لجبازی کودکان :راه کارهای مناسب برای مقابله با عدم دستورپذیری کودک

از میان ویژگی‌ها و مشخصات مختلفی که کودکان دارند لجبازی یکی از مواردی است که در تعداد زیادی از شرایط به گرفتن تصمیمات اشتباه ختم می‌شود. کودکان لجباز معمولاً یک مجموعه رفتارهای لجبازانه را از خود نشان می‌‌دهند که اغلب به یک الگوی رفتاری در طول زندگی آنها تبدیل می‌شود هنگامی‌ که یک کودک مجبور به انجام دادن یک کار یا پیروی از یک مجموعه ای از قوانین شود این عوامل باعث می‌‌شود که یک شخصیت که تحت عنوان لجبازی و عدم دستور پذیری از آن یاد می‌شود در کودکان. برخورد کردن با کودکان لجباز یک چالش بزرگ برای پدر و مادر است چرا که باید کودک خود را مجبور کنند به انجام کارهای معمولی از قبیل دوش گرفتن، غذا خوردن یا خوابیدن بپردازند به عبارتی انجام دادن این کارهای معمولی آنها را به میدان جنگ می‌‌کشاند. جالب است بدانید که پدر و مادرها با رفتارهای خود کودکان را به سمت رفتارهای مثبت و منفی هدایت می‌‌کنند. تغییرات ناگهانی و از پیش تعیین شده توسط تعداد زیادی از کودکان پذیرفته نمی‌شود و این امر باعث لجبازی آنها و پافشاری بر خواسته‌هایی که دارند خواهد شد. در دوران پرورش و بزرگ کردن کودک معمولاً احتمال بروز چنین رفتارهای وجود دارد اما هر چه زودتر به فکر چاره برای این رفتارها نباشید باید انتظار یک پایان نامناسب را بکشید. بهتر است در اولین مرحله سعی کنید علل رفتارهای لجبازانه در کودک خود را پیدا کنید و اقدامات لازم را برای رفع آنها بیابید. بهترین روش برای کنار آمدن و برخورد کردن با کودک لجباز این است که به او نشان بدهید رفتارهایی که دارد بی فایده است. برای کسب نتایج دلخواه بر روی رفتارهای مثبت او تمرکز کنید. در این مقاله قصد داریم به توضیح چند نکته برای کمک به پدر و مادرهایی بپردازیم که با لجبازی کودکانه خود دست و پنجه نرم می‌کند.

 علل عدم دستور پذیری و لجبازی در کودکان چیست؟ 

اجازه بدهید در این قسمت نگاهی به برخی از علل اصلی لجبازی و عدم دستور پذیری در کودکان بیاندازیم.

 ارتباطات نامناسب 

گاهی اوقات برخی کشمکش‌ها در محیط منزل بین پدر و مادر و کودک شکل می‌‌گیرد که این امر باعث ایجاد ارتباطات نامناسب خواهد شد. همه ما به خوبی می‌‌دانیم که در دنیای امروز پدر و مادرها چقدر مشغله کاری و فکری دارند و هنگامی ‌که با یک مشکل در محیط منزل مواجه می‌شوند به ویژه مسائل مربوط به کودکان به راحتی عصبانی شده و در کمال یاس و ناامیدی پدر و مادر شروع به دعوا کردن با هم می‌کنند یا کودک خود را سرزنش می‌کنند. این وضعیت باعث آسیب رساندن به کودک می‌‌شود و باعث می‌‌شود آنها رفتارهای نامناسب را از خود نشان می‌‌دهند که این امر منجر به لجبازی در کودکان خواهد شد. پدر و مادر در چنین شرایطی تصور می‌‌کنند که کاملا حق با آنها از به این ترتیب بحث و جدل و برقراری ارتباطات نامناسب یکی از دلایل عدم دستور پذیری در کودکان محسوب می‌‌شود.

 عدم پختگی 

کودکان نمی‌دانند که چه چیزی درست است و چه چیزی غلط و از رفتارهای دیگران بر چیزی که در اطراف آنها رخ می‌‌دهد الگو برداری می‌‌کنند. در ابتدا آنها به یک فرایند یا یک روش کلید می‌‌کنند و آن قدر آن کار را انجام می‌‌دهند تا بالاخره با واقعیت مواجه شوند. کودکان مهارت بسیار کمی در کارهای که انجام می‌‌دهند دارند به عبارتی سن آنها برای پختگی و تکامل خیلی کم است و این امر می‌‌تواند باعث لجبازی در کودکان شود و می‌تواند تا دوران مهد کودک یا تا دوران مدرسه ادامه پیدا کند.

 تمایل زیاد برای آزادی 

کودکان دوست ندارند که کسی کارهای آنها را کنترل کنند و همیشه می‌خواهند که برای انجام هر کاری آزادی داشته باشند و اگر پدر و مادرشان تلاش کنند که آزادی آنها را سلب نمایند احساس می‌کنند که نمی‌توانند کارهای مورد علاقه خود را به طور صحیح انجام دهند و در این شرایط یک رفتار از سیستم قانون‌گذاری پدیدار می‌‌شود که عدم دستور پذیری در کودکان نام دارد.

 مقایسه شدن با سایر کودکان 

مقایسه شدن‌های نامناسب و غیر ضروری بین کودکان یک کار بسیار اشتباه است زیرا باعث می‌‌شود که کودک ناامید شود و حس عصبانیت او نسبت به فردی که با او مقایسه شده است افزایش پیدا کند. در این موارد کودک نسبت به آن جنبه‌هایی که مقایسه شده است لجباز می‌‌شود و هرگز به جنبه‌های مثبت فکر نمی‌کند تا به اصلاح خود بپردازد به این ترتیب پدر و مادر باید بدانند که مقایسه کردن هرگز کارساز نیست مگر آن که خود کودک نیز با این امر موافق باشد.

 کنجکاوی

همه چیز در این جهان پهناور برای کودک جدید است و او همیشه دوست دارد به کشف چیزهایی بپردازد که در اطرافش رخ می‌‌دهد. این کنجکاوی رفتارهای معمولی او را به لجبازی و کله شقی تبدیل می‌‌کند و تلاش می‌‌کند از طریق لجبازی به کسب اطلاعات بیشتر بپردازد. تعداد زیادی از افراد عقیده دارند که کسب اطلاعات از طریق کنجکاوی برای کودکی که در حال رشد است بسیار خوب است اما واقعیت این است که این کودکان برای کسب جزئیات بیشتر لجبازتر خواهند شد.

 الگو پذیری 

علاوه بر دلایلی که در بخش بالا برای بروز لجبازی در کودکان بیان کرده ‌ایم پدر و مادر یکی از دلایل اصلی لجبازی و عدم دستور پذیری در کودکان محسوب می‌شوند. کودکان رفتارهای پدر و مادر و نحوه برقراری ارتباط آنها را با دیگران مشاهده می‌‌کنند و به الگو پردازی می‌‌پردازند به عنوان مثال از عادات غذایی و الگوی خواب آنها تقلید می‌‌کنند و به آنها توجه می‌‌کند که چگونه به رتق و فتق مشکلات در منزل می‌پردازند تا بتوانند در شرایط مشابه چنین رفتارهایی را از خود نشان دهند. به این ترتیب در صورتی که فردی در محیط منزل برای دستیابی به اهداف خود رفتارهای لجبازانه ای را از خود نشان داده باشد کودکان نیز چنین رفتارهایی از خود نشان می‌دهد زیرا یک الگوی رفتاری در منزل دارد. این مسئله در خصوص کودکان خیلی اهمیت ندارد زیرا اکثر کودکان گاهی اوقات رفتارهای بدی دارند و نمی‌‌توان از این رفتارها تحت عنوان لجبازی و عدم دستور پذیری یاد کرد. با کودک خود صحبت کنید، خوب و بد را برای او توضیح دهید و از او بخواهید که به تجزیه و تحلیل واقعیت بپردازد و در طول زندگی خود لحظات شادی را خلق کند.

 ویژگی‌های کودکان لجباز 

همه کودکانی که خواهان آزادی هستند لجباز نیستند. باید قبل از آن که نسبت به رفتار کودک خود واکنش نشان دهید به این نتیجه برسید که آیا واقعا کودک شما لجبازی می‌کند؟ کودکانی که تمایل به آزادی در آنها قوی است بسیار باهوش و خلاق هستند، آنها خیلی سوال می‌پرسند حتی ممکن است گاهی اوقات سرکش شوند، این کودکان عقاید و ایده‌های زیادی دارند و معمولاً کننده کار هستند از سوی دیگر کودکان لجباز از عقاید خود دست نمی‌کشند و آنچه که شما به آنها می‌‌گوید اصلا گوش نمی‌دهند. در بخش زیر به برخی از ویژگی‌های یک کودک لجباز اشاره می‌کنیم:

• این کودکان تمایل زیادی برای تایید شدن دارند و باید به صحبت‌های آنها گوش داده شود به این ترتیب آنها اغلب به دنبال جلب توجه شما خواهند بود.
• این کودکان به شدت مستقل هستند.
• آنها به چیزی که قصد دارند انجام دهند بسیار پایبند هستند و حتماً آن را انجام می‌دهند.
• همه کودکان گاهی اوقات قشقرق به پا می‌‌کنند اما کودکان لجباز چنین رفتاری را بیشتر از خود نشان می‌دهند.
• این کودکان بیشتر دوست دارند رئیس باشند و تمایلات آنها برای رهبری و ریاست بیشتر است.
• آنها دوست دارند همه چیز را طبق میل خود انجام دهند.
• کنترل کردن کودک لجباز کار دشواری است اما غیرممکن نیست.

 نکاتی که به شما برای کنترل عدم دستور پذیری در کودکان کمک می‌کند 

احتمالاً شما هم فرزندی دارید که لجباز است و از مسواک زدن دندان‌هایش پس از غذا خوردن خودداری می‌کند و برای به حمام بردن او دچار دردسر هستید یا ممکن است فرزندی ۶ ساله و کله شق داشته باشید که اصرار دارد هر روز یک مدل لباس را بپوشد و تمامی قوانینی که برای او در نظر گرفته‌اید را نادیده می‌گیرد. در بخش زیر به نکاتی اشاره می‌کنیم که به شما کمک می‌کند تا بتواند با کودک لجباز خود کنار بیایید و تلاش کنید این نهاد لجبازی را در او اصلاح کنید:

 سعی کنید به کودک خود گوش بدهید

ارتباطات یک خیابان دو طرفه است به عبارتی اگر می‌خواهید که فرزندتان به شما گوش بدهد باید ابتدا شما چنین کاری را انجام دهید. کودکان لجباز معمولاً عقاید محکمی ‌دارند و اغلب بحث می‌‌کنند و اگر احساس کنند که به آنها گوش نمی‌‌دهید معمولاً جبهه می‌‌گیرند. در اکثر مواقع هنگامی‌ که کودک شما برای انجام دادن یا انجام ندادن کاری اصرار دارد به او گوش بدهید و درباره کاری که باعث آزار و ناراحتی او می‌شود صحبت کنید به عنوان مثال اگر کودک شما برای تمام کردن ناهارش قشقرق به پا می‌‌کند اصلا او را وادار به غذا خوردن اجباری نکنید در عوض از او بپرسید که چرا دوست ندارد غذایش را بخورد و به دلایلی که می‌آورد کاملا گوش بدهید شاید علت غذا نخوردنش دل درد یا دوست نداشتن طعم غذا باشد. اگر شما می‌خواهید که کودک لجباز ۵ ساله شما به شما گوش بدهد سعی کنید با آرامش با او برخورد کنید.

 با کودک خود رابطه دوستانه‌ای داشته باشید

هنگامی ‌که شما کودک خود را مجبور به انجام کاری می‌‌کنید معمولاً سرکش می‌‌شود و کارهایی را انجام می‌‌دهد که نباید انجام دهد. بهترین عبارت برای توصیف چنین رفتاری مقابله به مثل کردن است که یکی از ویژگی‌های شایع در کودکان لجباز محسوب می‌شود. این رفتار فقط مختص کودکان نیست. سعی کنید با کودک خود ارتباط دوستانه برقرار کنید به عنوان مثال اگر کودک ۶ ساله‌ای در حال تماشای تلویزیون است و از زمان خاموش گذشته است مجبور کردن او برای خوابیدن هیچ کمکی به شما نخواهد کرد. در عوض سعی کنید کنار او بنشینید و به او نشان بدهید که به آنچه که نگاه می‌‌کند علاقه دارید هنگامی‌ که شما چنین رفتاری را از خود نشان می‌دهید کودک نیز واکنش نشان خواهد داد. کودکانی که با پدر و مادر یا پرستار خود رابطه دوستانه دارند و معمولاً تمایل بیشتری برای همکاری خواهند داشت. برقراری یک رابطه دوستانه با کودک بدون شک باعث می‌شود که برخورد با او راحت‌تر شود و بهتر به شما گوش دهد.

 چند گزینه در اختیار او قرار دهید 

کودکان لجباز می‌توانند خودشان یک ذهنیت کلی داشته باشند و همیشه دوست ندارند به آنها گفته شود که چه کاری انجام دهند یا چه کارهایی را نباید انجام بدهند به عنوان مثال اگر شما به کودک ۴ ساله خود بگویید که باید ساعت ۹ شب بخوابد جوابی که دریافت خواهید کرد یک نه بلند است یا اگر به کودک شش ساله خود بگویید که آن اسباب بازی که شما انتخاب کرده اید را بخرد او هرگز چنین کاری را انجام نخواهد داد. در چنین شرایطی که چند گزینه را در اختیار کودک خود قرار بدهید به عنوان مثال به جای آن که به او بگویید که باید بخوابد از او بپرسید که دوست دارد قبل از خواب داستان شماره یک را برایش بخوانید یا داستان شماره دو در این شرایط احتمالاً کودک شما با قاطعیت می‌‌گوید که نمی‌خواهد بخوابد. در این حالت شما باید تلاش کنید آرامش خود را حفظ کنید و به او بگویید خب این تنها گزینه پیش روی تو نبود. شما می‌توانید همان پیشنهاد را بارها و بارها تکرار کنید و تا حد امکان خونسردی خود را حفظ کنید. هرچه خونسردی شما بیشتر باشد و بر تکرار کردن تاکید داشته باشید احتمال تسلیم شدن کودک شما بیشتر خواهد بود. به خاطر داشته باشید که بیان کردن گزینه‌های پیشنهادی مختلف برای کودک خوب نیست در عوض سعی کنید دو یا سه گزینه پیشنهادی را در اختیار او قرار دهید و از کودک خود بخواهید یکی از آنها را انتخاب نماید.

 آرامش خود را حفظ کنید 

فریاد کشیدن بر سر کودکی در حال نافرمانی و لجبازی باعث می‌‌شود که یک گفتگوی عادی بین شما به یک چالش و جدل بزرگ تبدیل شود. اگر شما آرامش خود را از دست بدهید کودک‌تان این رفتار را به عنوان مقدمه‌‌ای برای درگیری لفظی تلقی خواهد کرد که این امر فقط باعث بدتر شدن شرایط می‌شود. همه چیز به خود شما بر می‌گردد با کودک خود یک گفتگوی آرام داشته باشید تا به انجام کاری بپردازد که از او خواسته شده است یا به لجبازی بیشتر ادامه بدهید. به کودک خود کمک کنید یاد بگیرد که باید یک رفتار یا کار خاص را به خوبی انجام دهد. از هر روشی که باعث می‌‌شود تا آرامش داشته باشید کمک بگیرید مانند ورزش کردن، مدیتیشن یا گوش دادن به موسیقی. آرام سازی ذهن و گوش دادن به موسیقی‌های آرامش بخش در منزل باعث می‌شود که آرامش بهتری داشته باشید. سعی کنید برنامه خود را طوری تنظیم کنید که فرزند شما نیز به موسیقی گوش دهد و گاهی اوقات نیز آهنگ مورد علاقه او را پخش کنید. در این شرایط شما می‌توانید توجه او را به خود جلب کنید تا از میزان لجبازی او بکاهید.

 به کودک خود احترام بگذارید 

کودک شما به هیچ عنوان زیر بار حرف زور نخواهد رفت در بخش زیر به چند نکته اشاره می‌کنیم که می‌تواند به شما برای احترام گذاشتن به کودک خود کمک کند:

• به دنبال همکاری با کودک خود باشید و از بی احترامی ‌کردن به او خودداری نمایید.
• قوانینی که در منزل وضع می‌کنید باید برای همه کودکان شما کاربرد داشته باشد و از شل گرفتن قوانین خودداری کنید.
• احساسات و عواطف کودکان خود را درک کنید و هرگز آنها را مسخره نکنید.
• اجازه دهید فرزند شما کاری را انجام بدهد که دوست دارد و هرگز سعی نکنید با تلاش برای کمک به او کار را برای این ساده تر کنید. با این کار شما به کودک خود می‌‌گوید که به او اعتماد دارید. منظور خود را به طور دقیق بیان کنید و سعی کنید به آنچه که می‌گویید عمل کنید.
• همیشه الگوی خوبی برای کودک خود باشید زیرا او از شما تقلید خواهد کرد.

 با هم همکاری داشته باشید 

کودکان لجباز که تمایل زیادی برای آزادی عملکردی دارند نسبت به اینکه شما چگونه با آنها برخورد می‌کنید حساسیت بسیار زیادی خواهند داشت به همین دلیل باید کاملا دقت کنید و مراقب تن صدای خود، زبان بدن و کلماتی که استفاده می‌کنید باشید. هنگامی ‌که شما با رفتار خود باعث ناراحت شدن فرزندتان می‌شوید او هم تلاش می‌‌کند از خودش دفاع کند و بهترین کاری که می‌تواند انجام دهد سرکشی و نافرمانی و لجبازی است.

• در صورتی که شما سعی کنید نحوه برخورد خود با کودک‌تان را عوض کنید او نیز نحوه واکنش خود به رفتارهای شما را تغییر خواهد داد و به جای آن که به او دستور بدهید که چه کار بکند و چه کار نکند با او همکاری داشته باشید.
• از جملاتی مانند ‘بیا این کار را انجام بدهیم، نظرت درباره این کار چیست؟ دوست دارم با هم این کار را انجام بدهیم’ استفاده کنید.
• سعی کنید برای کودک خود هیجان درست کنید تا انجام دادن یک کار برایش جذاب باشد به عنوان مثال اگر شما می‌خواهید که کودک لجبازتان اسباب بازی‌هایش را جمع و جور کند ابتدا خودتان شروع به انجام این کار کنید سپس از او کمک بخواهید. می‌توانید برای انجام دادن این کار وقت تعیین کنید و کودک خود را تشویق نمایید زودتر از شما به انجام این کار بپردازد. این ترفند در اکثر مواقع کمک می‌کند.

 با هم گفت و گو کنید 

گاهی اوقات لازم است که با کودک خود صحبت کنید. عدم پذیرش آنچه که شما به او می‌گویید و با خواسته او مغایرت دارد کاملاً طبیعی است. اگر قصد دارید که فرزندتان به شما گوش بدهد باید بدانید که چه چیزی او را انجام آن کار باز می‌دارد.

• از او سوالاتی مانند ‘چه چیزی تو را ناراحت کرده است؟ آیا چیز مهمی وجود دارد؟ آیا چیزی می‌خواهی؟ را بپرسید. شما با این کار به او نشان می‌دهید که به عقاید و خواسته‌های کودک خود احترام می‌گذارید و برای گوش دادن به صحبت‌های او وقت دارید. گفت‌وگو و مذاکره ضرورتا به این معنا نیستند که شما باید همیشه به خواسته‌های کودک خود بدهید بلکه بدین معناست که همه جوانب را بررسی کنید.
• به عنوان مثال کودک شما دوست ندارد ساعت ۹ شب بخوابد سعی کنید به جای وادار کردن او برای زود خوابیدن با او در خصوص ساعت مناسب برای خواب صحبت کنید.

 دیدگاه‌های کودک خود را درک کنید 

برای آنکه بتوانید بهتر رفتارهای کودک لجباز خود را درک کنید. تلاش کنید از دید او به همه چیز نگاه کنید و به عبارتی با کفش‌های او راه بروید و همه چیز را بفهمید تا به این نتیجه برسید که چه چیزی باعث شده فرزند شما چنین رفتاری را از خود نشان دهد. هرچه بیشتر سعی کنید کودک خود را بفهمید می‌‌توانید بهتر لجبازی او را کنترل کنید. با کودک خود احساس همدلی داشته باشید حتی اگر تسلیم خواسته‌های او نمی‌شوید. سعی کنید ناامیدی و عصبانیت و یاس او را درک کنید و از او حمایت نمایید. به عنوان مثال اگر کودک شما تمایلی به انجام تکالیف مدرسه اش ندارد و همه کارهایش روی هم تلمبار شده است بررسی کنید ببینید اگر کودک شما به تلاش بیشتر نیاز دارد یا نمی‌‌تواند به خوبی تمرکز کند در این راستا به او کمک کنید و تکالیفش را به چند قسمت کوچک تقسیم نمایید تا در فواصل زمانی کوتاه به انجام آنها بپردازد. شما می‌توانید در فواصل بین تکالیف یک یا دو دقیقه استراحت به او بدهید تا از میزان استرس فرزند شما کاسته شود.

 رفتارهای مثبت او را تقویت کنید

گاهی اوقات شرایطی پیش می‌آید که شما نمی‌دانید چگونه لجبازی کودک خود را کنترل کنید و ممکن است عصبانی شوید و رفتارهای پرخاشگرانه از خود نشان بدهید اما اگر واکنش شما به طور ناگهانی و به دور از فکر کردن باشد باعث بدتر شدن مشکل خواهید شد و رفتارهای منفی را در کودک خود تقویت خواهید کرد. به عنوان مثال ممکن است کودک شما به هر چیزی که می‌شنود نه بگوید. کمی فکر کنید، آیا خود شما در اکثر مواقع نه می‌گویید؟ اگر پاسخ شما به این سوال مثبت است سعی کنید رفتارهای منفی را از خود دور نمایید.

 چگونه به کودک لجباز خود غذا بدهیم؟

معمولاً کودکان برای غذا خوردن بسیار به آن گیر می‌شوند و به عبارتی شما همیشه نمی‌توانید غذای دلخواه آنها را در اختیارشان قرار بدهید. بهترین روش برای آنکه بتوانید اطمینان حاصل کنید که کودک لجباز شما همه مواد غذایی مورد نیاز بدنش را دریافت می‌‌کند این است که وعده‌های غذایی را خاطره انگیز کنید.

• از روش‌های خلاقانه برای غذا دادن به فرزند کوچک خود استفاده کنید.
• از او بخواهید برای آماده کردن میز غذا به شما کمک کند.
• او را تشویق کنید که قبل از پس زدن غذا آن را امتحان کند
• از هرگونه خوراکی مقداری روی میز قرار دهید و به او حق انتخاب دهید.
• در صورتی که کودک شما غذایش را کامل خورد با دادن دسر مورد علاقه اش او را تشویق کنید.

 چگونه یک کودک لجباز را تنبیه کنیم؟

کودکان به نظم و قانون نیاز دارند. کودک شما باید بداند که رفتارهای خوب و بد او عواقب دارد و همه قوانین و عواقب رفتارهای نامناسبش را برای کودک خود توضیح دهید. تنبیه کردن او باید فورا انجام شود به ویژه اگر فرزند شما کوچک است با این کار او یاد می‌گیرد که عملکرد خود را با تنبیه حاصل از آن ربط دهد. کاهش زمان تماشای تلویزیون، کاهش زمان بازی کردن، نبردن کودک به شهربازی و محول کردن برخی از کارهای منزل به او تعدادی از روش‌هایی هستند که برای نظم دادن به کودک ضروری می‌باشند. شما می‌توانید با توجه به نوع مشکل ایجاد شده از روش‌های دیگری استفاده کنید. به خاطر داشته باشید که قصد شما تنبیه کردن فرزندتان نیست بلکه می‌خواهید که او با رفتارهای اشتباه خود آشنا شود.