چون مهارت‌های زبانی کودکان به‌سرعت گسترش می‌یابد، برخی از کودکان ممکن‌است رفتارهای گفتاری شبیه به افرادی که لکنت زبان دارند را از خود نشان دهند. لکنت زبان یک اختلال سلاست گفتار است که بسیاری از کودکان دچار آن می‌شوند و ممکن‌است ناگهانی شروع‌شود. حدود 95% از کودکانی که دچار لکنت زبان می‌شوند، به‌طور ناگهانی و در سن 4سالگی دچار آن می‌شوند.
شاید متوجه شده باشید که کودکتان کلمه‌ای را در ابتدای سؤال خود تکرار می‌کند (مثلاً: «می‌تونم، می‌تونم، می‌تونم یکی بردارم؟»)، از «ام» زیاد استفاده می‌کند (من‌من می‌کند)، در زمان صحبت‌کردن حالت چهره‌اش شبیه درد داشتن است، یا وقتی هیجان‌زده می‌شود من‌من می‌کند.
اگر کودک 3ساله‌ی شما در صحبت‌کردن مشکل‌دارد، چقدر باید نگران باشید؟ و چگونه می‌توانید کمکش کنید حرف‌هایش را بگوید؟
در این مقاله، نشان‌می‌دهیم که چگونه کودکی که دچار لکنت زبان شده را بهتر درک و حمایت کنید و درباره‌ی اهمیت گفتاردرمانی برای لکنت زبان ناگهانی نیز صحبت‌می‌کنیم.
علت لکنت ناگهانی زبان
ممکن‌است برای والدین سخت و گیج‌کننده باشد که کودکشان، مخصوصاً وقتی‌که قبلاً خیلی واضح و روان صحبت می‌کرده، ناگهانی دچار لکنت زبان شود. اما درواقع، لکنت زبان در سنین 3-5سال، که کودک می‌خواهد صداها و کلمات را برای بیان افکارش و ساختن جملات کنارهم بگذارد، رایج‌است. کودکان حرف‌های بسیاری برای گفتن دارند که گاهی بیان همه‌ی آن‌ها کار دشواری است. لکنت زبان رشدی، ممکن‌است زمانی رخ‌دهد که کودک می‌خواهد سریع‌تر از توانایی‌های کلامی و زبانی خود صحبت‌کند. در این‌صورت، ممکن‌است کودک تا زمان شکل‌گیری کامل مهارت‌های زبان گفتاری‌اش، دچار لکنت شود.
اما یکی از انواع لکنت زبان که کمتر به آن پرداخته می‌شود، لکنت ناگهانی زبان است. اکثراً، لکنت زبان در کودکی و زمانی که کودک در حال توسعه‌ی مهارت های زبانی خود است، شروع می‌شود؛ اما در موارد نادر، ممکن‌است ناگهانی رخ‌دهد و گفتار بزرگسالانی که تاکنون دچار این مشکل نشده‌بودند را مختل سازد.
علت لکنت زبان ناگهانی، نوروژنیک (یعنی مغز در فرستادن سیگنال‌ها به عصب‌ها، عضلات یا نواحی دیگر مغز که گفتار را کنترل‌می‌کنند مشکل دارد) یا سایکوژنیک (به‌دلیل مشکلات عاطفی) است. لکنت زبان ناگهانی می‌تواند دلایل متعددی داشته‌باشد، مانند: آسیب مغزی (ترومای مغزی)، صرع (بیهوشی)، اعتیاد به مواد مخدر (مخصوصاً هروئین) یا افسردگی مزمن.
در موارد ناگهانی که به‌دلیل مشکلات روانشناختی است، «اغلب درمی‌یابید که زیاد هم ناگهانی نیست و ممکن‌است سابقه‌ی لکنت زبان وجود داشته و اکنون بروز کرده‌است».
علائمی که نشان‌می‌دهد لکنت زبان موقتی نیست
- کودک یک هجا را 4بار یا بیشتر تکرار می‌کند (گ…گ…گ…گ…گربه) که در کودکانی که لکنت زبان عادی دارند، یکبار یا دوبار است (گ…گ…گربه).
- عضلات صورت کودک منقبض می‌شود و کودک در زمان لکنت پلک‌می‌زند یا به اطرافش خیره می‌شود.
- صدای کودک در زمان لکنت بالا می‌رود.
- لکنت زبان کودک در زمان‌های مختلف روز و بدون توجه به موقعیت رخ‌می‌دهد. (لکنت رشدی عادی، معمولاً وقتی‌که کودک خسته‌است، ترسیده، هیجان‌زده است یا گیج‌شده، رخ‌می‌دهد.)
- کودک برای صحبت‌کردن خیلی تلاش می‌کند. حتی ممکن‌است کودک صحبت‌کردن را رهاکند.
در این هنگام، موارد زیر راه‌های دقیق و مؤثری برای پاسخ‌دادن است:
خیلی این لکنت زبان را بزرگش نکنید. با ابراز اینکه چقدر مشتاق شنیدن حرف‌هایش هستید و زمان‌دادن به او برای بیان حرف‌هایش، فشار را از روی کودک بردارید.- حمایتش کنید. «می‌دونم یک عالمه حرف برای گفتن داری و بعضی وقتا گفتن همشون سخته. من صبر می‌کنم تا هرچی می‌خوای بگی، بگی.»
- سرعت صحبت‌کردنتان را کم‌کنید (اگر سریع حرف می‌زنید).
- هربار یک سؤال بپرسید و صبرکنید تا کودک به آن جواب دهد و بعد به سراغ بعدی بروید. با صبوری و توجه به پاسخ‌های او گوش کنید.
شاید بهترین توصیه این باشد که سرعت تعاملات خود با کودکتان را کم کنید. سرعت کودکان با بزرگسالان متفاوت است؛ چون همه چیز دنیا برای آن‌ها جدید و پر از رمزوراز است.
کاهش سرعت در تعامل با کودکان، باعث برداشتن این فشار از روی او، که احساس می‌کند باید سریع حرف‌هایش را بگوید، می‌شود.
اگر کودکتان ناگهان دچار لکنت زبان شود چه کاری می‌توانید انجام دهید
صبرکنید و ببینید
چون اکثر کودکان در زمان یادگیری صحبت‌کردن، این مرحله‌ی لکنت را می‌گذرانند، اکثر متخصصین توصیه می‌کنند که تا 3سالگی کودک صبرکنید.
صبور باشید و گوش کنید
وقتی کودک در زمان صحبت‌کردن من‌من می‌کند، ارتباط چشمی عادی داشته باشید و صبرکنید تا صحبتش تمام شود. کلمه به او پیشنهاد ندهید یا جملاتش را خودتان کامل نکنید. اگر همیشه برای هم‌صحبت‌شدن وقت ندارید به او بگویید که چه‌وقت مناسب است.
از نصحیت‌کردن خودداری کنید
به کودکتان نگویید نفس عمیق بکشد، آرام حرف بزند، یا جمله را از اول بگوید. با آگاه‌کردن کودک باعث بدترشدن مشکل خواهیدشد.
خوب صحبت‌کنید
با کودکتان آرام، آهسته، واضح و شمرده صحبت‌کنید. اگر سریع حرف‌بزنید، ممکن‌است کودک برای رسیدن به شما، عجله‌کند.
با لبخندتان تشویقش کنید
وقتی کودکتان صحبت‌می‌کند، چهره‌ای آرام و مهربان داشته‌باشید.
جمله را تکرار کنید
بعد از اینکه کودک جمله‌اش را گفت آن را سلیس تکرار کنید تا بداند که می‌فهمید و حالت سلیس جمله را نیز بشنود.
زمانی را به او اختصاص دهید
روزانه، زمانی را برای مکالمه‌ای بدون استرس و لذت‌بخش، فقط با این کودک، اختصاص دهید.
هربار یک سؤال بپرسید
ارتباط شما باید کوتاه، ساده و مثبت باشد.
سرعت زندگی کودکتان را کم کنید
فضای زندگی را تا حدممکن آرام کنید و عجله نداشته باشید.
فعالیت‌های بدون صحبت‌کردن انجام دهید
وقتی‌که لکنت قابل توجه است، کارهایی با کودکتان انجام دهید که نیازی به صحبت‌کردن ندارد. این کارها می‌تواند شامل نقاشی‌کردن، کتاب‌خواندن، رقصیدن، بازی در فضای باز و فعالیت‌های دیگر باشد.
مشکل را بامهربانی و حامیانه بیان کنید
گاهی بگویید: «خیلی حرفای مهمی داری که به من بگی و گفتن همه‌ی اون‌ها کار سختیه.» یا بگویید: «همه بعضی وقتا برای حرف‌زدن سختشونه.» یا بگویید: «عاشق وقتیم که حتی باوجود سخت‌بودن، تلاش می‌کنی حرفت رو به من بگی.» یا بگویید: «برادر بزرگت (یا مادر یا هرکس دیگری) وقتی کوچولو بود خیلی سخت حرف می‌زد؛ حالا ببینش!».
قصه‌ها، شعرها و ترانه‌های آشنا را بارها بخوانید
کودکتان را تشویق کنید تا قصه‌هایی که بلد است برایتان بگوید. همراه با او شعرها و ترانه‌هایی که آشنا هستند، بخوانید. این‌ها معمولاً روان‌تر و سلیس‌تر از گفتار ناگهانی هستند.
کی باید برای لکنت ناگهانی به پزشک یا درمانگر گفتاروزبان (گفتاردرمانگر) (SLP) مراجعه کنید؟
لکنت زبان در کودکان 2-5ساله رایج و عادی است و با بزرگتر شدنشان این مشکل برطرف می‌شود. اما اگر لکنت زبان مدت زیاد یا غیرعادی طول بکشد، باید به پزشک یا ترجیحاً به گفتاردرمانگر مراجعه کنید تا سلاست گفتار کودکتان را بهبود بخشید. شرایطی که درصورت بروزشان در زمان لکنت زبان، باید به گفتاردرمانگر مراجعه کنید عبارتند از:
- ادامه‌داشتن بیش از 6ماه
- تکرر بیشتر یا ادامه داشتن با بزرگتر شدن کودک
- همراه بودن آن با مشکلات زبانی و گفتاری دیگر
- ایجاد مشکلات احساسی و اضطرابی، مانند: فوبیا، یا خودداری از شرکت در موقعیت‌هایی که نیازمند صحبت‌کردن است
- تلاش آشکار برای صحبت‌کردن یا انقباض عضلات
- تأثیر منفی بر ارتباطات فردی در مدرسه، کار یا موقعیت‌های اجتماعی دیگر
- رخ‌دادن در بزرگسالی
گفتاردرمانی برای لکنت زبان ناگهانی
درمان زودهنگام لکنت زبان باعث جلوگیری از مادام‌العمر شدن این مشکل می‌شود. درمان آن، به تکرر و شدت لکنت زبان بستگی دارد و ممکن‌است پزشک شما را برای درمانی مؤثر به یک گفتاردرمانگر ارجاع دهد.
گفتاردرمانی، نیازمند مراجعات منظمی نزد گفتاردرمانگر و همچنین تمرینات مرتبی برای منزل است. درمان‌شدن نزد یک گفتاردرمانگر متخصص و ماهر می‌تواند به بهبود گفتار شما و تشخیص علت زمینه‌ای لکنت زبان کمک کند.
گفتاردرمانی برای کودکان
گفتاردرمانگر، گفتاردرمانی مخصوص کودکتان را انجام خواهدداد که مناسب‌ترین درمان برای بهبود گفتار کودکتان است. فعالیت‌ها و تمارین گفتاردرمانی باتوجه به سن، نیازها، و شدت اختلال کودک شما، متفاوت خواهدبود. در زمان انجام گفتاردرمانی برای کودک شما، درمانگر متخصص و ماهر شاید:
- توسط بازی با کودکتان تعامل داشته‌باشد، با صحبت‌کردن، استفاده از تصاویر، کتاب‌های جذاب و موارد دیگر با او ارتباط برقرارکند تا زبانش را توسعه دهد.
- هجاها، کلمات و آواهای درست را برای کودکتان مدلسازی کند و به کودکتان کمک‌کند تا هجاها و کلمات را درست تلفظ کند.
- راهکارهایی را ارائه دهد و تمارینی را برای منزل و برای شما و کودکتان در نظربگیرد تا بدانید که چطور در خانه مرتباً گفتاردرمانی را برای بهبود سلاست گفتار کودکتان ادامه دهید.
گفتاردرمانی برای والدین این کودکان
گفتاردرمانی شامل آموزش والدین کودک مبتلا به لکنت زبان با راه‌هایی برای حمایت از کودکشان، نیز هست. درمانگر شما را تشویق می‌کند تا:
- در خانه محیطی آرام برای کودکتان فراهم کنید.
- مرتباً به کودکتان فرصت‌دهید که صحبت کند.
- وقتی کودکتان صحبت‌می‌کند، خوب گوش‌کنید و جملاتش را قطع‌نکنید یا خودتان آن‌ها را کامل‌نکنید و به کودکتان فرصت‌دهید تا دقیقاً همان چیزی را که می‌خواهد، بگوید.
- آرام و آهسته صحبت‌کنید تا کودکتان برای تند صحبت‌کردن تحت فشار نباشد.
همچنین در زمان گفتاردرمانی کودکتان را از لکنت زبان داشتن، منع نکنید؛ به‌جای آن، صبور باشید و به کودکتان اجازه‌دهید تا گفتارش را پرورش دهد.
گفتاردرمانی برای بزرگسالان: به‌دلیل مشکل زمینه‌ای
افراد بزرگسال و مسن نیز ممکن‌است به‌دلیل مشکل ناگهانی، مانند: سرطان دهان، بیماری آلزایمر، بیماری پارکینسون و یا مشکلات دیگر، دچار لکنت زبان شوند.
گفتاردرمانگر ماهر و مجرب، شما را معاینه می‌کند تا نیازتان را مشخص‌کند و سپس درمانی مؤثر برایتان طراحی می‌کند تا گفتارتان را بهبود بخشد. این تمارین ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- تمارین تنفسی برای طنین
- تمارین مناسب برای تقویت عضلات دهانی
- تکنیک‌های مکالمه‌ای برای تقویت تعاملات اجتماعی
- تمارین زبانی و گفتاری
- فعالیت‌هایی شامل حل مسئله، نظم‌دهی و مهارت‌های حافظه برای بهبود تعاملات شناختی
