اختلال ذهنی بیشفعالی، یک اختلال ذهنی مزمن است که توانایی متمرکز ماندن فرد و کنترل تکانهها و حرکات را تحت تأثیر قرار میدهد. افراد مبتلا به اختلال بیشفعالی ممکن است مشکلاتی در رابطه با مدریت زمان، نظم، تمرکز و مولتی تسکینگ (چند وظیفهای بودن) داشته باشند.
کاردرمانی میتواند به روشهای مختلفی به افراد مبتلا به اختلال بیشفعالی کمک کند. این روش به فرد کمک میکند تا موانع موفقیت را شناسایی کرده، راههایی برای عبور از این موانع پیدا کند، مهارتهای جدید بیاموزد یا مهارتهای قدیمی را اصلاح کند و راهحلهای بسیاری برای مواقعی که کارها طبق برنامه پیش نمیروند پیدا کند. هدف کاردرمانی کمک به افراد برای برنامهریزی و اولویتبندی کارها با استفاده از تکنیکهای مناسب آن موقعیت است.
با ما همراه باشید تا با کاردرمانی برای بیشفعالی بیشتر آشنا شوید و برای مثال اطلاعاتی دربارهی طرز کار آن و اینکه چرا مؤثر است کسب کنید. باید توجه داشته باشید که به منظور درمان بیشفعالی با کمک کاردرمانی، باید به پزشک ماهر و مجربی مراجعه کنید که با درمانها و کنترل عوارض آشنایی دارد. این امر باعث کاهش خطر بروز عوارض جانبی و کاهش طول دوران نقاهت درمان خواهد شد.
اثر کاردرمانی برای بیشفعالی چگونه است؟
اساس این استدلال برای افرادی که مبتلا به بیشفعالی هستند مفید خواهد بود؛ کاردرمانی به این افراد کمک میکند تا در موقعیتهای اجتماعی شرکت کنند. این درمان باعث کمک به کودکان مبتلا به بیشفعالی، در مدرسه، کار و حرفه خواهد شد.
در حالیکه کاردرمانی برای بیماریهای ذهنی دیگر مؤثر شناخته شده است، اما مدارک کمی دال بر تأثیر آن برای درمان بیشفعالی وجود دارد.
اختلال بیشفعالی معمولاً عملکرد درسی فرد، مدیریت درگیریهای شخصی، ارتباطات و توانایی حمایت عاطفی فرد را تحت تأثیر قرار میدهد. علائم اختلال بیشفعالی عبارتند از: عدم تمرکز و بیشفعالی یا تکانشی بودن. این ویژگیها میتوانند باعث مشکل در مدیریت زمان، احساسات، انگیزه و کارهای اجرایی که برای انجام وظایف لازم هستند شوند.
در تحقیق کوچکی در سال 2018، 38 کودک 9-15 ساله به طور تصادفی یا برای کار نزد کاردرمانگر فرستاده شدند و یا در گروه کنترل قرار گرفتند. بعد از مدتی کودکانی که در گروه کاردرمانی بودند بهبود چشمگیری در توانایی مدیریت زمان و آگاهی کلی از زمان پیدا کرده بودند.
تحقیق دیگری در سال 2020 شامل 23 شرکت کنندهی خانم بودند و آنها تقسیم شده و یا در گروه کاردرمانی 7 هفتهای و یا گروه کنترل قرار گرفتند. محققین دریافتند که استرس و علائم بیشفعالی در 11 شرکت کنندهی گروه کاردرمانی کاهش یافته و توانایی انجام وظایف بهبود و میزان رضایت آنها نیز افزایش یافته است.
در کل، آزمایشات بالینی باکیفیت و جامع کمی برای بررسی کاربرد تمارین کاردرمانی برای بیشفعالی انجام شده است؛ اما این درمان از نظر برخی از افراد مفید است.
کاردرمانی برای بیشفعالی چیست؟
به طور کلی، کاردرمانی شامل کمک به افراد با هر سنی برای شرکت در فعالیتی که نیاز دارند و یا دوست دارند انجام دهند میباشد. کاردرمانی افراد را تشویق میکند تا موانعی که آنها را از انجام فعالیتهای مهم باز میدارند، پشت سر بگذارند و استقلال آنها و میزان رضایتشان از زندگی را بالا میبرد.
این درمان اهمیت سلامت روانی و احساسی افراد را مد نظر قرار میدهد و با استفادهی درمانی از فعالیتهای روزمره به بهبود این موارد کمک میکند. این درمان به افراد بیشفعالی که دچار عزت نفس پایین و خود کمبینی هستند توجه ویژهای دارد.
در کل، هدف اصلی کاردرمانی تطبیق محیط با فرد است. بر پایهی این عقیده استوار است که افراد باهم متفاوتند و در نتیجه محیط باید به گونهای باشد که متناسب با نیازهای فرد بوده و اجازه دهد که فرد بتواند تواناییهایش را کامل بروز دهد.
تکنیکهای کاردرمانی برای بیشفعالی
کاردرمانی جنبههای مختلفی دارد که عبارتند از: راهنمایی و آموزش اعضای خانواده یا پرستاران و مراقبین افراد مبتلا به اختلال بیشفعالی، پیشنهاداتی برای تجهیزات مناسب و بررسی خانه، محل کار، مدرسه یا محیطهای دیگر مربوط به فرد.
در زمان انتخاب رویکرد درمان، کاردرمانگر باید چالشهای خاص فرد تحت درمان و بهترین راه برای رسیدگی به آنها را در نظر بگیرد.
هیچ روش درمانی مشخصی برای افراد بیشفعال وجود ندارد؛ برخی از مدلهای مورد تأیید عبارتند از:
- مدل کانادایی عملکرد کاری
- مدل عملکرد-فرد-محیط-کار
- مدل شغلی انسان
مهم نیست که کاردرمانگر از چه روشی استفاده میکند، روشی منعطف برای افراد مبتلا به بیشفعالی بهترین گزینه است. کاردرمانگر باید در هر روشی، به اهداف و علایق شخصی فرد توجه کند.
مداخلات دارویی و روانشناختی روشهای استاندارد کاهش علائم بیشفعالی هستند و تمرکز کاردرمانی بر مداخلات روانشناختی میباشد. با این حال باید توجه داشت که کاهش علائم به تنهایی باعث بهبود عملکرد روزمرهی فرد نخواهد شد.
6 تمرین خانگی برای پایهریزی کاردرمانی برای درمان فرزندتان وجود دارد.
استفاده از جایزه و تصاویر به منظور اجتناب از اطلاعات اضافی و جایزه برای استقامت
در زمان کار بر یک پروژهی چند مرحلهای، کودک بیشفعال ممکن است ترجیح دهد که کار نکند. کاردرمانگر کمک میکند تا با آموزش روشهایی برای تبدیل کارها به قسمتهای کوچکتر و مدیریتپذیرتر و علاقهمند نگهداشتن خود در هر مرحله، با این تمایل مقابله شود. والدین نیز میتوانند همین کار را در خانه با استفاده از تصاویر و جوایز کوچکی که باعث تشویق پیشرفت خواهد شد، انجام دهند.
تصاویر و المانهای بصری دیگر محرک ذهن افراد بیشفعال هستند. تصویر به کاری که باید انجام شود بستگی دارد؛ مثلاً برای کودکی که در حال تمیز کردن اتاق است میتوان از نقشهی فیزیکی جاهایی که باید تمیز شوند استفاده کرد. کودکی که برای شروع انجام تکالیف مشکل دارد میتواند از برنامهای استفاده کند که زمان انجام هر تکلیف در آن مشخص شده است. «برو توی اتاقت و تکالیفت را انجام بده» برای بسیاری از کودکان بیشفعال بیمعنی است. اما تقسیم کردن کارهای عصر با برنامه بسیار کمک کننده خواهد بود.
جوایز هر کاری نیز متفاوت خواهد بود و بستگی دارد هر کودک با چه چیزی انگیزه بگیرد. کودکی که عاشق شیرینی باشد میتواند بعد از اتمام هر فصلی از کتابش یک آبنبات جایزه بگیرد. کودکی که عاشق بازیهای کامپیوتری است اگر بداند که بعد از اتمام کارش میتواند 20 دقیقه بیشتر بازی کند، درسهایش را خواهد خواند.
به منظور واضح بودن انتظارات و وظایف از سرفصلها استفاده کنید
برای کودکان بیشفعال میتوان از قوانین ثابت، انتظارات و وظایف مشخص استفاده کرد؛ به همین دلیل کاردرمانگرها از سرفصل استفاده میکنند تا کودک بداند که در یک کار دقیقاً چه انتظاری از او دارند. دستورات مبهم دادن به کودک بیشفعال، مثل اینکه بگوییم: «میخواهم تکالیفت را مرتب و تمیز انجام دهی.» باعث اضطراب و سردرگمی خواهد شد. منظور از تمیز و مرتب چیست؟ به جای این دستور، برنامهای تهیه کنید که کودک بتواند برای رفع ابهام قبل از انجام هر یک از وظایف به آن مراجعه کند، مستقل بودن را تمرین کند و موفقیت را درک کند.
در خانه تقریباً برای همهی وظایف یا هر دسته از وظایف، از تکالیف مدرسه گرفته تا کارهای روزمره، برنامه تهیه کنید. برنامه را از اینترنت دانلود کنید یا خودتان برنامهای تنظیم کنید و آنها را با فرزندتان و یا خودتان پر کنید و علامت بزنید. بسته به سن فرزندتان، میتوانید در برنامهتان از اعداد، حروف یا نمادها استفاده کنید و آن را با هر میزان پیچیدگی که مناسب است تهیه کنید.
منطقهی آرامشبخشی برای واکنشهای بهتر در نظر بگیرید
کودکان بیشفعال، دچار اختلالات یادگیری یا دارای چالشهای حسی، مخصوصاً در زمان مواجهه با وظایف و انتظارات نامناسب بیشتر دچار خشم میشوند. کاردرمانگرها میتوانند با این خشم مقابله کرده و با در نظر گرفتن مناطق آرامشبخش یا جاهای خاصی که کودک میتواند برود و زمانی که خسته یا خشمگین است آرام شود، این خشم را از بین ببرند.
در منزل به کودکتان کمک کنید تا مسئولیت احساساتش را به عهده بگیرد و قبل از خشمگین شدن خشمش را کنترل کند. منطقهی آرامشبخش میتواند هرجایی باشد، انباری، اتاق خواب یا گوشهای آرام در آشپزخانه. هر چیزی که میتواند کمک کننده و آرامبخش باشد، مثل پتو، یک جعبه پر از فیجتها، گوشی پر از موسیقیهای آرامشبخش، آنجا قرار دهید. مهمتر از همه، این جای خاص باید طوری باشد که کودکتان بتواند نفس عمیق بکشد، احساستش را، خواه مثبت و خواه منفی تجربه کند و یاد بگیرد در زمان شروع خشم خودش را آرام کند.
تهیهی رژیم حسی
هر کودکی نیازهای حسی پیچیده، محرک حسی یا مقابله کنندهی حسی لازم دارد میتواند از رژیم حسی یا مجموعهای از فعالیتهای تجویزی به منظور کمک به بدن او برای دریافت محرک حسی مناسب قبل از صرف انرژی برای یادگیری، استفاده کند. این مورد در زمینهی یادگیریهای آکادمیک، که در لیست علاقههای کودک اولویتی ندارد بسیار مفید خواهد بود.
کاردرمانگرها به خوبی قادرند که رژیم حسی منحصر به فردی با توجه به نیازهای کودکتان تهیه کنند؛ اما میتوانید با پیروی از برخی دستورات برای کودکتان یک برنامهی حسی طراحی کنید. برای برخی از کودکانی که نیازهای حسی پیچیدهای دارند حرکات سنگین، تمارینی که باعث کشیده شدن یا هل داده شدن میشوند، مانند پوشآپ دیواری، مناسب هستند و به طیف حسی که به آن تعلق دارند ارتباطی ندارد. نشستن روی جاهای مختلف مانند توپ ورزشی یا میز، میتواند به کودکانی که نیاز به تمرکز بیشتر دارند کمک کند. کارهای دیگر مانند خریدن لباسهای راحت یا اجتناب از نور فلورسنت باعث تغییرات چشمگیری در میزان توانایی حسی کودک خواهند شد.
با ترفندهای مخصوص بیشفعالی عوامل حواسپرتی را کم کنید
کاردرمانگرها از ابزار و روشهای مختلف استفاده میکنند تا به کودکان کمک کنند عضلات تمرکزی خود را تقویت کرده و حواسشان را جمع کنند. برخی از اینها مانند فیجتها را والدین کودکان بیشفعال به خوبی میشناسند. فیجتها به شکلهای متنوعی موجود هستند و اکثر آنها در جیب جا میشوند و میتوانند بدون اینکه کسی متوجه شود استفاده شوند.
برخی دیگر از مواردی که باعث جمع شدن حواس میشوند کمتر در بین افراد بیشفعال شناخته شده هستند، مانند ترفند کاردرمانگرها برای استفاده از کاغذهای رنگی به جای کاغذ سفید. مغز کودکان بیشفعال با کاغذهای سیاه یا سفید که در زیر نور ساده هستند، خسته خواهد شد. اسکن کردن تکالیف کودکتان و چاپ کردن آن روی کاغذی با رنگ آبی کمرنگ، سبز کمرنگ یا گلبهی راهی ارزان برای کمک به تمرکز بهتر فرزندتان روی کارش است.
از تقویت ذهن برای مهار کردن بیشفعالی استفاده کنید
آیا تا به حال پیش آمده که از سرکار به خانه بازگردید و این مسیری که طی کردهاید را به خاطر نیاورید؟ بدن ما طوری طراحی شده که روتینها را به طور خودکار انجام دهد و معمولاً تمرکزی بر کاری که انجام میدهیم نداریم. در کودکان بیشفعال این حالت طبیعی، با افزایش رفتارهای تکانشی یا حتی خشم، باعث تأثیرات منفی میشود. کاردرمانگرها کمک میکنند تا کودکان بیشفعال با استفاده از روشهای تمرکز ذهنی که باعث جلوگیری و کنترل استرس همراه با احساس قابل کنترل نبودن میشوند، خود را مهار کنند.
مهار کردن میتواند برای مثال شامل استفاده از رایحهای آرامشبخش در طول انجام تکالیف کودک باشد تا کودک بتواند متمرکز بماند و این تکلیف خود (که ممکن است کسل کننده باشد) را انجام دهد. کودکی که دچار بروز ناگهانی اضطراب میشود، میتواند با توجه به المانهای خاصی در محیط خود را آرام کند. میتوانید از کودکتان بخواهید که نفس عمیقی بکشد و سپس یک شیء قرمز در اتاق پیدا کند، سپس یک شیء زرد، سپس آبی و … . با متمرکز کردن او به محیط، توجه او به عوامل خارجی معطوف شده و استرس و ترسش از بین خواهد رفت.
کاردرمانگرها کودکان را درمان نمیکنند، آنها را تقویت میکنند. با استفاده از این تکنیکهای کاردرمانی در منزل، کودکتان را تقویت خواهید کرد تا علائمش را بشناسد و کنترل آنها را در دست گرفته و بتواند به سمت مدیریت آنها پیش برود.
مراحل کاردرمانی برای بیشفعالی
کاردرمانی 3 مرحله دارد که بسته به نیازهای فرد میتواند به ترتیب یا به طور همزمان انجام شود.
روشهای آمادهسازی
این مورد شامل روشها و فعالیتهایی است که فرد را برای شرکت در فعالیتی خاص آماده خواهد کرد.
فعالیتهای هدفمند
این فعالیتها، فعالیتهایی هستند که به افراد توصیه میشوند تا مهارتشان برای رسیدن به هدفی خاص تقویت شود. فعالیتهای متنوعی وجود دارند که به فرد بستگی دارند، اما ممکن است شامل ارتباط، ورزش، کارهای داوطلبانه، باغبانی و فعالیتهای اجتماعی باشد.
مداخله بر پایهی شغل و کار
مداخله بر پایهی کار شامل کار کردن فرد برای رسیدن به هدف و انجام وظایف، تحت نظارت درمانگر است. این فعالیتها نیز متنوع بوده و برای افراد مختلف متفاوتند، اما برخی از آنها عبارتند از: انجام تکالیف درسی، پیروی از دستورات یا لباس پوشیدن.
همینطور که کاردرمانگر بر فرد نظارت دارد، میتواند عملکرد او را بسنجد. این کار باعث میشود بتواند فعالیتها را مناسبسازی کند و استقلال، مهارتآموزی و اهمیت به خود را در فرد بهبود بخشد.
برخی از کاردرمانگرها با کودکان در دوران مدرسهشان کار میکنند. این امر باعث میشود بتوانند عملکرد کودک را در کلاس درس بسنجند. سپس به کودک کمک خواهند کرد تا در فعالیتهای مدرسه شرکت کند و محیط کلاس را به نحوی تغییر خواهند داد که برای کودک مناسب باشد.
کاردرمانی چگونه به بیشفعالی کمک خواهد کرد؟
کاردرمانی روی مهارتهایی که فرد برای مستقل بودن در انجام امور روزانه لازم دارد، متمرکز است. اولین قدم در کاردرمانی، صحبت با شما یا کودکتان برای دریافتن این امر است که بیشفعالی چه تأثیراتی بر توانایی شما برای انجام امور روزمره در خانه، مدرسه، کار، روابط و موارد دیگر داشته است. در اینجا به برخی از زمینههایی که مداخلات کاردرمانی برای کنترل بیشفعالی مؤثر بودهاند و این امر با مدرک ثابت شده است، اشاره میشود.
مدیریت زمان
در افراد بیشفعال کارهای پیچیده، کارهای روزمره، کارهای زمانبر و کارهایی که باید به موقع تحویل داده شوند سخت و گاهی اوقات مدیریت نشدنی هستند. بیشفعالی باعث میشود که موارد زیر سختتر باشند:
- تهیه و پیروی از برنامهای برای یک کار
- اتمام کارها با پیروی از ترتیب درست
- اتمام کار در زمان مشخص شده
- تشخیص اینکه چه وقت باید عجله کرد و چه وقت کند بود
- تخصیص وقت لازم برای انجام یک کار
مهارتهای سازماندهی
پیشرفت در مدرسه و کار معمولاً نیازمند مهارتهای سازماندهی است. بیشفعالی باعث اختلال در توانایی انجام موارد زیر میشود:
- پیشبینی اینکه برای انجام پروژه چه مواردی لازم است
- پیش رفتن طبق برنامه
- تبدیل کارهای پیچیده به کارهای کوچکتر
کاردرمانگرها در تحلیل فعالیتها تخصص دارند. این امر به این معناست که میتواند نگاهی به فعالیت بیندازند و آن را به چند مرحله تقسیم کنند و مهارتهایی که کودک برای انجام آنها لازم دارد را شناسایی کنند.
بعد از تقسیم شدن یک کار به چندین مرحله، کاردرمانگر کمک خواهد کرد تا موارد لازم آماده شود، سیستمهای سادهای در نظر گرفته شوند و سرنخهای بصری برای فرد آماده شوند تا آنها را دنبال کند، به خاطر بسپارد و در هر مرحله یک قدم به جلو برود. المانهای بصری برای کودکان بیشفعال بسیار مهم هستند.
کارکردهای اجرایی
کودکان بیشفعال معمولاً در انجام کارهای فکری مرتبط که کارکردهای اجرایی نامیده میشوند، مشکل دارند. این مشکل کودکی معمولاً تا بزرگسالی ادامه خواهد داشت.
کارکردهای اجرایی عبارتند از:
- حافظهی فعال
- مهارتهای برنامهریزی
- اطلاع از اینکه چطور متمرکز بمانیم یا توجه خود را به چیز دیگری معطوف کنیم
- اولویتبندی کردن
- کنترل تکانهها و عوامل حواسپرتی
مهارتهای اجتماعی
بیشفعالی میتواند تأثیراتی منفی بر روابط اجتماعی داشته باشد. این اختلال میتواند باعث شود افراد تکانشی عمل کنند، حواس دیگران را پرت کنند و با خشم رفتار کنند.
یک کاردرمانگر ماهر میتواند دلیل یک رفتار اجتماعی نادرست را شناسایی کند. کودکان مبتلا به بیشفعالی اغلب به خاطر درمانده بودن خشمگین هستند. کاردرمانگری که با یک معلم کار میکند میتواند سؤالات زیر را بپرسد:
- آیا کودک به اندازهی کافی نزدیک معلم نشسته است که بتواند دستورات معلم را بشنود و بفهمد؟
- آیا محیط کلاس باعث انگیزش دانشآموزان میشود؟
- آیا برنامهی آموزش فردی متناسب با نیازهای این دانشآموز هست و به آن توجه میشود؟
- آیا دانشآموز در کلاس استقلال دارد؟
- آیا دانشآموز نیاز به استراحت و کمی فعال بودن دارد؟
زمان دادن به کودکان برای اینکه بتوانند تحرک داشته باشند بسیار مهم است. تحرک باعث افزایش اکسیژن مغز شده و تکانشی بودن را کاهش میدهد.
کودکان بیشفعال، میتوانند با بردن کتابها به کتابخانه یا انجام کارهای دیگر کلاس کمی استراحت کنند. بهتر از آن این است که همهی دانشآموزان کمی استراحت کنند تا انرژی آنها تجدید شود.
وسایل کمکی
کاردرمانگرها در آموزش افراد بیشفعال برای استفاده از ابزاری که به آنها کمک میکند تا کارهایشان را راحتتر انجام دهند تخصص دارند.
وسایل زیادی وجود دارند که زندگی را برای کودکانی که نیاز به تحرک دارند راحتتر میکنند و به آنها اجازه میدهند تا انرژی خود را صرف کارهای مفید روزانه کنند:
- توپ یوگا
- اسکوتر
- ترامپولینهای کوچک
- تاب
- وسایل بادی
- وسایل دیگر
خلاصه
کاردرمانی نوعی مداخلهی رفتاری برای تطبیق محیط با فرد است. افراد بیشفعال، این درمان را به دلیل کمک به مدیریت فعالیتهای برنامهریزی شده، بسیار مفید میدانند. کارکرد کاردرمانی در افراد مختلف متفاوت خواهد بود؛ با این وجود اساس کاردرمانی این است که کاردرمانگر فرد را در محیط اطرافش بررسی کند و فعالیتها و تغییراتی برای بهبود زندگی برای آنها در نظر بگیرد. درمانهای دیگر بیشفعالی عبارتند از: دارو و رفتاردرمانی که بهترین درمان به سن فرد بستگی دارد.
سؤالات متداول
آیا کاردرمانی برای بیشفعالی مفید است؟
کاردرمانگر میتواند به کودکان و نوجوانان بیشفعال، مبتلا به اختلال تحلیل احساس و اختلالات رشدی دیگر کمک کند تا در همهی کارها از جمله دستخط و تکالیف درسی مهارت پیدا کنند.
چه فعالیتهایی میتوانید با کودک بیشفعال انجام دهید؟
- بگرد و پیدا کن
- برج ساختن با کارت یا خانهسازی
- والیبال با بادکنک
- آهنگ گوش دادن و رقصیدن
- عبور از موانع
- طناببازی
- حلقهی هولاهوپ
- پریدن روی ترامپولین
کاردرمانگرها چگونه به بیشفعالی کمک میکنند؟
کاردرمانگرها این کار را به دو روش انجام میدهند: استراتژیهای درمانی و تطبیقی. هدف روشهای درمانی، بهبود نقص است. روشهای تطبیقی نیز روتینها و عادات را اصلاح میکنند و برای حل مشکلات روشها و مهارتهایی را آموزش میدهند.
کودک بیشفعال چگونه میتواند یادگیری بهتری داشته باشد؟
تهیهی فعالیتها و تکالیف کمتر، امتحانهای کوتاه بیشتر به جای امتحانات طولانی و کاهش تعداد امتحانات زمانبندی شده. برای دانشآموزان بیشفعال، از روشهایی استفاده شود که در آنها عملکرد بهتری دارند، مثلاً پرسش شفاهی یا پرکردن جای خالی. تکالیف بزرگ و طولانی را به بخشهای کوچکتر تقسیم کنید و برای هر بخش هدفی مشخص کنید.
بهترین ورزش برای کودکان بیشفعال چیست؟
به طور کلی کودکان بیشفعال وقتی به طور فردی زیر نظر مربی باشند، عملکرد بهتری خواهند داشت. به همین دلیل در ورزشهای فردی مانند: شنا، کشتی، هنرهای رزمی و تنیس و حتی ورزشهای تخصصیتر مانند شمشیربازی و سوارکاری موفقتر خواهند بود.