اهمیت حافظه شنیداری و دیداری (برای ورود به مدرسه) چیست؟

حافظه شکل‌های مختلفی دارد: حافظه دیداری (به خاطر آوردن چیزهایی که می‌بینیم)، حافظه حرکتی (به خاطر آوردن تجربه‌هایمان مانند رایحه‌ها و طعم‌ها) و حافظه شنیداری (به یاد آوردن چیزهایی که می‌شنویم). کودکان در نخستین سال‌های زندگی خود غالباً موضوعات جدیدی را از طریق قرار گرفتن در معرض آنها به روش‌های مختلف یاد می‌‌گیرند. برای مثال کودک اطلاعاتی را درباره سیب با دیدن آن، لمس کردنش، مزه کردنش و شنیدن نام آن از زبان دیگران به دست می‌آورد. هر چه کودک بزرگتر می‌شود، انتظار می‌رود یادگیریش  بیشتر و بیشتر از طریق شنیدن انجام شود، در این میان نقش دیدن کم‌رنگ و کم‌رنگ‌تر می‌شود و اطلاعات دیداری صرفاً برای پشتیبانی و تأیید اطلاعات شنیداری به کار برده می‌شود.

حافظه دیداری چیست

حافظه دیداری بسیار مفید است، چرا که در پرورش مهارت‌های شناختی و درک مطلب به کودکان کمک می‌کند. نقش زبان در برچسب‌گذاری و درک تصاویر نیز مهم است.

به همین ترتیب می‌توانید از طریق حافظه دیداری رنگ‌ها، شکل‌ها، نمادها، حرف‌ها، واژه‌ها و جمله‌ها را شناسایی و تولید کنید. به علاوه با استفاده از حافظه دیداری می‌توانید تجربه‌های دیداری جدید را به یاد بیاورید.

می‌توان حافظه دیداری را به دو بخش بلندمدت و کوتاه مدت تقسیم کرد. منظور از حافظه بلندمدت توانایی به یاد آوردن چیزهایی است که در گذشته دیده‌اید و حافظه کوتاه مدت به توانایی به یاد آوردن چیزهایی که به تازگی دیده‌اید، گفته می‌شود.

یافتن روش‌هایی برای تقویت حافظه دیداری کودکان دغدغه بسیاری از والدین است. به خاطر داشته باشید که وقتی کودک یک سالش تمام می‌شود، می‌توانید تحریک حافظه او را شروع کنید.

مزایای حافظه دیداری برای عملکرد تحصیلی

حافظه دیداری نقش مهمی در رشد کلی کودکان دارد و در پروش مهارت‌هایی که برای موفقیت تحصیلی لازم است، به آنان کمک می‌کند. گاهی اوقات متوجه می‌شوید که فرزندتان در دیکته ضعیف است، سرعتش پایین است یا در درک مطلب و رونویسی یا حفظ کردن متن‌ها مشکل دارد.

این ضعف‌ها می‌تواند مشکلات مربوط به حافظه دیداری و ادراک را بپوشاند. حافظه دیداری در بهبود عملکرد تحصیلی به کودکان دچار مشکلات یادگیری کمک می‌کند.

فرزندانتان را از روبه‌رو شدن با مشکلات زندگی بازندارید، در عوض به آنها یاد بدهید که چگونه باید بر این مشکلات غلبه کنند.

پی‌آمدهای حافظه دیداری ضعیف

کودکانی که حافظه دیداری ضعیفی دارند، در مهارت‌ها و فعالیت‌های زیر دچار مشکل می‌شوند:

• شناسایی و حفظ کردن حروف و دیگر نمادهای متداول
• دیکته واژگان ناآشنا و استثنائی
• درک مطلب
• شناختن علامت‌ها هنگام استفاده از ماشین‌حساب
• حفظ کردن شماره تلفن‌ها
• دچار شدن به حواس‌پرتی‌های بزرگتر

تشخیص دادن مشکلات حافظه دیداری

برای تشخیص دادن مشکلات مربوط به پردازش دیداری نیز مانند هر ناتوانایی یادگیری دیگر باید به متخصص مراجعه کنید تا آزمون‌های تخصصی برای تشخیص دقیق مشکل انجام شود. بااین حال بروز علائم زیر می‌تواند نشانه‌هایی از مشکلات حافظه دیداری باشد:

• کودک نمی‌تواند واژه مشاهده شده در صفحه قبلی را در صفحه بعدی به یاد بیاورد.
• کودک نمی‌تواند اطلاعات را از روی کتاب روی تخته بنویسد.
• کودک نمی‌تواند داده‌های پایه‌ای مانند شماره تلفن و آدرس را به راحتی حفظ کند.
• کودک نمی‌تواند جزئیات متن خوانده شده را به خوبی به یاد بیاورد.
• کودک حروف ساده‌ای مانند ب و پ را با هم اشتباه می‌گیرد، چون نمی‌تواند آنها را دقیقاً به یاد بیاورد.
• کودک نمی‌تواند حروف را به راحتی روی صفحه کلید یا اعداد را روی ماشین حساب پیدا کند.

البته علائم فوق می‌تواند پی‌آمد وجود مشکلات یادگیری دیگری نیز باشد، بنابراین بهتر است از آموزگار فرزندتان برای تعیین علت دقیق مشکلات فرزندتان کمک بگیرید.

فعالیت‌هایی برای جبران ضعف حافظه دیداری

تقویت حافظه دیداری به صبر فراوان نیاز دارد، بااین حال روش‌های مفرحی برای پرورش این مهارت مهم وجود دارد. بازی‌های حافظه کلاسیک می‌تواند روش خوبی برای شروع برنامه‌های تقویت حافظه باشد. چه از کارت‌های کلمات استفاده کنید، چه از کارت‌های تصاویر، یادگیری حفظ کردن جزئیات و محل کارت‌ها و به خاطر آوردن این اطلاعات برای دوباره پیدا کردن کارت‌ها یکی از وظایف مهم حافظه دیداری است. می‌توانید تصاویری با جزئیات فراوان را چاپ کنید و از کودک بخواهید که بیشترین جزئیات ممکن را در یک مدت زمان معین حفظ کند. کودک در مرحله بعد باید آنچه را که از تصویر به یاد می‌آورد، بنویسد، به طور شفاهی بیان کند یا تصویر را با جزئیاتی که به یاد می‌آورد، روی کاغذ بکشد. فعالیت دیگر این است که چند وسیله را داخل یک جعبه بگذارید و از فرزندتان بخواهید که آنها را حفظ کند. سپس از کودک بخواهید که چشم‌هایش را ببندد و وقتی چشم‌هایش بسته است، یک یا دو وسیله را بردارید یا جابه‌جا کنید و از کودک بپرسید که متوجه چه تفاوتی شده است.

در ادامه با چهار روش ساده برای تقویت حافظه دیداری کودکان آشنا می‌شوید.

بازی

کودکان از طریق بازی کردن می‌توانند مهارت‌های ذهنی خود را تقویت کنند. بازی روش بسیار مفیدی است، چون کودک می‌تواند ضمن تفریح کردن یاد بگیرد.

بازی‌های زیر حافظه دیداری کودکان را تقویت می‌کند:

• زنجیره واژگان: اول شما یک واژه می‌گویید، سپس کودک باید واژه‌ای بگوید که با آخرین هجای واژه قبلی شروع شود.
• تشخیص دادن آهنگ‌ها: آهنگ‌های مختلفی را پخش کنید و ببینید که کدام یک اول می‌توانید آن را بشناسید.
• عبارت‌های زبان‌گیر: بازی با واژگان روش فوق‌العاده‌ای برای تقویت حافظه شنیداری است. یک عبارت زبان‌گیر بگویید و از فرزندتان بخواهید که آن را تکرار کند.
• تکرار مجموعه‌ای از اعداد یا حروف: کودک و والدینش مجموعه‌ای از حروف و اعداد را در این فعالیت تکرار می‌کنند. می‌توانید این اعداد و حروف را بنویسید تا کودک بعد از نگاه کردن به آنها، آنها را از حفظ بگوید.

داستان‌سرایی

داستان را این‌طور شروع کنید که: “یه دختر 8 ساله‌ای بود که دوست داشت تو پارک بازی کنه.” از فرزندتان بخواهید که جملاتی را به داستان شما اضافه کند.

از فرزندتان بخواهید جملاتی را که بازیکن قبلی به داستان اضافه کرده است، حفظ کند. هر بازیکن وقتی نوبتش می‌شود، باید داستان را از ابتدا تعریف کند و جملات خودش را در پایان به آن اضافه کند.

مشاهده و تأمل

مشاهده و تأمل مهم است. وقتی با هم به تفریح خانوادگی می‌روید، برای مشاهده موضوعی وقت بگذارید. سپس تا جایی که می‌توانید درباره جزئیات آن با فرزندتان حرف بزنید. برای مثال می‌توانید به موزه هنری، پارک یا محله‌ای زیبا بروید.

سپس از فرزندتان بخواهید که هر چه را به یاد می‌آورد، برایتان تعریف کند. به رنگ‌ها و کنتراست‌ها، شکل‌ها و حتی جزئیات ریز دقت کنید.

اطلاعات

یک صفحه پر از واژه و تصویر یا فهرست طویلی از دستورات می‌تواند برای کودک گیج کننده باشد. اگر سند به خوبی تنظیم و سازماندهی شده باشد، کودک می‌تواند مهم‌ترین اطلاعات را به راحتی انتخاب کند و در نتیجه اطلاعات را بهتر به یاد بیاورد.

در پایان باید بر این نکته تاکید کنیم که تمرین به رشد حافظه کمک می‌کند. هرچه کودک فرصت‌های بیشتری برای افزایش ظرفیت حافظه خود داشته باشد و بیشتر تمرین کند، حافظه‌اش در آینده قوی‌تر خواهد شد.

بنابراین بهتر است تمرین کردن برای تقویت این مهارت مهم زندگی را هر چه زودتر شروع کنید. تقویت حافظه اثر مثبتی بر بسیاری از مهارت‌هایی دارد که کودکان از آنها در مدرسه و زندگی روزمره‌شان استفاده می‌کنند.

حافظه شنیداری چیست؟

حافظه شنیداری در جذب صداها، به ویژه صداهای زبان گفتار به ما کمک می‌کند. ما بدون حافظه شنیداری نمی‎توانیم اطلاعات را پردازش کنیم، حفظ کنیم یا به یاد بیاوریم. بااین توصیف حافظه شنیداری برای زبان بسیار مهم است.

کودکان زبان را با گوش دادن به حرف‌های دیگران یاد می‌گیرند، صداها و واژگان را در مغزشان ذخیره می‌کنند و پس از آن که صدایی را بارها شنیدند، آن را تولید می‌کنند. رشد زبان بدون حافظه شنیداری عملاً غیرممکن است.

حافظه شنیداری نیز دقیقاً مانند بسیاری از مهارت‌های دیگر به موازات رشد کودک پرورش می‌یابد، بااین حال برخی کودکان هنگام رشد حافظه شنیداری با مشکلات بیشتری روبه‌رو می‌شوند.

دلیل مهم بودن حافظه شنیداری

اگر حافظه شنیداری کودک مشکل داشته باشد، انجام دادن دستورها و توجه کردن برای کودک دشوار می‌شود. حافظه شنیداری نقش مهمی در سوادآموزی دارد. آگاهی واج‌شناختی نیز می‌تواند مشکلاتی را به وجود بیاورد؛ برخی کودکانی که مهارت‌های حافظه شنیداری ضعیفی دارند، شناسایی آواها و مطابقت دادن آواها با حرف‌ها برایشان دشوار است. این ضعف توانایی یادگیری کودک را مختل می‌کند. از این گذشته نباید هیجانات و رفاه کودکان را از یاد ببریم، وقتی کودک متوجه مشکلاتش می‌شود، کلافه و ناامید می‌شود و اعتمادبه نفسش کاهش می‌یابد. خوشبختانه با توجه به راهبردها و توصیه‌هایی که در ادامه بیان می‌شود، می‌توانید اثر این مشکلات را کاهش دهید.

تشخیص مشکلات حافظه شنیداری

تشخیص مشکلات حافظه شنیداری کودکان در سن پایین دشوار است. هرچه کودک بزرگتر می‌شود، مشکلاتش واضح‌تر می‌شود. چنانچه مشکلات حافظه شنیداری در سن پایین تشخیص داده شود، مداخله زودهنگام اثر این مشکلات بر رشد و رفاه کودک را به حداقل می‌رساند. علائم زیر می‌تواند بیانگر مشکلات حافظه شنیداری باشد:

• ناتوانی در دنبال کردن دستورات پیچیده
• کودک به سختی می‌تواند توجهش را برای مدتی طولانی بر روی موضوعی حفظ کند.
• به نظر می‌رسد که کودک در دنیای کوچک خودش است.
• خجالتی بودن
• کودک نمی‌تواند به راحتی درباره اتفاقات روز با شما حرف بزند یا برایتان داستان تعریف کند.
• ناامیدی و کلافگی

راهبردهای مخصوص کلاس درس برای تقویت حافظه شنیداری

ایجاد چند تغییر ساده در محیط کلاس درس می‌تواند تأثیر چشمگیری بر پیشرفت کودک داشته باشد.

• کودک را نزدیک به آموزگار بنشانید.
• سرو صدای پس‌زمینه را به حداقل برسانید.
• قبل از شروع صحبت توجه کودک را به روشی، مثلاً صدا زدنش جلب کنید.
• مطمئن شوید که کودک متوجه حرف‌هایتان شده است.
• دستورهایتان باید کوتاه باشد.
• اطلاعاتی دیداری را در اختیار کودک قرار بدهید؛ مثلاً تصاویر یا فهرستی از واژگان کلیدی را در اختیار کودک بگذارید.
• آرام و آهسته حرف بزنید و پس از جملاتتان مکث کنید تا برای پردازش اطلاعات به کودک زمان بدهید.
• کودک را تشویق کنید که بگوید کدام بخش از حرف‌هایتان را متوجه نشده است.

بازی‌های خانگی برای تقویت حافظه شنیداری

پژوهش‌ها نشان می‌دهد احتمال پیشرفت کودکی که از کمک آسیب‌شناس گفتار و زبان برخوردار است و در خانه و مدرسه حمایت می‌شود، بیشتر از کودکان بی‌بهره از این حمایت‌ها است. بازی‌های زیر برای تقویت حافظه شنیداری فوق‌العاده‌اند و تمام خانواده از انجام دادن آنها لذت می‌برند.

• جستجوی گنج: وسایلی را در خانه پنهان کنید و دستوراتی را برای پیدا کردن آن به کودک بدهید: “برو آشپزخونه، بپیچ به چپ، زیر کاسه رو نگاه کن.” می‌توانید بازی را با دستورات کوتاه و ساده شروع کنید و دستورات را به تدریج سخت‌تر کنید. به این ترتیب توانایی کودک برای دنبال کردن دستورات به تدریج بیشتر می‌شود و تقویت این توانایی به پیشرفت تحصیلی‌اش کمک خواهد کرد. به علاوه کودک در این بازی نقش دزد دریایی را بازی می‌کند، چه کسی از بازی کردن نقش دزد دریایی بدش می‌آید؟
• لیست خرید: کودکان عاشق بازی خرید کردن‌اند. از فرزندتان بخواهید که اجناسی را به شما بدهد. می‌توانید بازی را با خرید دو جنس شروع کنید: “میشه بهم موز و سیب بدین؟” وقتی کودک پیشرفت کرد، می‌توانید لیست خریدتان را طولانی‌تر کنید: میشه بهم موز، سیب، یه قوطی کنسرو لوبیا چیتی، شکلات و نون بدین؟” به این ترتیب کودک یاد می‌گیرد که گوش بدهد و همان‌طور که اجناس را جمع می‌کند، دستورات را به یاد بیاورد.
• زنجیره جملات: این بازی فوق‌العاده است، چون می‌توانید آن را همه جا، داخل ماشین، حمام، هنگام خرید، در اتاق انتظار و هر جایی که فکرش را بکنید، انجام بدهید. بازی را با چنین جمله‌ای شروع کنید: “رفتم به باغ وحش و اونجا دیدم یه … “، سپس خود و فرزندتان موارد مختلفی را نام ببرید. چون این بازی به تقویت حافظه شنیداری و گسترش دایره واژگان کمک می‌کند، بسیار مفید است.

مزایای گفتار درمانی برای تقویت حافظه شنیداری

آسیب‌شناس گفتار و زبان می‌تواند حافظه شنیداری کودک را ارزیابی کند، میزان نیاز کودک را بر مبنای این ارزیابی تعیین کند و با آموزگاران و والدین کودک صحبت کند تا مطمئن شود که کودک کمک لازم را دریافت می‌کند. تمرین برای تقویت حافظه شنیداری حیاتی است، آسیب‌شناس گفتار و زبان راهبردهای شنیدن و پردازش اطلاعات را در جلسات گروهی یا خصوصی به کودک آموزش می‌دهد.