضطراب شما کاسته شود.

 حمایت گروهی 

 حمایت گروهی معمولاً شامل حمایت آموزشی و عاطفی و تشویق پدر و مادر کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی و نقص توجه و خود افراد مبتلا به این اختلال است. قرار گرفتن در کنار افرادی که شما را درک می‌کنند و شما مجبور به توضیح دادن شرایط خود برای آنها نیستید باعث راحتی بیشتر و افزایش حس تعلق در شما خواهد شد. حمایت گروهی یک مکان عالی برای یادگیری اطلاعات بیشتر و شناختن پزشکان آموزش دیده در زمینه اختلال بیش فعالی نقص توجه است. گاهی اوقات در این گروه‌های حمایت کننده سخنرانان مهمان حضور دارند و گاهی اوقات شما می‌توانید به ارائه تجربیات خود بپردازید.

 سازش پذیری 

 فردی که دچار اختلال بیش فعالی نقص توجه است قابلیت سازش پذیری را دارد این امر بدین معنا است که می‌تواند این سازگاری‌ها را در مدرسه دریافت کند یا به عنوان یک فرد بزرگسال در محل کار از آنها بهره بگیرد. برخی از افراد از درخواست برای سازش پذیری خجالت می‌کشند زیرا نمی‌‌خواهند که باعث جلب توجه شود و ممکن است احساس کند کار اشتباهی را انجام می‌دهند. با این حال سازش پذیری کمک زیادی به آنها می‌کند و فرد مورد نظر که وظیفه سازگار کردن محیط را بر عهده دارد می‌تواند یک محیط بسیار مناسب و سودمند را برای شما یا هر فرد دیگری که دچار اختلال بیش فعالی نقص توجه است به وجود بیاورد تا بتوانید با بهترین عملکرد و کارایی کارهای خود را انجام دهید.

• نمونه‌هایی از سازگار پذیری دانش آموزان عبارت است از کمک کردن به دانش آموزان برای یادداشت برداری در کلاس، ضبط کردن کنفرانسی که باید در کلاس ارائه بدهند و انجام دادن امتحانات در یک اتاق ساکت. با معلم خود یا مرکز ناتوانی دانش آموزان در این رابطه صحبت کنید.
• نمونه‌هایی از سازش پذیری‌ها در محل کار عبارت است از استفاده از هدفون‌هایی که مانع از ورود صدا به گوش می‌‌شوند یا داشتن ساعت کاری منعطف یا استفاده از علامت‌هایی مانند ‘مزاحم نشوید’. برای جلوگیری از پرت شدن حواس خود می‌توانید با رئیس تان یا مدیر منابع انسانی در خصوص سازش پذیری‌هایی که به شما برای بازدهی بیشتر کمک می‌کند صحبت کنید.

 تغییر سبک زندگی اختلال بیش فعالی نقص توجه

 تغییر سبک زندگی به افراد مبتلا به اختلال بیش فعالی نقص توجه کمک می‌‌کند و باعث بهبود علائم آنها خواهد شد. تغییر سبک زندگی شامل ورزش کردن به صورت منظم، رژیم غذایی سالم، خواب کافی و انجام دادن روش‌های کاهش استرس است. بهترین روش برای ایجاد تغییرات لازم در زندگی این است که تا حد امکان آنها را لذت بخش کنید تا به عنوان یک انگیزه دهنده بزرگ برای شما عمل کند. به عنوان مثال به انتخاب یک فعالیت ورزشی بپردازید که جالب است و شما در هنگام انجام آن احساس نمی‌کنید که باید به سراغ یک فعالیت دیگر بروید.

 آموزش 

 کسب اطلاعات کافی در خصوص اختلال بیش فعالی نقص توجه و نحوه تاثیرگذاری آن بر روی کودک شما مهم ترین بخش از فرایند درمان محسوب می‌‌شود. وجود مشکل در بهبود توجه او و کنترل رفتارهای بیش فعالانه او مهمترین علائم اختلال بیش فعالی نقص توجه هستند اما اکنون این سوال مطرح می‌‌شود که آنها چه نقشی را در زندگی کودک شما ایفا می‌کند به عنوان مثال آیا کودک شما رویا پردازی می‌کند و دستوراتی که به او داده شده است را فراموش می‌کند یا این که کودک شما بی توجه است و معمولاً بدون آنکه به دو طرف خیابان نگاه کنند از عرض خیابان عبور می‌کند. هنگامی ‌که شما با این چالش‌های بزرگ و تخصصی مواجه می‌شوید بهتر است از درمانگر کمک بگیرید تا شما را راهنمایی کند.

 روش‌های درمانی مکمل 

 روش‌های درمانی مکمل متعددی وجود دارد که بر روی افراد مبتلا به اختلال بیش فعالی نقص توجه مورد بررسی قرار گرفته است و هیچ یک از آنها در مقایسه با روش‌های درمانی رایج اثر گذاری بیشتری نداشته است. آیا می‌توان در خصوص این روش‌های درمانی مکمل با پزشک خود یا متخصص سلامت ذهن ثابت کنید سپس استفاده از آنها را شروع نمایید. در بخش زیر به برخی از این روش‌های مکمل که برای کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی نقص توجه و مورد استفاده قرار می‌گیرد اشاره خواهیم کرد:

• اسیدهای چرب امگا ۳
• ملاتونین
• طب سوزنی
• یوگا و مدیتیشن درمانی
• نوروبیوفیدبک