مهارت‌های اجتماعی می‌توانند به کودک مبتلا به اوتیسم کمک کنند تا بتواند نسبت به موقعیت‌های اجتماعی مختلف واکنش نشان دهد – از حرف زدن با پدربزرگ گرفته تا بازی کردن با کودکان دیگر در مدرسه. مهارت‌های اجتماعی به فرزند شما کمک می‌کنند تا دوست جدید پیدا کرده، از دیگران چیزهایی را یاد بگیرد و تفریحات و علایق جدیدی پیدا کند. این مهارت‌ها می‌توانند به ارتباطات خانوادگی نیز کمک کرده و حس تعلق داشتن به خانواده را به کودک شما منتقل کنند. مهارت‌های اجتماعی قوی به سلامت روان کودک نیز کمک کرده و کیفیت زندگی او را بهبود می‌بخشند.
طیف اختلالات اوتیسم چیست؟
طیف اختلالات اوتیسم به یک دسته عارضه‌ی رشد گفته می‌شود که توانایی ارتباط و تعامل کودک با دیگران را تحت تأثیر قرار می‌دهند. به این عارضه‌ها طیف گفته می‌شود چراکه انواع و علائم متفاوتی داشته و شامل سندرم آسپرگر نیز می‌شود. اوتیسم درمان نداشته ولی مداخله‌ی زودرس و درمان به موقع می‌توانند بسیار مؤثر باشند. از آن جایی که هیچ دو فرد مبتلا به اوتیسم شبیه به هم نبوده و تأثیر اوتیسم بر روی زندگی آن‌ها متفاوت است افراد نباید در مورد نیازها و توانایی‌های آن‌ها گمانه زنی کنند.
افراد مبتلا به اوتیسم چه مهارت‌های ارتباطی باید داشته باشند؟
بهتر است فرزند مبتلا به اوتیسم شما در زمینه‌های زیر توانایی داشته باشد:
- مهارت بازی کردن – برای مثال رعایت کردن نوبت بازی و به اشتراگ گذاشتن اسباب بازی‌ها
- مهارت گفتگو – برای مثال انتخاب موضوع مورد گفتگو و استفاده از زبان بدن
- مهارت‌های عاطفی – برای مثال مدیریت عواطف و درک احساسات دیگران
- مهارت حل مسئله – برای مثال مدیریت کردن تعارضات و تصمیم گیری در موقعیت‌های اجتماعی مختلف
چه افرادی می‌توانند مهارت‌های اجتماعی را آموزش دهند؟
مهارت‌های اجتماعی مختلفی برای یادگیری وجود دارند و افراد مختلفی آن‌ها را در محیط‌های متفاوت مثل خانه، مدرسه و سطح جامعه آموزش می‌دهند. یک معلم متخصص در زمینه دانش آموزان استثنایی، متخصص آسیب شناسی گفتاری و افراد دیگر می‌توانند یک “گروه مهارت‌های اجتماعی” را تشکیل داده و با استفاده از دستورالعمل‌های به خصوص، این مهارت‌ها را به طور مستقیم و یا با ایجاد فرصت‌های مختلف به کودکان آموزش دهند. ازجمله متخصصین دیگری که در زمینه مهارت‌های اجتماعی فعالیت می‌کنند می‌توان به افراد زیر اشاره کرد:
- متخصصین کاردرمانی
- متخصصین رفتار درمانی
- روانشناسان مدرسه
- معلمین
- بهداشتیار مدرسه
- بسیاری دیگر از کارکنان فضای آموزشی
راه‌های بهبود مهارت‌های ارتباطی در کودکان اوتیسم
یادگیری مهارت‌های اجتماعی برای کودکان مبتلا به طیف اختلالات اوتیسم ساده نیست ولی شما می‌توانید با استفاده از استراتژی‌های زیر به فرزند خود کمک کنید.
بازی کردن
با استفاده از اسباب بازی‌ها و نقش بازی کردن می‌توانید به فرزند خود در تقویت مهارت بازی کردن کمک کنید. برای مثال می‌توانید یک عروسک را بغل کرده، به آن غذا داده و آن را بخوابانید. سپس با عروسک‌های دیگر یک مهمانی برگزار کرده و شرایط خاصی مثل یک مزرعه، پمپ بنزین یا فرودگاه را برای بازی کردن با فرزند خود شبیه سازی کنید.
بازی کردن با یکدیگر مهارت‌های رعایت نوبت، کنار آمدن با باخت و رعایت قوانین را به فرزند شما آموزش می‌دهد. کودکان کم سن و سال ممکن است بازی‌های دارای حرکت مثل چراغ سبز و چراغ قرمز، قایم باشک و گرگم به هوا را ترجیح دهند. همچنین می‌توانید یک توپ یا اسباب بازی را برای فرزند خود انداخته و او نیز این کار را انجام دهد. کودکان بزرگتر ممکن است بازی‌های روی میز مثل نقطه بازی، جنگا و ورق بازی را بیشتر دوست داشته باشند.
وادار کردن کودک برای رعایت نوبت و قوانین به یادگیری او کمک خواهد کرد. تشویق کردن این رفتارها نیز مفید خواهد بود. برای مثال شما می‌توانید بگویید “نوبت من” و “نوبت تو” و زمانی که کودک شما نوبت را رعایت کرده و یا از قانونی پیروی می‌کند او را تشویق کنید.
تمرین یک مهارت در شرایط مختلف بازی به کودک شما کمک می‌کند تا به شکل بهتری از آن مهارت استفاده کند. برای مثال می‌توانید به هنگام پاس دادن یک توپ، غذا دادن به عروسک، ساختن پازل و بازی‌های دیگر، رعایت نوبت را با کودک خود تمرین کنید.
نقش بازی کردن
نقش بازی کردن به کودک شما کمک می‌کند تا مهارت‌های خاصی را برای بازی کردن با دیگران تمرین کند. برای مثال قبل از اینکه دوست کودکتان به خانه‌ی شما بیاید می‌توانید تمرینات زیر را انجام دهید:
- نقش بازی کنید و از کودک خود بخواهید تا بازی بعدی را پیشنهاد دهد.
- بازی‌هایی که کودک شما با دوست خود انجام می‌دهد را با او تمرین کنید.
حرف زدن در مورد موضوعات مختلف مثل برنامه‌های تلویزیونی یا کارهایی که کودک شما در آخر هفته انجام داده است را نیز تمرین کنید.
برای کودکان مسن‌تر می‌توانید موقعیت‌هایی را درست کنید که یک مسئله‌ی اجتماعی در آن وجود دارد – برای مثال یک تکه کیک برای دو نفر باقی مانده باشد. سپس می‌توانید راه حل‌های موجود مثل تقسیم کردن کیک را تمرین کنید. ازجمله دیگر مسائل اجتماعی می‌توان به دوست نداشتن غذایی که برای شام آماده شده، نرسیدن نوبت برای یک بازی کامپیوتری و یا گم کردن اسباب بازی کودک دیگر اشاره کرد.
آموزش ویدیویی
می‌توانید از مهارت‌هایی که قصد آموزش آن‌ها را دارید ویدیو تهیه کنید. برای مثال می‌توانید با تهیه‌ی یک ویدیو از افرادی که نوبت را در یک بازی رعایت می‌کنند، این کار را به کودک خود آموزش دهید. می‌توانید ویدیو را متوقف کرده و به کودک خود بگویید که در هر مرحله نوبت چه کسی رسیده است. پس از دیدن ویدیو همان بازی را با کودک خود انجام داده و به او بگویید الان نوبت چه کسی است.
می‌توانید احساسات مختلف را نیز با تهیه‌ی ویدیو از افراد با حالات مختلف به کودک خود آموزش دهید. در هر مرحله ویدیو را متوقف کرده و برای فهمیدن احساسات فرد به کودک خود نکات کلیدی مثل حالت چهره، لحن صحبت و زبان بدن را یادآوری کنید. می‌توانید این کار را با برنامه‌های تلویزیونی نیز انجام دهید.
می‌توانید از این استراتژی استفاده کرده و به کودک خود کمک کنید تا در موقعیت‌های اجتماعی مختلف احساس راحتی بیشتری داشته باشد. برای مثال قبل از رفتن به آرایشگاه می‌توانید از ساختمان آن فیلم گرفته و به کودک خود نشان دهید تا بداند با چه چیزی مواجه خواهد شد.
محرک‌های دیداری
محرک‌های دیداری به کودک شما کمک می‌کنند تا مهارت‌های جدیدی را یاد گرفته و یا مهارت‌های قبلی را به یاد بیاورند. بسته به نیازهای کودک، محرک‌های دیداری می‌توانند عکس، کلمه، لیست یادآور یا فلش کارت باشند.
برای مثال می‌توانید از کلمات یا تصاویر خاصی به عنوان محرک برای موضوعات مختلف گفتگو استفاده کنید. مثل تصویری از یک گربه برای یادآوری به کودک برای گفتگو با پدربزرگ خود درباره‌ی گربه‌ی او.
همچنین می‌توانید از محرک‌های تصویری برای کمک به یادگیری بازی‌های جدید استفاده کنید. برای مثال تصاویر می‌توانند مراحل مختلف یک بازی را به کودک نشان بدهند.
استفاده از مهارت‌های اجتماعی در موقعیت‌های مختلف
کودکان مبتلا به طیف اختلالات اوتیسم ممکن است برای استفاده از مهارت‌های خود در موقعیت‌های متفاوت دچار مشکل شوند. برای مثال ممکن است کودک شما به راحتی مداد خود را به برادر خود در خانه قرض بدهد ولی برای انجام این کار در مدرسه و با کودکان دیگر مشکل داشته باشد.
به منظور کمک به کودک برای استفاده از مهارت‌های خود در مدرسه با معلم او صحبت کنید و مطمئن شوید محرک‌های مورد استفاده‌ی شما مشترک است. تمرین کردن مهارت‌های اجتماعی در موقعیت‌های مختلف نیز می‌تواند مفید باشد. برای مثال می‌توان به قرض دادن مداد به کودک دیگری که به خانه‌ی شما می‌آید و یا قرض دادن مداد به برادر در محیطی غیر از خانه اشاره کرد.
تعامل با کودکان دیگر
شما باید بین زمانی که کودک در کنار دیگر کودکان مبتلا به اوتیسم سپری می‌کند با زمانی که با کودکان عادی سپری می‌شود تعادل برقرار کنید.
کودکان عادی می‌توانند برای کودک شما که به طیف اختلالات اوتیسم مبتلاست الگوهای خوبی باشند. در مقابل در صورتی که کودک شما رابطه‌ی خوبی با دیگر کودکان مبتلا به اوتیسم برقرار کند، می‌تواند رابطه‌ی اجتماعی موفقی ایجاد کرده و احساس تعلق داشته باشد.
افرادی که کودک شما با آن‌ها ارتباط برقرار می‌کند به مهارت‌های اجتماعی او در برقراری ارتباط و میزان یادگیری او بستگی خواهند داشت.
همچنین توجه داشته باشید که درک متقابل در روابط بین کودک شما و دیگران اهمیت زیادی خواهد داشت.
نکاتی در مورد ارتباطات و تعاملات اجتماعی برای کودکان مبتلا به اوتیسم
قوانین سفت و سختی برای ارتباط با کودکان مبتلا به اوتیسم وجود ندارند ولی نکات زیر به افراد متعددی در ایجاد این ارتباط کمک کرده‌اند:
- صبور باشید. کودک مبتلا به اوتیسم برای پردازش اطلاعات به زمان بیشتری نیاز خواهد داشت. بنابراین ممکن است لازم باشد تا سرعت حرف زدن خود را برای ارتباط با او کاهش دهید.
- به کودک آموزش دهید تا خشم خود را بدون پرخاشگری بروز دهد. کودکان مبتلا به اوتیسم باید بدانند که می‌توانند خشم و ناراحتی خود را بروز دهند.
- مصر ولی انعطاف پذیر باشید. اگر کودک آن طور که می‌خواهید پاسخ شما را نمی‌دهد نباید از این مسئله ناراحت شوید. کودکان مبتلا به اوتیسم ممکن است در کنترل و بروز احساسات خود دچار مشکل باشند. همچنین ممکن است کاملاً بی پرده با شما حرف بزنند که نباید از این مسئله برداشت شخصی داشته باشید.
- همیشه مثبت باشید. کودکان مبتلا به اوتیسم بهترین پاسخ را نسبت به محرک‌های تشویقی نشان خواهند داشت. در مورد رفتارهای خوب با آن‌ها صحبت کرده و آن‌ها را تشویق کنید.
- رفتارهای آزاردهنده و نیازمند توجه را نادیده بگیرید. کودک مبتلا به اوتیسم ممکن است رفتارهای بدی از خود نشان بدهد تا بتواند توجه شما را جلب کند. نادیده گرفتن این رفتارها معمولاً بهترین راه برای پیشگیری از بروز آن‌هاست. همچنین بهتر است رفتارهای خوب کودک خود را به طور مکرر تشویق کند.
- ازطریق فعالیت‌های فیزیکی با کودک تعامل کنید. کودکان مبتلا به اوتیسم دامنه توجه کوتاهی دارند. این امر به خصوص در مورد ارتباط برقرار کردن صادق خواهد بود. دویدن و بازی کردن می‌تواند راه بهتری برای وقت گذراندن با کودک مبتلا به اوتیسم باشد. این کار همچنین به آرام کردن کودک کمک خواهد کرد.
- با احساس باشید و به کودک احترام بگذارید. کودکان مبتلا به اوتیسم همانند کودکان عادی بعضاً نیازمند آغوش شما خواهند بود. این نیاز ممکن است در کودکان مبتلا به اوتیسم بیشتر نیز باشد. البته برخی از کودکان این کار را دوست نداشته و باید به فضای شخصی آن‌ها احترام بگذارید. هیچ وقت احساسات خود را با زور به کودک تحمیل نکنید.
- عشق و علاقه‌ی خود را نشان دهید. کودکان مبتلا به اوتیسم ممکن است برای ابراز احساسات مشکل داشته باشند ولی همچنان باید بدانند که شما آن‌ها را دوست دارید. خوب است که علاقه و حمایت خود از کودک را به او یادآوری کنید.
- باور داشته باشید. کودک مبتلا به اوتیسم در درجه‌ی اول فرزند شماست و شخصی با توانایی‌های ناشناخته است. به کودک خود باور داشته باشید و به علت بیماری او را محدود نکنید.
- از خود مراقبت کنید. استراحت کردن برای شما مشکلی نخواهد داشت. به گروه‌های حمایتی والدین کودکان مبتلا به اوتیسم بپیوندید و یا از دوستان و آشنایان خود بخواهید تا مدتی از کودک شما مراقبت کنند تا بتوانید استراحت کنید. روانشناسان و مشاوران مدرسه نیز می‌توانند به شما کمک کنند.
ارتباط برقرار کردن با کودک مبتلا به طیف اختلالات اوتیسم دشوار خواهد بود ولی این کار برای یادگیری کودک اهمیت بسیار زیادی خواهد داشت. تحقیقات نشان می‌دهند که ارتباط زودهنگام، مکرر و سرشار از علاقه با کودک مبتلا به اوتیسم یکی از بهترین راه‌ها برای کمک به اوست.
