اختلال طیف اوتیسم (ASD) سه سطح دارد که در ویراست پنجم راهنمای آماری و تشخیصی اختلالهای روانی (DSM-5) توصیف شده است. اختلال طیف اوتیسم، براساس شدت اختلال و نیاز بیمار به حمایت دیگران در زندگی روزمره به سه سطح از 1 تا 3 طبقهبندی میشود.
سطوح طیف اوتیسم
اختلال طیف اوتیسم بر چگونگی کنشها، یادگیری و بیان نظرات فردی اثر میگذارد. هرچند بعضی علائم اوتیسم در بیماران مبتلا یکسان است، وضعیت هر یک از بیماران متفاوت با دیگری است و به همین دلیل هر بیمار نقاط قوت و مشکلات خاص خود را دارد.
درجهبندی اختلال طیف اوتیسم برای تجویز درمانهای مناسب براساس نیازهای منحصربهفرد هر بیمار به پزشکان کمک میکند. بیماران مبتلا به اوتیسم با برخورداری از درمان مناسب میتوانند بیشترین بهره را از نقاط قوتشان ببرند و مهارتهای اجتماعی، زبانی و رفتاریشان را بهبود بدهند.
چنانچه والدین کودکان مبتلا به اوتیسم از شدت طیف اوتیسم فرزندشان اطلاع داشته باشند، بهتر میتوانند خود را برای رویارویی با انواع چالشهایی آماده کنند که در زندگی روزمره بر سر راه فرزندشان قرار میگیرد.
ترمینولوژی پیشین اختلال طیف اوتیسم
بخش اعظم تصورات اشتباهی که درباره اوتیسم وجود دارد، از اصطلاحشناسیای نشأت میگیرد که تا سال 2013 به کار برده میشد. کودکان در نظام طبقهبندی پیشین در یکی از سه گروه زیر قرار میگرفتند:
اختلال اوتیستیک
موارد شدیدتر ASD در گذشته تحت عنوان اختلال اوتیستیک طبقهبندی میشد. این عارضه غالباً براساس علائمی چون مشکلات ارتباطی، رفتارهای تکرارشونده و چالشهای اجتماعی تعریف میشد.
سندرم آسپرگر
سندرم آسپرگر در سر دیگر طیف اوتیسم قرار داشت و با علائم خفیفتری توصیف میشد که مهارتهای اجتماعی یا ارتباطی بیمار را مختل میکرد.
اختلال فراگیر رشد نابرشمرده (PDD-NOS)
کودکانی که در میانه طیف قرار میگرفتند و معیارهای اختلال اوتیستیک یا نشانگان آسپرگر را نداشتند، غالباً مبتلا به اختلال فراگیر رشد نابرشمرده تشخیص داده میشدند.
چرا پزشکان دیگر از این اصطلاحات استفاده نمیکنند
طیف اوتیسم بیانگر گستره وسیعی از تأخیرهای رشدی و شدت علائم است.
اختلال طیف اوتیسم از افرادی که چند ویژگی اوتیستیک خفیف دارند تا اشخاص نیازمند کمک برای کارهای روزمره را شامل میشود. اختلال طیف اوتیسم معرف تمام سطوح هوش و درجات متفاوتی از تواناییهای ارتباطی و اجتماعی است.
تفاوتهای بین یک نوع و نوع دیگر جزئی است و شناساییشان دشوار است.
درجهبندی فعلی اختلال طیف اوتیسم
هرچند نظام قدیمی طبقهبندی کمی شستهرفتهتر به نظر میرسد، تفاوتهای جزئی متمایزکننده یک اختلال از دیگری غالباً گمراهکننده است و جای زیادی را برای تعبیر و تفسیرهای متفاوت باقی میگذارد. بدینمنظور اختلال طیف اوتیسم امروزه در سه سطح درجهبندی میشود که بیانگر میزان نیاز بیمار به حمایت دیگران است.
سطح 1: نیازمند حمایت
اوتیسم سطح 1 خفیفترین درجه اوتیسم است و بیماران مبتلا به آن بالاترین درجه عملکرد را دارند. کودکان دچار اوتیسم سطح 1 به سختی میتوانند به نحو مناسب با دیگران ارتباط برقرار کنند. برای مثال کودک سخن درست را در زمان درست نمیگوید یا متوجه زبان بدن و نشانههای اجتماعی نمیشود.
بیمار مبتلا به اوتیسم سطح 1 معمولاً میتواند جملات کاملی را بیان کند و با دیگران ارتباط برقرار کند، اما هنگام شرکت در گفتگوهای پیدرپی دچار مشکل میشود. کودکان تلاششان را برای دوستیابی میکنند، اما در این امر چندان موفق نیستند.
همچنین کودکان مبتلا به اوتیسم سطح 1 برای انتقال از یک فعالیت به فعالیت دیگر یا امتحان کردن کارهای جدید دچار مشکل میشوند. ضمناً سازماندهی و برنامهریزی برای کودکان دشوار است و به همین دلیل نمیتوانند به اندازه همسن و سالان خود مستقل باشند.
سطح 2: نیازمند حمایت اساسی
بیماران مبتلا به اختلال طیف اوتیسم نسبت به بیماران سطح 1 مشکلات بارزتری در ارتباطات اجتماعی و کلامی دارند. بههمینترتیب تغییر کانون تمرکز یا جابهجا شدن بین فعالیتها برای آنان دشوارتر است.
کودکان مبتلا به اوتیسم سطح 2 معمولاً دامنه علائق بسیار محدودی دارند و رفتارهای تکرارشوندهای را انجام میدهند که باعث میشود در موقعیتهای خاص نتوانند عملکرد مناسبی داشته باشند.
برای مثال کودکان اوتیسم سطح 2 مدام عقب و جلو میروند یا حرفی را بارها و بارها تکرار میکنند.
بیمارانی که مبتلا به اوتیسم سطح 2 تشخیص داده میشوند، معمولاً با جملات ساده حرف میزنند و در گونههای ارتباط غیرکلامی دچار مشکل میشوند.
سطح 3: نیازمند حمایت بسیار اساسی
اوتیسم سطح 3 شدیدترین نوع اوتیسم است. کودکان مبتلا به اوتیسم سطح 3 بسیاری از رفتارهای اوتیسم سطح 1 و 2 را، البته در درجات شدیدتر از خود نشان میدهند.
مشکلات این کودکان در بیان کلامی و غیرکلامی نظرات و مقاصدشان باعث میشود عملکرد، تعامل اجتماعی و مدیریت تغییر کانون تمرکز یا موقعیت برایشان بسیار دشوار شود. انجام رفتارهای تکراری نیز یکی از علائم اوتیسم سطح 3 است.
بیمار مبتلا به اوتیسم سطح 3 توانایی بسیار محدودی برای شفاف حرف زدن دارد و به ندرت آغازگر تعامل با دیگران است. اگر هم بیمار شروعکننده باشد، این کار را به روشی نامناسب و ناشیانه انجام خواهد داد. همچنین بیمار مبتلا به اوتیسم سطح 3 فقط به برخوردهای اجتماعی کاملاً مستقیم واکنش نشان میدهد.
محدودیتهای درجات مختلف طیف اوتیسم
هرچند درجات مختلف اوتیسم برای تشخیص دادن شدت اختلال و نیاز بیمار به حمایت مفید است، این طبقهبندی تصویر کاملی را از نقاط قوت و محدودیتهای هر سطح در اختیار نمیگذارد.
این سه سطح توصیف جامع و کاملی از علائم و نیازهای بیماران مبتلا به اوتیسم نیست. راهنمای DSM-5 درباره انواع نیازهای حمایتی بیماران یا موقعیتهایی که بیمار در آنها به پشتیبانی نیاز دارد، اطلاعات اختصاصی اندکی را بیان میکند.
برای مثال برخی بیماران اوتیسمی در مدرسه به حمایت نیاز دارند، اما در خانه مشکلی ندارند؛ حال آنکه عدهای عملکرد خوبی در مدرسه دارند، اما در موقعیتهای اجتماعی به مشکل برمیخورند.
ازاینگذشته سطحی که در ابتدا به اوتیسم بیمار تخصیص داده میشود، ممکن است به موازات رشد بیمار، بهبود مهارتهای اجتماعی و تغییر یا تشدید اضطراب، افسردگی یا دیگر مشکلات شایع بین بیماران اوتیسم تغییر کند.
جای دادن بیماران در یکی از سه سطح اوتیسم میتواند برای آگاهی از انواع خدمات و حمایتهای مورد نیازشان مفید باشد.
بااینحال درجهبندی اوتیسم جزئیات منحصربهفرد شخصیتی و رفتاری بیماران را پیشبینی یا توصیف نمیکند، بنابراین حمایت و خدماتی که به بیماران ارائه میشود، باید کاملاً فردی باشد.
علائم اوتیسم
اوتیسم میتواند علائم اجتماعی و رفتاری داشته باشد.
بیماران اوتیسم در موقعیتهای اجتماعی در موارد زیر دچار مشکل میشوند:
- شروع کردن یا ادامه دادن گفتگو؛
- نشان دادن واکنشها یا بیان پاسخهای مناسب به دیگران؛
- گفتگوی دقیق و با جزئیات درباره علائق خود؛
- حفظ تماس چشمی؛
- استفاده از حالات صورت به تناسب بافت ارتباطی و
- درک نظرات دیگران.
موارد زیر در رفتار کودکان مبتلا به اوتیسم مشاهده میشود:
- انجام دادن کنشهای تکراری مانند مدام بدن را به اینسو و آنسو تاب دادن یا بارها و بارها یک حرف را تکرار کردن؛
- فاصله گرفتن از دیگران؛
- نشان دادن علاقه شدید به یک موضوع خاص؛
- پرورش سطح بالایی از مهارت در حوزههای خاصی مانند ریاضی یا هنر؛
- کودک به سختی میتواند از عهده تغییر در برنامههای روزمره یا تغییرات محیطی بربیاید؛
- مشغله ذهنی مداوم درباره بخشهای خاصی از یک وسیله مانند چرخهای خودرو؛
- بیشتر یا کمتر از افراد غیراوتیسم به محرکهای حسی، همچون صداهای بلند، حساسیت نشان دادن و
- اختلالات خواب.
بعضی موارد اوتیسم مهارتهای حرکتی، تعادل و هماهنگی بیمار را مختل میکند.
تشخیص انواع سطوح اوتیسم
چون اوتیسم یک اختلال طیفی است، تشخیص دادنش میتواند دشوار باشد. ویژگیهای یک اختلال طیفی بین تمام بیماران یکسان نیست، برخی بیماران «اوتیسم با عملکرد بالا» دارند، اما عدهای به حمایت فراوان نیاز دارند. شناسایی ویژگیهای اوتیسم آسان نیست.
تشخیص زودهنگام برای حمایت کردن از بیماران اوتیستیک و ارتقاء کیفیت زندگیشان ضروری است.
بارزترین نشانههای اوتیسم معمولاً تا دو سالگی قابلشناسایی است، البته این نشانهها در هر سنی ممکن است مشاهده شود.
اوتیسم کودکان در دو مرحله تشخیص داده میشود:
- چکاپهای رشد: تمام کودکان باید غربالگریهای رشد روتین را به موازات رشد کردن در هر چکاپ دریافت کنند. پزشک معمولاً وجود نشانههای اوتیسم را در بازه سنی 18 ـ 24 ماهگی ارزیابی میکند. همچنین رفتار و رشد کودک و سابقه خانوادگی ابتلا به اوتیسم را با حضور والدین یا پرستار کودک بررسی میکند.
- ارزیابیهای تکمیلی: اگر پزشک معتقد باشد که کودک دچار اوتیسم است، هماهنگیهای لازم را انجام میدهد تا گروهی از متخصصین سلامت ارزیابیهای تکمیلی را انجام بدهند. متخصص اطفال و آسیبشناسی زبان ـ گفتار مهارتهای شناختی و زبانی را ارزیابی میکند. ممکن است لازم باشد آزمایشهای بیشتر برای تشخیص افتراقی و رد احتمال ابتلا به عارضههای دیگر انجام شود.
در کودکان بزرگتر نیز احتمال دارد آموزگاران، پرستاران، والدین یا افراد دیگری که با کودک رابطه دارند، متوجه نشانههای اوتیسم شوند. سپس پزشک ارزیابی را انجام میدهد.
تشخیص دادن اوتیسم در بزرگسالان دشوارتر است، چون ویژگیها و علائم اوتیسم ممکن است با علائم اختلال وسواسی ـ جبری (OCD) و دیگر ناراحتیهای روانی همپوشی داشته باشد.
حمایت از کودکان مبتلا به درجات مختلف اوتیسم
رفتاردرمانی میتواند برای کودکان مبتلا به اوتیسم مفید باشد. اوتیسم همواره با بیمار خواهد بود، اما بیمار به کمک حمایت و درمان میتواند چالشهای ناشی از اوتیسم را مدیریت کند. برای مثال حمایت میتواند عوارض زیر را کاهش دهد:
- تحریکپذیری؛
- پرخاشگری؛
- رفتار وسواسی؛
- بیشفعالی؛
- تکانشگری؛
- نقص توجه؛
- تغییرات خلقی و
- مشکلات اضطراب.
هیچ دارویی برای اوتیسم وجود ندارد، اما رفتاردرمانی و درمانهای آموزشی، بهویژه برای کودکان کوچکتر میتواند مفید واقع شود. این مداخلهها بر حوزههای خاصی متمرکز میشود که برای کودکان چالشبرانگیز است.
برای مثال درمانگر متخصص به کودک مبتلا به اوتیسم کمک میکند که مهارتهای اجتماعی و ارتباطی و راهکارهایی را یاد بگیرد که برای ادامه دادن به گفتگو با دیگران و پرورش مهارتهای مورد نیاز برای حفظ استقلال در زندگی به یاریاش میآید.
بعضی گونههای درمان مستلزم مشارکت اعضای خانواده یا افراد دیگری است که ارتباط و تماس مداومی با کودک دارند. مشارکت در درمان به اعضای خانواده و پرستار کودک کمک میکند که اوتیسم را بهتر بشناسند و روشهای سازندهای را برای حمایت کردن از کودک یاد بگیرند.
آیا سندرم رت سطحی از اوتیسم است؟
سندرم یا اختلال رت «سندرم اوتیسم ـ زوال عقل ـ آتاکسی ـ از دست دادن استفاده هدفمند از دست» نیز گفته میشود. بااینحال سندرم رت در طیف اوتیسم جای نمیگیرد و اختلالی مغزی است که از جهشهای ژنتیکی نشأت میگیرد.
سندرم رت کلاسیک معمولاً دخترانی را درگیر میکند که در چند ماه نخست زندگی رشد معمولی دارند؛ سپس علائمی پدیدار میشود که میتواند شامل مشکل در حوزههای زیر باشد:
- زبان و ارتباطات؛
- یادگیری و
- هماهنگی.
در نهایت کودکان مبتلا حرکات تکراری دست را نشان میدهند. دیگر علائم اختلال رت عبارت است از:
- رشد آهسته یا کوچک بودن سر؛
- بیرون ریختن آب از دهان و تف کردن؛
- حرکات غیرعادی چشم، خیره شدن یا چشمک زدن؛
- سرد بودن دست و پا؛
- اختلالات خواب؛
- تحریکپذیری؛
- ناهنجاریهای تنفسی؛
- تشنج و
- انحراف ستون فقرات.
پیشآگهی درجات مختلف اوتیسم
زندگی کردن با اوتیسم دشوار است، البته چنانچه تشخیص و ارزیابی زودهنگام انجام شود و درنتیجه بیمار حمایت لازم را دریافت کند، کیفیت زندگیاش به حداکثر میرسد.
تعریف سهسطحی به آموزگاران و متخصصان سلامت کمک میکند که سطح مناسبی از حمایت را به کودک اوتیستیک ارائه دهند:
- سطح 1: بیمار میتواند زندگی نسبتاً مستقلی را با حداقل حمایت داشته باشد.
- سطح 2: کودک برای ارتباط برقرار کردن و کنار آمدن با تغییر به حمایت اساسی نیاز دارد.
- سطح 3: بیمار برای آنکه از عهده زندگی روزمره بربیاید، به دیگران وابسته است، البته دارو و درمان در مدیریت بعضی چالشها به یاری بیمار میآید.
ارزیابی زودهنگام و برخورد فردی با بیمار به کودک یا بزرگسال مبتلا به اوتیسم کمک میکند تا مهارتهایی را در خود پرورش دهد که حتیالامکان داشتن یک زندگی مستقل را برایاش ممکن میسازد.
پرسشهای متداول
آیا درجات متفاوتی از اوتیسم وجود دارد؟
درجهبندی اختلال طیف اوتیسم به پزشکان کمک میکند تا بیمار تشخیص دادهشده به اوتیسم را با اطمینان و وضوح بیشتری در نقطه مناسبی از طیف اوتیسم جای دهند. بهطور کلی سطوح مختلف طیف اوتیسم از نظر شدت علائم از خفیف تا شدید با هم تفاوت دارند. اوتیسم سه سطح 1، 2 و 3 دارد.
چهار سطح اوتیسم کدام است؟
پزشکان تشخیص 4 نوع مختلف اوتیسم را در سال 2013 متوقف کردند. اوتیسم تا سال 2013 به چهار نوع متفاوت طبقهبندی میشد: اختلال اوتیستیک، سندرم آسپرگر، اختلال انسجامگسیختگی کودکان و اختلال فراگیر رشد (PDD-NOS).
تفاوت بین سطح 1 و 2 اوتیسم چیست؟
بیماران مبتلا به اوتیسم سطح 1 میتوانند با حداقل حمایت زندگی نسبتاً مستقلی داشته باشند. بیماران مبتلا به اوتیسم سطح 2 باید از حمایت اساسی برخوردار باشند تا بتوانند با دیگران ارتباط برقرار کنند و با تغییر کنار بیایند.
سه نوع اصلی اوتیسم کدام است؟
سه نوع اوتیسم عبارت است از:
- اختلال اوتیستیک؛
- سندرم آسپرگر و
- اختلال فراگیر رشد.
اوتیسم سطح 2 چگونه در بزرگسالان نمود مییابد؟
علائم زیر در بزرگسالان مبتلا به اوتیسم سطح 2 مشاهده میشود:
- دست و پنجه نرم کردن با مشکلات جدیتر در برقراری ارتباط کلامی و غیرکلامی؛
- بیان نظرات خود با جملات مجزا و ساده و
- نشان دادن رفتارهای تکراری.
آیا آسپرگر همان اوتیسم سطح 1 است؟
هرچند سندرم آسپرگر به نام نخستین توصیفکننده خود، یعنی هانس آسپرگر شناخته میشود و این نام از اوایل دهه 1980 استفاده بالینی و عمومی داشته است، اصطلاح سندرم آسپرگر در DSM-5 با طبقه تشخیصی جدیدی از اختلال طیف اوتیسم ـ سطح 1 جایگزین شده است.
بالاترین سطح عملکرد اوتیسم چیست؟
بهطور کلی بیمار مبتلا به اوتیسم سطح 1 عملکرد بالایی دارد. البته ممکن است مهارتهای اجتماعی یک بیمار در سطح 1 و مشکلات رفتاریاش در سطح 2 باشد.
