زمانی که کودکان در حال یادگیری مهارت زمانی هستند، تلفظ کلمات برای کودک چندان آسان نمی‌باشد. دشواری در تلفظ صحیح کلمات طبیعی می‌باشد و بخشی از روند یادگیری محسوب میشود. مهارت گفتاری کودکان با گذشت زمان بهبود پیدا می‌کند. کودکان در هر سنی صدا، آوا و لغات خاصی را یاد می‌گیرند. معمولاً کودکان در سن 8 سالگی نحوه گفتار بیشتر کلمات را می‌آموزند.
بعضی از کودکان دچار اختلال گفتاری هستند و در بیان کردن برخی از لغات و صداها دچار مشکل هستند. در این حالت فهمیدن جملات کودک دشوار میشود. اختلالات گفتاری شامل اختلال در تولید یا تلفظ لغات و اختلال واج‌شناسی می‌باشد. اختلال در تولید یا تلفظ لغات باعث میشود تا فرد در بیان صداهای خاص مانند sh مشکل داشته باشد. اختلال واج‌شناسی شامل الگویی از خطاهای صوتی است، مانند عدم تلفظ برخی از حروف.
10 اختلال گفتاری شایع و درمان آن‌ها
امکان دارد اختلالات گفتاری در اثر مشکلات ذهنی، اختلالات عضلانی یا آسیب‌دیدگی مغز ایجاد شوند. در تمامی این موارد اختلال گفتاری در یکی از گروه‌های زیر جای می‌گیرد.
آپراکسی گفتاری (AOS)
این اختلال زمانی ایجاد میشود که مسیر عصبی بین مغز و ماهیچه‌های گفتاری دچار مشکل شود. در این حالت شخص از آنچه که می‌خواهد بر زبان بیاورد آگاه است این افراد قادر به نوشتن جملات مورد نظر هستند ولی مغز توانایی ارسال پیغام صحیح را ندارد (حتی در حالتی که ماهیچه‌های گفتاری به خوبی عمل می‌کنند).
شدت اختلال آپراکسی گفتاری می‌تواند خفیف و یا شدید باشد. این اختلال می‌تواند در اثر آسیب‌دیدگی مغز (مانند سکته مغزی) ایجاد شود. این اختلال در این حالت آپراکسی گفتاری اکتسابی نامیده میشود.
البته دانشمندان هنوز موفق به تشخیص آسیب‌دیدگی مغزی در کودکانی که با این اختلال به دنیا می‌آیند نشده‌اند. در نتیجه علت ایجاد این اختلال در کودکان همچنان نامشخص می‌باشد. در صورتی که افراد نزدیک خانواده دچار اختلالات یادگیری یا ارتباطی باشند، امکان دارد عوامل ژنتیکی در ایجاد این اختلال مؤثر باشند.
تشخیص این اختلال در حالت خفیف دشوار می‌باشد، خصوصاً زمانی که چندین اختلال گفتاری وجود داشته باشد. علائم اختلال آپراکسی گفتاری با بسیاری از اختلال‌های گفتاری دیگر مشترک می‌باشند و شامل تلفظ نادرست لغات و بی‌نظمی در لحن، وزن یا تأکید در گفتار می‌باشد.
تشخیص موارد شدید این اختلال ساده‌تر می‌باشد. علائم در این حالت شامل ناتوانی در شمرده صحبت کردن، مکث در گفتار و یکنواخت نبودن تلفظ می‌باشند.
لکنت زبان
لکنت زبان بسیار متداول است و تشخیص آن نیز ساده می‌باشد. هر کسی حداقل یک بار در طول عمر خود دچار این مشکل میشود. از حدود 10 درصد کودکانی که دچار لکنت زبان هستند، سه چهارم آن‌ها با گذشت زمان بهبود پیدا می‌کنند. این اختلال نباید با بریده‌گویی اشتباه گرفته شود.
بسیاری از افراد اطلاع ندارند که لکنت زبان شامل حرکات غیر کلامی غیر ارادی یا نیمه ارادی مانند چشمک زدن یا تیک عصبی میشود. متخصصین آسیب‌شناسی بایستی تمامی علائم لکنت زبان، خصوصاً علائم غیر کلامی را بررسی کنند.
نخستین باری که این اختلال آشکار میشود، زمانی است که کودک در حال یادگیری گفتار می‌باشد. امکان دارد این اختلال بعداً در طی سال‌های کودکی نیز آشکار شود. به ندرت امکان دارد لکنت زبان در دوران بزرگسالی ایجاد شود. البته امکان دارد این اختلال از زمان کودکی تا بزرگسالی ادامه پیدا کند.
لکنت زبان زمانی که بر فعالیت‌های روزانه تأثیر بگذارد و یا باعث نگرانی والدین و کودک شود، مشکل‌ساز میشود. در برخی از افراد این اختلال در اثر انجام فعالیت‌های خاصی مانند صحبت کردن با تلفن ایجاد میشود. در صورتی که افراد جهت جلوگیری از بروز لکنت، از انجام فعالیت‌های خاصی خودداری می‌کنند، در این حالت لکنت زبان یک اختلال محسوب میشود.
دلایل ایجاد لکنت زبان نامشخص می‌باشد. امکان دارد این اختلال در اثر عوامل ژنتیکی ایجاد شود. همچنین ممکن است این اختلال نوعی تیک غیر ارادی یا نیمه ارادی باشد. مطالعات نشان می‌دهند که عوامل متعددی در ایجاد این اختلال مؤثر هستند.
به علت نامشخص بودن دلایل ایجاد لکنت زبان، درمان این اختلال بیشتر شامل روش‌های درمانی رفتاری می‌باشد. با توجه به این که عوامل خاصی باعث ایجاد لکنت می‌شوند، گفتار درمانی می‌تواند در شناسایی این عوامل به افراد کمک کند.
دیزآرتی
دیزآرتری در اثر آسیب‌دیدگی ماهیچه یا عصب ایجاد میشود. مشخصه‌های این اختلال بریده بریده حرف زدن، تکلم آهسته، محدودیت حرکت (در زبان، فک یا لب)، زیر و بم غیرطبیعی صدا در زمان صحبت کردن، تغییر در کیفیت صدا، دشواری در بیان لغات و دشواری در صحبت کردن می‌باشند.
این اختلال در اثر آسیب‌دیدگی ماهیچه یا عصب دیافراگم، لب‌ها، زبان و تارهای صورتی ایجاد میشود.
دیزآرتری ممکن است در اثر عوامل مختلف ایجاد شود. امکان دارد افراد در هر سنی دچار این اختلال شوند. این اختلال می‌تواند در رحم و یا پس از تولد در اثر عارضه‌هایی مانند دیستروفی ماهیچه‌ای و فلج مغزی ایجاد شود. شایع‌ترین دلایل ایجاد دیزآرتری در بزرگسالان شامل سکته مغزی، تومور و ام اس می‌باشند.
جهت درمان آسیب‌دیدگی ماهیچه‌ای و یا عصبی اقدام چندانی نمی‌توان انجام داد. متخصص گفتار درمانی با توجه به تغییرات رفتاری، علائم دیزآرتری را کنترل می‌کند. کنترل علائم از طریق کمک کردن به افراد در آهسته صحبت کردن، به کارگیری ماهیچه‌های مرتبط با گفتار و تمارین تنفسی انجام میشود.
اختلال لیسپ
این اختلال بسیار شایع است و هر کسی می‌تواند آن را تشخیص دهد. متخصص گفتار درمانی بایستی اطمینان حاصل کند که اختلال لیسپ با انواع دیگر اختلال مانند آپراکسی، آفازی، اختلال زبان بیانی یا مشکلات گفتاری ناشی از ناشنوایی اشتباه گرفته نشود. متخصص گفتار درمانی همچنین بایستی بین نوع اختلال لیسپ تمایز قائل شود. شایع‌ترین نوع این اختلال، لیسـپ دندانی یا بین دندانی است. در این نوع اختلال، فرد حرف S را به صورت TH تلفظ می‌کند.در این حالت زبان با دندان‌های جلو تماس دارد و یا از دندان‌های جلویی رد میشود.
گفتار درمانی نقش بسیار مهمی در بهبود این اختلال دارد و اغلب می‌تواند این اختلال را به طور کامل رفع کند. در صورتی که درمان به موقع انجام شود، احتمال بهبود اختلال بیشتر می‌باشد. البته افراد بزرگسال نیز می‌توانند از گفتار درمانی بهره ببرند.
در صورتی که کودک به سن چهار سالگی رسیده باشد و همچنان دچار اختلال لیسپ است، بایستی از گفتار درمانی استفاده شود. گفتار درمانی بایستی هرچه سریع‌تر در ارتباط با درمان انواع لیسپ انجام شود. روش‌های درمانی شامل تمرین تلفظ، آموزش مجدد نحوه صحیح تلفظ حروف، تمرین در جلوی آینه و تقویت ماهیچه‌های مرتبط با گفتار می‌باشد.
اختلال لیسپ معمولاً در دوران کودکی ایجاد میشود و در اغلب موارد این اختلال با افزایش سن رفع میشود.
دیسفونی اسپاسمودیک
دیسفونی اسپاسمودیک یک اختلال بلندمدت مزمن است که بر صدای شخص تأثیر می‌گذارد. مشخصه این اختلال اسپاسم تارهای صوتی در زمان صحبت کردن می‌باشد و منجر به لرزش و گرفتگی صدا میشود.
این اختلال معمولاً در بزرگسالی ایجاد شده و اولین نشانه‌های آن بین سن 30 تا 50 سالگی بروز می‌کند. دیسفونی اسپاسمودیک در اثر عوامل مختلف ناشی از افزایش سن مانند تغییرات سیستم عصبی ایجاد میشود.
بر طبق تحقیقات انجام شده، تنها تارهای صوتی عامل ایجاد لرزش صدا نمی‌باشند. بنابراین تشخیص دیسفونی اسپاسمودیک نیاز به همکاری متخصص گفتار درمانی، پزشک گوش و حلق و بینی و متخصص مغز و اعصاب دارد.
پس از تشخیص اختلال، متخصص گفتار درمانی خصوصاً در ارتباط با موارد خفیف اختلال، در تولید گفتار به افراد کمک می‌کند. روش‌های درمانی شامل تمرین کنترل تنفس جهت حفظ جریان هوا در ریه‌ها می‌باشد.
بریده گویی
بریده گویی یک اختلال شایع می‌باشد و گفتار درمانی در تشخیص این اختلال بسیار مؤثر است. مشخصه این اختلال صحبت کردن با سرعت بسیار زیاد است. افرادی که دچار این اختلال هستند در سخنان خود به مقدار زیاد از کلمات غیر ضروری استفاده می‌کنند و در بیان هجای لغات دچار مشکل می‌شوند.
اولین نشانه‌های این اختلال در دوران کودکی ایجاد می‌شوند. گفتار درمانی در بهبود یا رفع این عارضه نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند. درمان سریع و به موقع در بهبود این اختلال بسیار مؤثر است. بزرگسالان نیز می‌توانند از گفتار درمانی بهره‌مند شوند.
روش‌های درمانی شامل تأخیر در بازخورد شنوایی، تمرین هجا و تلفظ، بازی با کلمات با سرعت زیاد، تمرین جمله‌سازی و توقف در گفتار می‌باشند.
موتیسم – لالی انتخابی
موتیسم یا لالی انواع مختلفی دارد. یکی از انواع موتیسم، لالی انتخابی می‌باشد. لالی انتخابی با اختلال‌هایی که در اثر آسیب‌دیدگی یا اختلال در روند گفتار باعث لالی می‌شوند تفاوت دارد.
در اختلال لالی انتخابی، شخص با وجود اینکه توانایی صحبت کردن دارد در بیشتر موقعیت‌های اجتماعی سکوت می‌کند. این اختلال بیشتر در کودکان ایجاد میشود و کودک معمولاً در اثر این اختلال در مدرسه صحبت نمی‌کند ولی در منزل با دیگران گفتگو می‌کند.
لالی انتخابی با روان‌شناسی مرتبط می‌باشد. این اختلال در کودکانی که خجالتی، کمرو، گوشه‌گیر یا منزوی هستند و یا مبتلا به اختلال اضطراب هستند ایجاد میشود. عوامل روانی در ایجاد لالی انتخابی مؤثر هستند و بایستی توسط روان‌شناس تشخیص داده شده و درمان شوند.
تشخیص لالی انتخابی به همکاری متخصص گفتار درمانی، پزشک متخصص اطفال، روان‌شناس و روان‌پزشک نیاز دارد. گفتار درمانی نقش بسیار مهمی در تشخیص این اختلال دارد چرا که برخی دیگر از اختلالات زبانی مانند لکنت زبان، زبان‌پریشی، آپراکسی و دیزآرتری دارای علائم مشابه با لالی انتخابی هستند و متخصص گفتار درمانی بایستی بین این اختلال‌ها و لالی انتخابی تمایز قائل شود. لالی انتخابی یک اختلال روان‌شناختی است ولی با این حال گفتار درمانی در بهبود این اختلال مؤثر است.
گفتار درمانی از طریق مشورت با کودکان و طراحی برنامه درمانی و بررسی مشکلات مرتبط با زبان و گفتار نقش بسیار مهمی در بهبود این اختلال دارد.
آفازی (زبان‌پریشی)
آفازی یا زبان‌پریشی در اثر آسیب‌دیدگی در بخش قابلیت‌های زبانی مغز ایجاد میشود. آفازی با آپراکسی و دیزآرتزی متفاوت می‌باشد چرا که تنها با مرکز گفتار و زبان در مغز مرتبط می‌باشد.
با توجه به این که آسیب مغزی در اثر عوامل متعددی ایجاد میشود، امکان دارد هر کسی دچار اختلال آفازی شود. البته این اختلال بیشتر در بزرگسالان و خصوصاً در افرادی که دچار سکته مغزی می‌شوند، مشاهده میشود. از دیگر عوامل ایجاد اختلال آفازی می‌توان تومور، ضربه مغزی و بیماری‌های تخریبی مغز را نام برد.
نقش متخصص عصب‌شناسی و متخصص گفتاردرمانی در تشخیص این اختلال بسیار پر اهمیت است. این افراد عواملی مانند مهارت خواندن و نوشتن، ارتباطات کارکردی، درک شنیداری و بیان شفاهی بیمار را ارزیابی می‌کنند.
ترمیم آسیب‌های مغزی در نخستین دوران زندگی انجام میشود و نقش گفتار درمانی کمک به بیمار در مقابله با این اختلال می‌باشد. در برخی از مواقع چنانچه بخشی از مغز دچار آسیب‌دیدگی شود، بخش دیگری در مغز ضعف را جبران می‌کند. در این حالت بایستی جهت بهبود مهارت‌های زبانی که در اثر آسیب مغزی دچار اشکال شده‌اند فعالیت‌ها و تمارین ویژه‌ای توسط متخصص گفتار درمانی انجام شود.
تأخیر در گفتار – آلالیا
تأخیر در گفتار که با نام آلالیا نیز شناخته میشود، باعث میشود تا کودک به طور طبیعی قادر به برقراری ارتباط کلامی نباشد. عوامل متعددی در ایجاد این اختلال مؤثر هستند و نقش متخصص گفتار درمانی، تشخیص و تعیین این عوامل است.
چنانچه مهارت‌های کودک دیر شکوفا شود امکان ایجاد این اختلال وجود دارد. در این حالت کودک دیرتر از حالت طبیعی صحبت کردن را یاد می‌گیرد. آسیب‌دیدگی مغزی نیز می‌تواند باعث تأخیر در گفتار شود. جهت تشخیص صحیح و دقیق اختلال، متخصص گفتار درمانی باید تمامی احتمالاتی که می‌توانند منجر به تأخیر در گفتار کودک می‌شوند را ارزیابی کند.
متخصص گفتار درمانی جهت بررسی و تشخیص اختلال تأخیر در گفتار، به ارزیابی دو مقوله گفتار و زبان می‌پردازد.
گفتار به اعضایی از بدن که در تکلم نقش دارند زبان، دهان و تارهای صوتی و همچنین ماهیچه‌ها و اعصابی که این اعضا را به مغز متصل می‌کنند، مربوط میشود. اختلال‌هایی مانند آپراکسی و دیزآرتری دو نمونه مربوط به اختلال در ارتباط عصبی و اندام‌های مربوط به گفتار محسوب می‌شوند. نمونه‌های دیگر از این دسته شامل شکاف کام یا ناشنوایی می‌باشند.
مقوله دیگری که توسط متخصص گفتار درمانی ارزیابی میشود، زبان است. توانایی زبانی بیشتر به مغز مربوط میشود و امکان دارد آسیب‌های مغزی یا اختلال‌های مربوط به رشد مانند اوتیسم بر توانایی زبانی فرد تأثیر بگذارند. آسیب‌های مغزی و همچنین اختلال‌های رشدی انواع مختلفی دارند و هر یک به گونه متفاوتی بروز می‌کنند و بایستی توسط متخصص گفتار درمانی ارزیابی شوند.
پس از تعیین دلایل ایجاد تأخیر در گفتار، متخصص گفتار درمانی روند درمان و نظارت بر کودک را آغاز می‌کند. در ارتباط با اختلال‌های زبانی گفتاری که باعث تأخیر در گفتار می‌شوند، ارزیابی به موقع و زودهنگام توسط متخصص گفتار درمانی از اهمیت زیادی برخوردار است.
مشکلات مرتبط با اوتیسم
اوتیسم به تنهایی یک اختلال گفتاری محسوب نمی‌شود؛ ولی با این حال بر توانایی ارتباطی شخص اثر می‌گذارد. از هر 68 کودک، یک نفر دچار اختلال طیف اوتیسم می‌باشد. اوتیسم در همه کودکان باعث ایجاد مشکل در برقراری ارتباط اجتماعی میشود.
تشخیص اوتیسم به همکاری افراد متخصص در زمینه گفتار درمانی، پزشکی کودکان، کاردرمانی، تخصص مغز و اعصاب و فیزیوتراپی نیاز دارد.
در واقع مشکلات ارتباطی اولین علائم جهت تشخیص اوتیسم محسوب می‌شوند. به همین دلیل اختلال‌های زبانی خصوصاً اختلال‌های مربوط به ارتباط کلامی و غیر کلامی از معیارهای اصلی جهت تشخیص اوتیسم به شمار می‌آیند.
