“این خدمت و سرویس و محتویات این مقاله در کلینیک روشا انجام نمی شود و مشاوره ای هم داده نمی شود و فقط صرفا برای افزایش دانش بازدیدکنندگان عزیز درج شده است”
یبوست در بچه‌ها مساله‌ای بسیار شایع است که تقریباً 30-35 درصد از کودکان به آن دچار می‌شوند. از این میان بالاترین تعداد متعلق به گروه کودکان نوپا و کودکان سنین قبل از دبستان است که به دلایل مختلفی، از جمله مقدار و نوع غذای مصرفی، و یا بازیگوشی از دستشویی رفتن خودداری می‌کنند و یا این کار را فراموش می‌کنند. عنوان “یبوست” ممکن است برای طیف وسیعی از مشکلات مربوط به مساله دفع مدفوع به کار برود. این مشکلات ممکن است موارد متعددی از جمله کم بودن تعداد دفعات دفع، سفت بودن مدفوع، دفع حجم بزرگی از مدفوع که موجب درد میشود و حتی دفع ناگهانی به دلیل تجمع مدفوع در روده را دربر بگیرد.
یبوست کودکان چیست؟
یبوست در کودکان مشکلی است که در آن ممکن است:
- کودک کمتر از دو بار در هفته دفع مدفوع داشته باشد
- مدفوع کودک سفت ، خشک یا ناصاف ( به اصطلاح عامیانه قلمبه سلمبه) باشد
- دفع مدفوع برای کودک دشوار یا دردناک باشد
ممکن است کودکتان به شما بگوید احساس می‌کند همه مدفوعی که در بدنش بوده را دفع نکرده است. در بعضی از کودکان نسبت به بچه‌های دیگر تعداد دفعات دفع بیشتر است ، بنابراین ممکن است چیزی که برای یک کودک طبیعی است با کودکان دیگر متفاوت باشد. همچنین ، با بزرگتر شدن کودکان ، ممکن است الگوی دفع مدفوع در آنها تغییر کند. حتی الگوی دفع نوزادان نیز طی چند هفته و چند ماه اول زندگی تغییرات زیادی می‌کنند.
یبوست بیماری نیست اما ممکن است علامت یک بیماری دیگر باشد. در بیشتر موارد ، یبوست در کودکان زیاد طول نمی‌کشد و مساله خطرناکی نیست.
علت یبوست در کودکان
یبوست یا تنگی روده در کودکان ممکن است به دلایل مختلفی رخ دهد. برخی از علل شایع یبوست در کودکان عبارتند از:
1. تغذیه نامتعادل: مصرف کم مایه‌های غذایی مانند فیبر، میوه‌ها، سبزیجات و آب می‌تواند به تنگی روده در کودکان منجر شود.
2. تغذیه ناسالم: مصرف زیاد مواد قندی و چربی، افزایش شیرهای پرچرب، حضور غیرمنظم فیبرها، و استفاده از انواع مواد شیرین‌کننده و غذاهای فرآوری شده می‌تواند عامل تنگی روده در کودکان شود.
3. کم‌فعالیتی و کم‌تحرک: کودکانی که کم‌تحرک هستند و فعالیت بدنی کمی دارند، ممکن است دچار یبوست شوند.
4. مصرف داروها: مصرف برخی از داروها مانند آهسته کننده ریه، دیگوکسین، دیورتیک‌ها و آهن می‌تواند به تنگی روده در کودکان منجر شود.
5. پرخوری: مصرف زیاد غذا یا نوشیدنی باعث پرخوری و تهوع شده، که ممکن است به تنگی روده منجر گردد.
6. تغییر در رژیم غذایی: تغییرات ناگهانی در رژیم غذایی کودک، مانند تغییر نوع شیر یا انتقال به رژیم جدید (مانند شروع غذاهای جامد) می‌تواند به تنگی روده منجر شود.
در هر صورت، اگر کودک شما با یبوست دست و پنجه نرم کند، بهتر است با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت کنید تا علت دقیق آن را تشخیص دهند و برای درمان مناسب برنامه‌ریزی شود.
یبوست در کودکان چقدر شایع است؟
یبوست در همه گروه‌های سنی کودکان مساله شایعی است. تقریباً از هر 20 کودکی که به پزشک مرجعه می‌کنند یکی از آنها به دلیل یبوست است. کودکان در هر سنی ممکن است به یبوست دچار شوند.
چه عواملی باعث یبوست در کودکان میشود؟
اکثر کودکان معمولاً به این دلیل دچار یبوست می‌شوند که از رفتن به دستشویی خودداری می‌کنند یا این کار را به تعویق می‌اندازند. وقتی مدفوع برای مدتی طولانی در روده بزرگ باقی بماند ، روده بزرگ مایع زیادی را از آن جذب می‌کند و این باعث میشود مدفوع سفت و خشک شده و دفع آن دشوار شود. برخی از دلایلی که ممکن است کودک به خاطر آن از دستشویی رفتن خودداری کند یا آن را به تأخیر بیاندازد عبارتند ازاین که کودک:
- در مورد آموزش‌های توالت رفتن اضطراب دارد
- از استفاده از توالت عمومی خجالت می‌کشد
- نمی‌خواهد بازی خود را قطع کند
- از این که دفع دردناک یا ناخوشایندی داشته باشد می‌ترسد
مصرف بعضی داروهای خاص
داروها و مکمل‌های غذایی که ممکن است یبوست را در کودکان بدتر کنند شامل موارد زیرند:
- داروهای آنتی اسید ( ضد اسید معده) که حاوی آلومینیوم و کلسیم هستند
- داروهای آنتی کولینرژیک و ضد اسپاسم
- داروهای ضد تشنج – که برای جلوگیری از بروز تشنج استفاده می‌شوند
- مکمل‌های آهن
- داروهای مسکن حاوی مخدر ( مثل کدئین)
- برخی از داروهایی که برای درمان افسردگی استفاده می‌شوند
برخی بیماری‌ها و مشکلات تغذیه‌ای
برخی بیماری‌ها و مشکلات تغذیه‌ای می‌توانند باعث یبوست در کودکان شود، از جمله:
- مصرف نکردن فیبر به میزان کافی
- کم آب شدن بدن یا ننوشیدن مایعات به میزان کافی
- بیماری هیرشپرونگ
- بیماری سلیاک
- اختلالاتی که مغز و ستون فقرات را درگیر می‌کنند ، مانند مهره‌شِکاف یا اسپینا بیفیدا
- آسیب دیدگی‌های نخاع یا مغز
- مشکلات و بیماری‌هایی که بر متابولیسم تأثیر می‌گذارند ، مانند دیابت
- مشکلات و بیماری‌هایی که بر هورمون‌ها تأثیر می‌گذارند ، مانند کم کاری تیروئید
- مشکلاتی که ممکن است باعث انسداد یا تنگ شدن روده بزرگ یا مقعد شوند از جمله تومور
علائم یبوست در کودکان چیست؟
علائم یبوست در کودکان ممکن شامل موارد زیر باشد:
- کمتر از دو بار در هفته دفع مدفوع داشتن
- سفت بودن، خشکی یا ناصاف بودن مدفوع
- دفع سخت یا دردناک مدفوع
- کودک به شما می‌گوید که احساس می‌کند همه مدفوع دفع نشده است
- تکان خوردن و انجام بعضی حرکات بدنی برای خودداری از رفتن به دستشویی و یا به تاخیر انداختن آن ، از جمله این که:
- کودک پشت سر هم روی پنجه و سپس پاشنه پاهای خود بایستد
- باسن خود را منقبض کند
- حرکات غیرمعمول و رقص مانند انجام دهد
- تورم یا نفخ شکم
- کودک در طول روز یا شب خودش را خیس کند
- وجود مدفوعی اسهال مانند در لباس زیر کودک
اگر کودکی از اجابت مزاج اجتناب کرده یا آن را به تأخیر بیاندازد ، ممکن است دچار “سفت‌شدگی مدفوع “( یعنی انسداد نسبی یا کامل روده بزرگ به وسیله مدفوع سفت و خشک) شود.
یبوست کودکان چه عوارضی دارد؟
کودکانی که مدت کوتاهی دچار یبوست بوده‌اند، معمولاً عوارضی ندارند. با این وجود ، خودداری از دفع مدفوع و یا به تأخیر انداختن آن ممکن است به مشکلات زیر منجر شود:
- ابتلا به یبوست مزمن
- دفع دردناک
- مشکلاتی در کنترل مثانه
- سفت‌شدگی مدفوع
عوارض یبوست طولانی مدت ، به ویژه در کودکان بزرگتر ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- بواسیر (یا هموروئید)
- شقاق مقعد (یا آنال فیشر)
- افتادگی راست‌روده (یا پرولاپس رکتوم)
چه زمانی باید برای یبوست کودکان به پزشک مراجعه کرد؟
اگر کودک شما با مشکل یبوست مواجه شده است، معمولاً در ابتدا می‌توانید اقدامات خانگی ابتدایی را برای تسهیل درست آب‌خوردن، خوردن مواد حاوی فیبر، و انجام فعالیت‌های ورزشی متناسب با سن او انجام دهید. اما در صورتی که وضعیت بهبود نیابد یا نشان‌های شدید‌تری نظیر خون در مدفوع، تب، درد شدید یا تهوع و استفراغ مشاهده شود، باید به پزشک مراجعه کنید.
بعضی از موارد که نیاز به مراجعه فوری به پزشک دارند عبارتند از:
1. حضور خون در مدفوع کودک
2. تب همراه با یبوست
3. درد شدید در شکم کودک
4. استفراغ مکرر با یبوست
5. افت وزن ناگهانی کودک
6. توقف ادرار و مدفوع
7. اگر کودک علائم نشان دهد که بخصوص آنهایی که نظر به مصرف اشیای غیرقابل هضم دارد
همچنین، اگر کودک شما دارای بیماری‌های مزمن نظیر بیماری کلیوی، بیماری‌های گوارشی مزمن یا سیستمیک است، مراجعه به پزشک در صورت یبوست مهم است.
همواره بهتر است در موارد شدید و غیرعادی به پزشک کودکان مراجعه کنید تا علت دقیق یبوست تشخیص داده شود و بهترین درمان برای کودک شما تعیین شود.
پزشکان علت یبوست را چگونه تشخیص می‌دهند ؟
پزشکان برای تشخیص و کشف علت یبوست کودک از بررسی سوابق پزشکی و خانوادگی کودک، معاینه بدنی و یا بعضی آزمایشهای پزشکی استفاده می‌کنند.
سوابق پزشکی و خانوادگی کودک
احتمالاً پزشک در مورد عادات سبک زندگی و علائم کودک، سؤالاتی از شما خواهد کرد. مثل این که:
- کودکتان هر چند وقت یکبار دفع مدفوع دارد؟
- چه مدت است که کودکتان دچار علائم شده است؟
- مدفوع کودک چگونه است ( ظاهر، بو و امثال آن)؟
- آیا در مدفوع کودک خطوط قرمزی وجود دارد؟
- آیا روی دستمال توالتی که کودک استفاده کرده است رگه‌های خون وجود دارد؟
- کودک شما چه فعالیت‌های روزمره‌ای دارد، از جمله این که آیا کودک در حال آموزش دستشویی رفتن است؟ فعالیت بدنی دارد؟ و یا به کودکستان یا مهدکودک می‌رود؟
- عادات غذایی فرزند شما چیست؟
- کودکتان چه داروهایی مصرف می‌کند؟
خوب است قبل از مراجعه به پزشک، برای چند روز یا چند هفته ، وضعیت دفع و مدفوع کودک خود را تحت نظر بگیرید و اطلاعات مربوط به آن را یادداشت کنید تا بتوانید آنها را با پزشک در میان بگذارید.
معاینه بدنی
طی معاینه بدنی ، پزشک ممکن است کارهای زیر را انجام دهد:
- بررسی فشار خون ، دمای بدن و ضربان قلب کودک
- بررسی کم آب بودن بدن
- گوش دادن به صداهای شکم کودک ، با استفاده از گوشی پزشکی
- معاینه مقعد
- معاینه شکم کودک برای بررسی وجود مواردی چون:
– تورم
– حساسیت نسبت به لمس یا درد
– وجود توده یا هر چیز سفتی در شکم
“این خدمت و سرویس و محتویات این مقاله در کلینیک روشا انجام نمی شود و مشاوره ای هم داده نمی شود و فقط صرفا برای افزایش دانش بازدیدکنندگان عزیز درج شده است”
انواع آزمایش
ممکن است پزشک بخواهد علائم برخی بیماری‌ها که ممکن است باعث یبوست کودک شده و یا به نحوی با یبوست او متربط باشند را بررسی کند و بدین منظور ممکن است از یک یا چند آزمایش زیر استفاده کند:
- آزمایش خون می‌تواند علائم کم خونی ، کم کاری تیروئید و بیماری سلیاک را نشان دهد.
- آزمایشهای مدفوع می‌توانند وجود خون و علائم عفونت و التهاب را نشان دهند.
- آزمایش ادرار می‌تواند علائمی مانند عفونت مثانه را ، که ممکن است در اثر یبوست ایجاد شود، نشان دهد.
آزمایشهای عملکرد روده
اگر یبوست کودک با تغییرات تغذیه‌ای بهبود نیابد ، پزشک ممکن است از آزمایشهای عملکرد روده ، از جمله آزمایشهای ترانزیت روده بزرگ استفاده کند. این آزمایش‌ها به پزشک کمک می‌کند تا ببیند مدفوع چگونه در روده بزرگ کودک حرکت می‌کند.
آزمایشهای تصویربرداری
در بعضی موارد ، ممکن است پزشک برای بررسی مشکلاتی که ممکن است باعث یبوست کودک شده از آزمایشات تصویربرداری شکم استفاده کند. این تصویربرداری‌ها شامل موارد زیرند:
- سونوگرافی
- تصویربرداری با اشعه ایکس
- سی تی اسکن (CT)
آزمایشهای دیگر
پزشک کودک ممکن است پیشنهاد کند برای کودک بیوپسی رکتال ( بیوپسی از مخاط مقعد) انجام شود. بیوپسی رکتال بهترین آزمایش برای تشخیص یا رد بیماری هیرشپرونگ است. بیوپسی رکتال روشی است که در آن مقادیر کمی از بافت رکتوم را برمی‌دارند و آن را با میکروسکوپ بررسی می‌کنند. پزشک بافت نمونه برداری شده را بررسی می‌کند تا ببیند آیا علائم بیماری‌های محتمل در آن هست یا خیر.
درمان یبوست کودکان
اگر معتقدید کودکتان به یبوست مبتلا است، پزشکان فهرستی از گزینه‌های ایمن و ساده را برای کمک به تسکین سریع کودک در خانه به شما پیشنهاد می‌کنند. هیچ زمان بندی خاصی برای یک روش درمانی وجود ندارد، و این زمان به نحوه واکنش هر کودک به هر یک از درمان‌ها بستگی دارد.
ماساژ شکم
در نوزادان و کودکان کوچک ، ماساژ دادن شکم و دوچرخه زدن پاها روش‌های بسیار خوبی برای کمک به دفع مدفوع است. شما می‌توانید مقعد کودک را نیز با انگشت خود ماساژ داده ، و یا برای کمک به تحریک روده برای دفع مدفوع به آرامی یک گوش پاک کن به مقعد کودک وارد کنید. این اقدامات بسیار ایمن بوده و برای نوزاد و والدین چندان آسیب‌زا نیستند.
به کودکتان فرصت بیشتری بدهید
به کودک خود اجازه دهید هر یکی دو ساعت چند دقیقه‌ای سر توالت بنشیند. شما می‌توانید از یک نمودار برای توالت رفتن کودک خود استفاده کنید که در آن کودک برای هر بار تلاش برای توالت کردن یک برچسب جایزه بگیرد و با این روش این کار را برای او سرگرم کننده‌تر کنید و پس از آن که دفعاتی که کودک برای توالت کردن تلاش کرده به تعداد مشخصی رسید، سطح جایزه را بالاتر برده و به کودک یک اسباب بازی یا عروسک هدیه بدهید. پاداش گرفتن برای دفع مدفوع و تبدیل این کار به یک تجربه امن و لذت بخش، به کودکان کمک می‌کند تا نسبت به آن احساس راحتی پیدا کنند و به علاوه به آنها کمک می‌کند تا بفهمند مدفوع کردن یک کار عادی است و بنابراین دیگر از دفع مدفوع خودداری نکرده و با این کار موجب بروز یا بدتر شدن یبوست نمی‌شوند.
فعالیت بدنی
کودک خود را به فعالیت بدنی تشویق کنید. فعالیت و تحرک به درمان یبوست کمک کرده و همچنین برای سلامت عمومی ، رشد و نمو فرزند شما نیز اهمیت دارد. کودکان زیر 5 سالی که می‌توانند به تنهایی راه بروند باید حداقل یک ساعت در روز فعالیت بدنی داشته باشند.
آرامش خود را حفظ کنید
سعی کنید آرامش خود را حفظ کنید. یبوست می‌تواند برای شما و فرزندتان استرس‌زا باشد. اگر استرس داشته باشید ، ممکن است فرزندتان این مساله را حس کند و این می‌تواند یبوست او را تشدید کند. دیدن ملافه‌ها و لباس خواب کثیف کودک ممکن است واقعا اعصاب خورد کن باشد ولی سعی کنید به یاد داشته باشید که کودکتان هیچ کنترلی بر این مساله ندارد. هرگز فرزند خود را به خاطر این که رختخوابش را خیس کرده تنبیه یا سرزنش نکنید.
اگر فرزند من یبوست داشته باشد چه غذاها یا نوشیدنی‌هایی برای او مفیدند؟
به کودک خود به مقدار کافی فیبر بدهید و مایعات زیادی بنوشانید تا فیبر عملکرد و تاثیر بهتری داشته باشد.
فیبر
کودک باید، بسته به سن و جنسیتش، باید روزانه 14 تا 30.8 گرم فیبر دریافت کند. دستورالعملی برای استفاده از فیبر برای نوزادان کمتر از 1 سال وجود ندارد. پزشک کودکتان می‌تواند درباره نوع غذایی که کودک باید بخورد و این که آیا می‌توانید تغییراتی در فرمول شیر خشک یا شیر مادر ایجاد کنید یا خیر با شما صحبت کند.
با پزشک کودکتان برای برنامه‌ریزی وعده‌های غذایی کودک طوری که حاوی مقدار مناسبی فیبر باشند صحبت کنید. هر بار فقط کمی فیبر به وعده‌های غذایی خود اضافه کرده و مقدار آن را به صورت تدریجی افزایش دهید تا همه اعضای خانواده به این تغییر عادت کنند.
منابع غذایی غنی از فیبر عبارتند از:
- غلات سبوس‌دار مانند نان گندم و ماکارونی سبوس‌دار ، جو دوسر و برشتوک‌های سبوس‌دار
- حبوباتی مانند عدس ، لوبیا سیاه ، لوبیا قرمز ، سویا و نخود
- میوه‌هایی مانند توت ، سیبی که همراه با پوست خورده شود، پرتقال و گلابی
- سبزیجاتی مانند هویج ، کلم بروکلی ، نخود سبز و کلم سبز (یا کلم‌برگ سبز)
- آجیل ، مانند بادام ، بادام زمینی و پیکَن ( گردوی آمریکایی)
آب فراوان
اگر بدن فرزند شما دچار کمبود آب است، به او مقدار زیادی آب و مایعات دیگر مانند آب میوه‌ها و سبزیجات با قند طبیعی و سوپ رقیق بدهید تا تاثیر فیبر بیشتر شود.
نوشیدن مقدار کافی آب و دیگر مایعات نیز به جلوگیری از کم آب شدن بدن کمک می‌کند. هیدراته ماندن بدن برای سلامتی کلی خانواده مفید است و می‌تواند به جلوگیری از یبوست کمک کند. از پزشک کودک خود بپرسید که کودک شما بر اساس اندازه، سلامتی ، سطح فعالیت و شرایط آب و هوایی که در آن زندگی می‌کنید هر روز به چه مقدار مایعات نیاز دارد.
اگر فرزند من یبوست داشته باشد از چه غذاها و یا نوشیدنی‌هایی باید پرهیز کند؟
برای جلوگیری از یبوست یا رفع آن، کودک باید از مصرف غذاهای بدون فیبر یا با فیبر کم خودداری کند. مانند:
- چیپس
- فست فود
- گوشت
- غذاهای آماده مانند برخی از غذاهای یخ زده و میان وعده‌ها
- غذاهای فرآوری شده مانند هات داگ یا برخی از غذاهای نیمه آماده که در مایکروویو پخته می‌شوند
چه غذاها و نوشیدنی‌هایی برای کودکان دارای یبوست مفید است؟
برای کودکان دارای یبوست، رژیم غذایی با فیبر بالا و متعادل می‌تواند بسیار مفید باشد. برخی از غذاها و نوشیدنی‌هایی که می‌توانند به تسریع حرکت روده و تسهیل خروج مدفوع کمک کنند عبارتند از:
1. میوه‌ها: میوه‌هایی مانند آلبالو، هلو، زردآلو، انگور، زردچوبه، سیب و هندوانه که حاوی فیبر هستند و محتوای آب بالایی دارند.
2. سبزیجات: سبزیجاتی مانند خیار، گوجه، کدو، هویج، کاهو و سبزیچه‌ها که حاوی فیبر و آب می‌باشند.
3. غلات کامل: نان و غلات کامل مانند غلات کامل، نان برگ‌تیره، پونه و لوبیا سبز که حاوی فیبر هستند.
4. آب: مصرف آب زیاد برای کودکان بسیار مهم است تا از تجمع مدفوع کمک کند.
5. مواد غذایی حاوی پروبیوتیک: مصرف مواد غذایی حاوی پروبیوتیک نظیر موازا، کره خامه‌ای، کیک خمیری و ماست می‌تواند به تنظیم روده و تسهیل خروج مدفوع کمک کند.
6. روغن‌های سالم: روغن‌هایی مانند روغن زیتون، روغن کانولا و روغن کتان که حاوی اسیدهای چرب اشباع نشده هستند.
همچنین، مصرف مواد چرب و نیز بعضی مواد غذایی نخود پوستی مانند سیب و نیز خوراکی‌های و غذای کم‌چرب مانند مزه درست، تیغه گوشت بدر، پفک، چیپس و خوراکی‌های شیرین هم باید کاهش یابد.
در هر صورت، مشورت با پزشک یا متخصص تغذیه برای برنامه غذایی مناسب و قابل اجرا برای کودک شما بسیار حیاتی است.
چه زمانی لازم است به پزشک مراجعه کنید
اگر اقدامات فوق مؤثر نبود، برای مشاوره به یک پزشک مراجعه کنید.
در صورت وجود موارد زیر کودک شما نیاز به درمان و بررسی‌های پزشکی دارد:
- کودک برای یک هفته دفع مدفوع نداشته باشد
- دفع ناخواسته مدفوع
- وجود علائم دیگری مانند تب یا استفراغ
- درد شدید مقعد
- به اندازه کافی غذا نخورن یا مایعات نوشیدن
- بیش از چند بار در سال به ملین نیاز داشتن
- خونریزی از مقعد
- وجود خون در مدفوع
- نفخ
- درد مداوم در شکم
- کاهش وزن
“این خدمت و سرویس و محتویات این مقاله در کلینیک روشا انجام نمی شود و مشاوره ای هم داده نمی شود و فقط صرفا برای افزایش دانش بازدیدکنندگان عزیز درج شده است”
