آفازی (اختلال تکلم) در کودکان: درمان انواع آفازی بروکا،ورنیکه و حسی

آفازی به اختلال زبان گفته می‌‌شود و بر روی زبان بیانگر یا پذیرشی تاثیر می‌‌گذارد که البته آفازی زبان بیانگر شایع ‌تر است. افرادی که دچار آفازی هستند هوش متوسط یا خوبی دارند و مهارت بیان کلمات در آنها مناسب است. آفازی یکی از علائم و نشانه‌های آسیب دیدگی مغز به علت ضربه به مغز، سکته مغزی یا تروما است که در دوران جنینی در دوران کودکی یا بعداً در دوران بزرگسالی به وجود می‌آید. افرادی که دچار آفازی می‌شوند احتمال بهبود مهارت‌های آنها بالا است زیرا مغز آنها هنوز در حال به وجود آوردن اتصالات است و هنوز نقاط مختلف مغز تخصصی نشده اند. برخی از کودکانی که دچار این اختلال هستند می‌توانند با استفاده از سایر نقاط مغز خود به جبران مشکل ایجاد شده در تکلم و مهارت زبان خود بپردازند.

 علل و انواع و ویژگی‌های خاص آفازی در کودکان 

چند قرن تجربه و آزمایش و مطالعه برروی آفازی متخصصان را به این نتیجه رسانده است که در برخی از کودکان مولفه‌های خاص زبان دچار آسیب دیدگی می‌شود که برخی از اشکال شایع آفازی به شرح زیر می‌باشند:

گلوبال آفازی 

گلوبال آفازی شدیدترین نوع آفازی از برای آن دسته از بیماران به کار برده می‌شود که می‌توانند به تولید کلمات قابل فهم بسیار کمی ‌می‌پردازند و یا اصلاً زبان کلامی را درک نمی‌کنند یا آنکه بخش بسیار کوچکی از آن را درک خواهند کرد. کودکانی که دچار این اختلال هستند نه توانایی نوشتن و خواندن را دارند. کودکان که دچار گلوبال آفازی هستند مانند سایر انواع خفیف‌ تر آفازی دارای مهارت‌ها و قابلیت‌های عقلانی و شناختی هستند که ارتباطی به زبان و کلام ندارند. این نوع از آفازی به علت آسیب دیدگی نقاط چند گانه پردازشی زبان در مغز به وجود می‌‌آید که عبارتند از نقاط بروکا و ورنیکه. این نقاط از مغز برای درک زبان گفتاری، پردازش کلمات، استفاده از گرامر و تولید کلمات و جملات اهمیت دارند. گلوبال آفازی اغلب پس از بروز سکته مغزی یا ضربه مغزی به وجود می‌آید و در صورتی که آسیب دیدگی مغز گسترده نباشد علائم و نشانه‌های این اختلال چند ماه پس از سکته مغزی بهبود پیدا می‌کنند. با این حال در مواردی که شدت آسیب دیدگی مغز زیاد است بیمار دچار آسیب دیدگی شدید و دائمی خواهد شد. بهتر است پس از تشخیص گلوبال آفازی فوراً با پزشک خود در خصوص بهترین روش درمانی برای گفتار درمانی صحبت نمایید.

 آفازی بروکا (بیانگر) 

کودکانی که دچار آفازی بروکا یا بیانگر هستند در روان صحبت کردن مشکل دارند اما توانایی در کردن جملات و کلمات در آنها نسبتاً حفظ می‌شود. این نوع از آفازی تحت عنوان آفازی بیانگر یا نارسایی توصیف می‌شود. این گروه از کودکان در بیان جملات ساختارمند مشکل دارند و کلام آنها به جملات کوتاه چهار حرفی محدود خواهد شد بیان کردن صداهای صحیح با استفاده از کلمات مناسب یک اقدام درست است. برخی از کودکان برای استفاده از فعل‌ها بیشتر دچار مشکل می‌شوند و بیان کردن اسم‌ها برای آنها به نسبت راحت تر است. فردی که دچار آفازی بروکا است می‌تواند با توانایی نسبت مناسبی به درک جملات بپردازد به ویژه زمانی که ساختارهای گرامر زبان ساده باشند اما این کودکان برای درک جملات پیچیده تر با ساختارهای گرامری دچار مشکل می‌شوند به عنوان مثال جمله ‘مری به جان یک عدد بادکنک داده است’ برای کودک قابل درک است اما درک جمله ‘بادکنک توسط مری به جان داده شده است’ برای کودک دشوار خواهد بود و او نمی‌داند که چه کسی به چه کسی بادکنک داده است. کودکانی که دچار این نوع آفازی هستند قادر به خواندن مطالب می‌باشند اما از لحاظ نوشتن مشکل دارند. آفازی بروکا به علت آسیب دیدگی به بخش مربوط به زبان و گفتار از قبیل نیمکره چپ مغز به وجود می‌آید. معمولا این نوع آسیب دیدگی که به علت سکته مغزی به وجود می‌آید اما گاهی اوقات این اختلال به دنبال ضربه مغزی نیز ایجاد خواهد شد. در این نوع آفازی همانند سایر انواع آفازی، قابلیت‌های شناختی و فکری کودک چه ارتباطی به زبان و گفتار ندارد به طور کامل حفظ می‌‌شود.

 آفازی ترکیبی نارسا 

آفازی ترکیبی نارسا اختلالی است که شبیه آفازی بروکا می‌‌باشد اما این نوع آفازی برخلاف آفازی بروکا باعث می‌شود که کودک به لحاظ درک مهارت گفتاری مشکل داشته باشد و وضعیتی شبیه آفازی ورنیکه به وجود بیاید. کودکانی که دچار این نوع آفازی هستند نمی‌توانند بیشتر از سطح ابتدایی به خواندن یا نوشتن بپردازند.

 آفازی ورنیکه 

در این نوع آفازی توانایی کودک برای درک معانی کلمات و جملات بیان شده مختلف شده است اما توانایی او برای تولید جملات طولانی خیلی دچار مشکل نشده است. به این ترتیب از آفازی ورنیکه تحت عنوان آفازی رسا یا آفازی پذیرشی یاد می‌‌شود. معمولاً مهارت خواندن و نوشتن در کودک به شدت مختل می‌‌شود و همانند سایر انواع آفازی کودک دارای مهارت‌های ادراکی و شناختی غیر مرتبط با زبان و کلام است. کودکانی که دچار این نوع آفازی هستند می‌توانند به تولید کلمات زیادی بپردازند و اغلب در جملات خود ساختارهای گرامری صحیح را رعایت می‌کنند و با سرعت معمولی صحبت می‌نمایند اما این کودکان معمولاً نمی‌توانند جملات با معنی زیادی بسازند و در جملات آنها کلمات غیر مرتبط زیادی وجود دارد. این کودکان متوجه نمی‌‌شوند که از جملات نادرست استفاده می‌کنند یا از کلمات نامناسب استفاده می‌نمایند و معمولاً نمی‌داند که جملات آنها معنی و مفهومی ندارد. کودکانی که دچار این نوع آفازی هستند معمولاً دچار نقص عمیق درک زبان هستند حتی برای بیان کلمات و جملات مفرد مشکل دارند. علت بروز این اختلال این است که در کودکان مبتلا به آفازی ورنیکه آن قسمت از مغز دچار آسیب دیدگی شده است که برای پردازش معنای کلمات و زبان اهمیت دارد. این نوع آسیب دیدگی شامل نقاط خلفی سمت چپ مغز است که این قسمت تحت عنوان ناحیه ورنیکه شناخته می‌‌شود و اسم آفازی ورنیکه به این دلیل انتخاب شده است.

 آفازی آنومیک

آفازی آنومیک یک نوع از آفازی خفیف است و از این برد برای کودکان استفاده می‌‌شود که به منظور بیان کلمات مناسب برای آنچه که قصد دارند درباره صحبت نمایند مشکل دارند و این مسئله در خصوص فعل‌ها و اسم‌های خاص بیشتر مشهود است. زبان گفتاری کودک مشکلی ندارد و از لحاظ دستور زبان صحیح است اما پر از کلمات مبهم است و کودک تلاش می‌کند به بیان کلماتی بپردازد که قصد دارد توصیف کند. در این شرایط کودک می‌گوید که کلمه نوک زبان او است و این امر باعث می‌شود که او برای بیان کلمات خود دچار ناامیدی شود. کودکانی که دچار این نوع آفازی هستند به خوبی قادر به درک زبان می‌باشند و می‌توانند جملات و کلمات را تکرار کنند. در اکثر موارد آنها می‌توانند به اندازه کافی بخوانند و بنویسند. پیدا کردن کلمات به اندازه نوشتن و صحبت کردن برای این کودکان دشوار است.

 آفازی اولیه پیشرونده

آفازی اولیه پیشرونده یک نوع انجام نورولوژیکی است که در آن قابلیت‌های زبانی کند می‌شود و به طور فزاینده ای مختل می‌‌گردد. برخلاف سایر انواع آفازی که به علت ضربه مغزی و سکته به وجود می‌‌آید آفازی اولیه پیشرونده توسط بیماری‌های تحلیل برنده نورولوژیکی از قبیل بیماری آلزایمر یا تحلیل رفتگی لوب فرونتوتمپورال به وجود می‌آید. این نوع آفازی به علت تغییر ساختار بافت مغز که در زبان و تکلم نقش دارد به وجود می‌آید. اگرچه اولین علامت آفازی مشکلات مرتبط با زبان و گفتار است سایر مشکلات مرتبط با این اختلال از قبیل از دست دادن حافظه نیز ممکن است به وجود بیاید. آفازی اولیه پیشرونده به عنوان یک اختلال زبانی به وجود می‌آید و به تدریج پیشرفت می‌کند و به یک ناتوانی کلامی کامل تبدیل خواهد شد که این مرحله شدید بیماری است. نوع یا الگوی زبان می‌‌تواند در یک بیمار با بیمار دیگر تفاوت داشته باشد. اختلال اولیه زبان می‌‌تواند به صورت آفازیای رسائی (کودک سرعت طبیعی برای تولید کلمات را دارد) یا آفازیای نارسایی (کودک به تولید کلمات می‌پردازد ولی برای صحبت کردن مشکل دارد.) یک نوع از آفازی که شروع و کمتری دارد با نقص در یافتن کلمات و تغییرات پیشرونده برای درک مطلب و بیان اسامی همراه است و مهارت تکلم او نسبتاً حفظ شده است. همانند آفازی که به علت سکته مغزی یا ضربه مغزی به وجود می‌‌آید این نوع آفازی به این مسئله بستگی دارد که کدام قسمت از مغز در هر مرحله از بیماری دچار آسیب دیدگی بیشتری شده است. ممکن است کودک برای درک جملات مشکل داشته باشد یا اصلاً هیچ گونه مشکلی نداشته باشد. در نهایت تقریباً همه بیماران توانایی صحبت کردن یا نوشتن را از دست می‌دهند حتی اگر رفتارهای آنها طبیعی به نظر می‌‌رسد. در آزمایشاتی که برای تشخیص وجود سایر اختلالات انجام می‌شود علائم و نشانه‌های سایر سندروم‌ها مشاهده نخواهد شد. این نوع از آفازی، بیماری آلزایمر نیست و اکثر کودکانی که دچار این اختلال می‌شوند می‌توانند از خودشان مراقبت کنند و به انجام سرگرمی‌های خود بپردازند و در برخی موارد به مدرسه بروند.

 سایر انواع آفازی

علاوه بر سندروم‌هایی که در مراکز زبان مشاهده می‌شوند انواع دیگری از نقایص وجود دارد که دقیقا در این مقوله قرار نمی‌گیرند. برخی از مولفه‌های سندروم آفازیای پیچیده ممکن است به صورت منفرد رخ بدهد. این امر می‌‌تواند در خصوص اختلالات خواندن یا اختلالاتی که پس از سکته هم برروی مهارت خواندن و هم برای مهارت نوشتن تاثیر می‌گذارند رخ بدهد. معمولاً مشکلات شدید در ارتباط با محاسبات با آفازی همراه است با این حال در برخی موارد کودک بر خلاف اختلالی که دارد از لحاظ محاسبات مشکلی نخواهد داشت.

 درمان آفازی

منظور از آفازی اختلال در درک زبان و کلام است یک مشکل بسیار شایع محسوب می‌شود. به طور کلی آفازی به اختلال در تولید و پردازش یا درک زبان به علت آسیب دیدگی مغز که معمولاً پس از سکته مغزی به وجود می‌آید گفته می‌شود. روش‌های درمانی مختلفی برای انواع مختلف آفازی وجود دارد که در بخش زیر به برخی از روش‌های رایج برای آفازی اشاره می‌کنیم.

 زبان درمانی شناختی

این روش بر روی مولفه‌های عاطفی زبان تمرکز دارد به عنوان مثال در برخی از تمرینات ورزشی کودک باید به تفسیر ویژگی‌های مربوط به لحن عاطفی صدا بپردازد. در سایر روش‌های درمانی باید کودک به تفسیر معانی کلمات و عبارات توصیفی از قبیل کلمه ‘خوشحال’ بپردازد. این تمرینات به کودک کمک می‌کند تا بتواند به تمرین مهارت‌های مربوط به درک کردن بپردازد و بر روی درک مولفه‌های عاطفی زبان متمرکز شود.

 تحریک برنامه ریزی شده

این روش درمانی از مدالیته‌های حسی مختلفی از قبیل تصاویر و موسیقی استفاده می‌کند تا کودک به تدریج پیشرفت نماید.

 تکرار درمانی 

این روش درمان آفازی بیشتر بر روی ساختارهای گرامری و معنای کلمات و جملات تمرکز دارد. یکی از باورهایی که در این روش درمانی وجود دارد این است که می‌‌توان با تکرار و تمرین بهبود مهارت‌های زبانی پرداخت.

 گروه درمانی

این روش درمانی یک بستر اجتماعی مناسب را برای کودکان فراهم می‌‌کند تا به تکرار مهارت‌های برقراری ارتباط بپردازند که در طول جلسات درمان فردی یاد گرفته اند و بازخورد مناسب را از درمانگر و سایر افراد مشابه خود دریافت کنند. روش‌های خانواده درمانی نیز با تاثیرات مشابهی همراه است و باعث می‌شود که ارتباطات خانواده با کودکی که دچار آفازی است بهبود پیدا کند.

 افزایش کارآمدی روابط اجتماعی 

این روش یکی از روش‌های شناخته شده و برنامه ریزی شده است که با استفاده از مکالمه به عنوان یک ابزار مفید برای یادگیری بهبود مهارت‌های برقراری ارتباط در کودک کمک می‌کند. این روش درمانی به منظور تحریک مهارت‌های برقراری ارتباط از تصاویر، نقاشی و سایر آیتم‌های تحریک کننده بصری استفاده می‌کند تا ایده‌های مناسبی را برای کودک به وجود بیاورد و بتواند در هنگام گفتگو از آنها استفاده نماید. در این روش کودک و درمانگر به نوبت به بیان نظرات و ایده‌های خود می‌‌پردازند و به تدریج میزان دشواری عناصری که برای ایجاد گفت‌وگو مورد استفاده قرار می‌‌گیرد و افزایش پیدا می‌‌کند و پزشک کودک را تشویق می‌‌کند در طول جلسات از هر روشی برای برقراری ارتباط استفاده نمایید تا به این ترتیب درمانگر بتواند به شناسایی عوامل و مهارت‌های ارتباطی که نیاز به بهبود دارند بپردازد. درمانگر با استفاده از ابزارهایی که کودک با آنها احساس راحتی می‌کند به برقراری ارتباط می‌پردازد.

 دارو درمانی

دارو درمانی یک حوزه درمانی جدید در بهبود آفازی است که اثر گذاری آن به خوبی تایید شده است. فهرستی از داروهایی که تاکنون مورد استفاده قرار گرفته اند عبارتند از پیراستام، بیفنالاد، پیریبدیل، بروموکریپتین، ایدبنون، دکستران ۴۰، دونزپیل، آمفتامین‌ها و انواع داروهای ضد افسردگی. اگرچه شواهد و مدارک فعلی خیلی قوی نیست به نظر می‌‌رسد که حداقل آمفتامین‌ها، دونزپیل و پیریبدیل در درمان آفازی تا حدودی تاثیر گذار هستند. به نظر می‌‌رسد که آمفتامینها با بهبود مزایای درمان غیر دارویی همراه هستند و برخی از تحقیقات انجام شده نشان داده است که استفاده از آمفتامین قبل از شروع جلسات درمان با تاثیرات بیشتری همراه است.

 تحریک مغناطیسی مغز

اگرچه به نظر از این روش درمانی استفاده می‌‌شود تحقیقات بر روی اثر گذاری آن در حال انجام است. در این حالت به طور مستقیم آن نقاط از مغز توسط مگنت تحریک می‌‌شود که از بهبود مهارت زبانی پس از سکته مغزی جلوگیری می‌‌کند. در این روش با سرکوب کردن عملکرد نقطه مخالف مغز فرایند بهبودی تسریع می‌شود. این نوع مگنت تراپی که در درمان و توان بخشی آفازیا مورد استفاده قرار گرفته است یک نوع آهسته و با تکرار زیاد از تحریک مغناطیسی مغز می‌باشد. تحقیقات کمی از میزان اثر بخشی این روش حمایت می‌‌کنند و به این ترتیب به تحقیقات بیشتری برای تایید این روش نیاز داریم.