اختلال پردازش حسی : کاردرمانی کودکان مبتلا به اختلال پردازش حسی

اختلالات پردازش حسی مشکلاتی در سازماندهی و واکنش به اطلاعاتی هستند که از طریق حواس دریافت می‌شوند. ممکن است کودکان نسبت به ورودی حسی، حساسیت بیش از حد داشته باشند؛ حساسیت کمتری داشته باشند یا از هر دو اختلال رنج ببرند. اختلال پردازش حسی می‌تواند تاثیر زیادی در یادگیری و زندگی روزمره داشته باشد. کاردرمانگران (OT‌ها) اغلب برای شناسایی و ایجاد برنامه‌های درمانی برای چالش‌های حسی در کودکان، واجد شرایط هستند.

این راهنما می‌تواند به سوالات اساسی درباره اختلالات پردازش حسی پاسخ دهد. شما همچنین می‌توانید برای دریافت مشاوره و استراتژی‌هایی برای استفاده در خانه و همچنین اطلاعاتی درباره فراهم نمودن بهترین پشتیبانی برای کودک خود در مدرسه، از افراد متخصص در این زمینه کمک بگیرید.

اختلالات پردازش حسی چیست؟

در برخی از افراد، مغز در سازماندهی و واکنش به اطلاعات دریافت شده از حواس مشکل دارد. در این وضعیت ممکن است برخی صداها، مناظر، بوها، بافت‌ها و مزه‌ها باعث ایجاد «بار حسی بیش از حد» شوند. چراغ‌های بسیار روشن یا چشمک زن، صداهای بلند، بافت‌های غذایی خاص، و لباس‌های زبر تنها برخی از عوامل تحریک کننده هستند که می‌توانند باعث بار حسی بیش از حد و ناراحتی در کودک شوند.

دو نوع چالش پردازش حسی وجود دارد و بسیاری از کودکان ترکیبی از هر دوی آن را تجربه می‌کنند. یکی از آنها حساسیت بیش از حد (هایپرسنسیویتی) می‌باشد. این اختلال منجر به اجتناب حسی کودک می‌شود- یعنی کودکان از دریافت حسی اجتناب می‌کنند- زیرا برای آن‌ها بسیار طاقت فرسا است. نوع دوم حساسیت کم (هیپو سنسیتیویتی) است. این وضعیت باعث می‌شود کودک به دنبال دریافت حس‌ها باشد- یعنی آنها به دنبال تحریک حسی بیشتر هستند- اغلب کودکانی که دارای اختلالات پردازش حسی می‌باشند، بیش از حد حساس هستند. آنها سعی می‌کنند از احساساتی که برای آنها غیرقابل تحمل است، دوری کنند.

اما برخی دیگر از کودکان به دنبال دریافت ورودی حسی بیشتر هستند؛ نه کمتر. این کودکان ممکن است بخواهند وسایل را لمس کنند و تماس بدنی و فشار را احساس نمایند. همچنین ممکن است نسبت به درد حساسیت چندانی نداشته باشند و نسبت به آن به شکل غیر طبیعی تحمل بالایی داشته باشند. به همین دلیل است که ممکن است بازی‌های خشن را ترجیح دهند یا درک نکنند که به دیگران آسیب می‌رسانند .

برخی از کودکان مبتلا به اختلال پردازش حسی نیز وجود دارند که ممکن است هم از دریافت ورودی حسی اجتناب کنند و هم به دنبال دریافت آن باشند. ممکن است این کودکان نسبت به برخی احساسات، بیش از حد حساس باشند و نسبت به برخی دیگر حساسیت کمتری داشته باشند. واکنش‌های این کودکان ممکن است بسته به محیط یا شرایط، از یک روز به روز دیگر متغیر باسد یا حتی در طول روز تغییر کند.

اختلالات پردازش حسی یک نوع ناتوانی یادگیری خاص نیستند. اما همچنان می‌توانند تاثیر بزرگی بر یادگیری داشته باشند.

دلایل احتمالی اختلال پردازش حسی

محققان به دنبال یافتن دلایل بیولوژیکی این اختلالات هستند. برخی از پژوهش‌ها نشان می‌دهند که این اختلالات می‌توانند ژنتیکی باشند. محققان همچنین در حال بررسی عوارض هنگام تولد و سایر عوامل محیطی می‌باشند اما تاکنون هیچ گونه علت شناخته شده‌ای برای اختلالات پردازش حسی یافت نشده است. بیش فعالی و اوتیسم اغلب همراه با اختلالات حسی رخ می‌دهد؛ با این حال باعث ایجاد اختلالات حسی نمی‌شوند.

علائم اختلالات پردازش حسی 

آنچه که شما یا معلم کودک شما ممکن است ببینید، به دو چیز بستگی دارد: اولین چیز محرک حسی- ورودی حسی است که به کودک شما فشار وارد می‌کند و دومین چیز نوع چالش پردازش حسی کودک شما است.

اجتناب از دریافت حسی 

کودکانی که از دریافت ورودی حسی اجتناب می‌کنند، ممکن است به دامنه وسیعی از عوامل واکنش نشان دهند. عوامل می‌تواند شامل صداهای بلند، لباس‌های ناراحت‌کننده، فضاهای شلوغ، برخی از بوها و بافت‌های مواد غذایی خاص باشند. محرک هر چیزی که باشد، گاهی اوقات ممکن است واکنش به آن شدید باشد.

بار حسی اضافه می‌تواند منجر به فروپاشی حسی شود. این وضعیت با عصبانیت و اوقات تلخی بسیار متفاوت است زیرا از کنترل کودک خارج است.

در اینجا برخی از نشانه‌های دیگری که ممکن است در کودک خود مشاهده کنید آورده شده است:

• به راحتی توسط افراد و مکان‌های مختلف تحت فشار قرار می‌گیرد.
• در محیط‌های شلوغ و پر سر و صدا به دنبال نقاط آرام و ساکت می‌گردد.
• با صداهای ناگهانی به راحتی وحشت زده می‌شود.
• نور شدید او را آزار می‌دهد.
•  از پوشیدن لباس‌های زبر یا ناراحت کننده خودداری می‌کند.
•  از لمس کردن دیگران یا بغل کردن آنها اجتناب می‌کند.
•  نسبت به بو یا بافت بعضی از غذاها واکنش شدیدی دارد.
•  از امتحان کردن غذاهای جدید خودداری می‌کند و رژیم غذایی محدودی متشکل از غذاهای ترجیحی خود را دارد.
• از ایجاد تغییرات اندک در روال زندگی یا محیط ناراحت می‌شود و از امتحان کردن چیزهای جدید خودداری می‌کند.

اطلاعات حسی، محدود به پنج حس قدیمی انسان: بویایی، بینایی، چشایی، لامسه و شنوایی نیستند. «دریافت احشائی» یک مفهوم کمتر شناخته شده است که به شما کمک می‌کند آنچه که در بدن خود اتفاق می‌افتد را درک و احساس کنید. کودکانی که در دریافت احشائی مشکل دارند ممکن است آموزش توالت مشکل‌تری داشته باشند یا آستانه درد آنها غیرمنتظره باشد.

دو حس دیگر «آگاهی از بدن» (پرو پرسپشن) و «جهت گیری فضایی» (وستیبولار حسی) نیز می‌توانند در کودکان دارای اختلالات حسی تحت تاثیر قرار بگیرند. اجتناب از دریافت ورودی حسی در کودکان ممکن است در آگاهی از این که بدن آنها نسبت به سایر کودکان یا محیط در چه موقعیتی قرار دارد، مشکل ایجاد کند. یا ممکن است باعث احتیاط کردن در استفاده از وسایل زمین بازی مانند تاب‌ها شود.

جستجو برای دریافت ورودی حسی 

کودکانی که نسبت به ورودی حسی حساسیت بسیار کمی دارند، وضعیت آنها کاملاً برعکس است. آنها اغلب به حرکت کردن احتیاج دارند و ممکن است به دنبال احساس کردن طعم‌های تند و ترش و تماس بدنی یا احساس فشار باشند.

در اینجا برخی از علائم دیگری که ممکن است در سنین مختلف در کودک خود مشاهده کنید، آورده شده است:

• دائماً اشیا را لمس می‌کند.
• با خشونت بازی می‌کند و خطرات جسمانی را متحمل می‌شود.
• آستانه تحمل بالایی در مقابل درد دارد.
• غالباً دست و پا میزند و بی قرار است.
• دائماً در حال حرکت است.
• به فضای شخصی سایر افراد هجوم می‌برد.
• اغلب حواس پرت است یا احساس اضطراب دارد.
• ناشیانه و ناهماهنگ رفتار می‌کند.

به خاطر داشته باشید که بچه‌ها همیشه شبیه یکدیگر نیستند. ممکن است برخی از کودکان در موقعیت‌های خاص به دنبال دریافت ورودی حسی باشند و در شرایط دیگری از دریافت آن اجتناب کنند و این کاملاً به چگونگی کنار آمدن یا خودتنظیمی کودک در آن زمان بستگی دارد. به همین دلیل بسیار مهم است که واکنش‌های کودک خود را تحت نظر قرار دهید و سعی کنید آنچه که باعث تحریک این واکنش‌ها می‌شود را پیش بینی کنید.

چه چیزهایی ممکن است همراه با اختلال واکنش حسی اتفاق بیفتند؟ 

اختلالات پردازش حسی به خودی خود قابل تشخیص نیستند اما این اختلالات اغلب با دو بیماری ADHD و اوتیسم همراه هستند. با این وجود لزومی ندارد که کودکان دچار مشکلات پردازش حسی حتماً مبتلا به ADHD یا اوتیسم باشند.

 ممکن است برخی علائم ADHD مشابه نشانه‌های اختلالات پردازش حسی باشند؛ به عنوان مثال کودکانی که دچار هر یک از این مشکلات هستند ممکن است به حرکت مداوم احتیاج داشته باشند اما دلایل آن متفاوت خواهد بود. کودکانی که دچار مشکلات پردازش حسی هستند نیز ممکن است مانند کودکان مبتلا به ADHD دچار اضطراب شوند.

تشخیص 

اختلالات پردازش حسی عناوین ریمی برای تشخیص ندارند؛ اگرچه قبلاً به عنوان «اختلال پردازش حسی» تشخیص داده می‌شدند. ممکن است شما از یک ارزیابی کننده متخصص، جمله‌ای مانند «فرزند شما در پردازش اطلاعات حسی مشکل دارد» را بشنوید.

آزمایش‌هایی وجود دارند که متخصصان می‌توانند از آنها برای تشخیص مشکلات پردازش حسی استفاده کنند. این آزمایش‌ها شامل آزمایش‌های یکپارچگی حسی و تست‌های پراکسیس (SIPT) و چک لیست اندازه گیری پردازش حسی (SPM) می‌باشند. به طور کلی رفتارهایی که کودکان دچار اختلالات پردازش حسی نشان می‌دهند بسیار مشخص و مشهود است. مهم است که کودکان خود را تحت نظر قرار داده و رفتارهای آنها را یادداشت کنید تا آنها را با متخصصانی که ممکن است بتوانند چالش‌های فرزند شما را شناسایی کنند، به اشتراک بگذارید.

 بررسی رفتارهای کودک خود و واکنش‌های آنها می‌تواند در شناسایی الگوهای رفتاری و محرک‌ها به شما کمک کند. اما دانستن اینکه از کجا باید شروع کنید می‌تواند دشوار باشد.

تنظیماتی که می‌توانید در خانه یا مدرسه اعمال کنید

اگر به نظر می‌رسد کودک شما نسبت به تحریک بیش از حد، حساس است؛ ممکن است بخواهید قرار گرفتن او در معرض محیط‌های تحریک کننده مانند محیط‌های بازی ویدیویی، مهمانی‌های بزرگ تولد، سوپر مارکت‌ها، آتش بازی یا هر مکانی که دارای چراغ‌های بسیار روشن یا صداهای بلند است را محدود کنید. شما می‌توانید برای مواردی که مجبورید به مکان‌های پر سر و صدا و شلوغ بروید، برای او رو گوشی‌های نرم و راحت تهیه کنید.

شما و معلم فرزندتان می‌توانید درباره تغییراتی که می‌توانید ایجاد کنید، صحبت کنید تا به او کمک کنید راحت‌تر باشد و بتواند در کلاس تمرکز کند. به عنوان مثال:

• اطمینان حاصل کنید که او در کنار منبع صدا یا حواس پرتی نمی‌نشیند.
• در صورت امکان نور فلوئورسنت و چشمک زن را از بین ببرید.
• اطمینان حاصل کنید که صندلی برای او مناسب است و می‌تواند هنگام نشستن پشت میز، پاهای خود را روی زمین قرار داده و آرنج‌های خود را روی میز بگذارد.
• برای کودکانی که باید اندکی حرکت کنند، بهتر است از یک کوسن یا بالش صاف که از خانه آورده‌اید استفاده کنید تا او بتواند هنگام نشستن در صندلی خود بچرخد و تحرک داشته باشد.
• بهتر است برخی از کودکان نزدیک به معلم بنشینند. با این حال اگر حواس کودک شما به راحتی با سر و صدا پرت می‌شود ممکن است به طور مداوم به سمت منبع صدا بچرخد.

کاردرمانی برای درمان اختلال پردازش حسی

کاردرمانگران (OTها) متخصصانی هستند که با بچه‌های دچار مشکلات پردازش حسی کار می‌کنند. ممکن است کودک شما در مدرسه خود، به یک کاردرمانگر ارجاع داده شود یا ممکن است بخواهید در یک محیط خصوصی برای او یک کاردرمانگر فراهم کنید. OT کودکان را درگیر فعالیت‌های بدنی می‌کند که برای تنظیم ورودی حسی آنها طراحی شده‌اند تا احساس راحتی، امنیت و تمرکز بیشتری داشته باشند. بسیاری از والدین دریافته‌اند که این ورزش‌ها و روش‌های درمانی به کودکان کمک می‌کنند تا احساس بهتری داشته و عملکرد بهتری داشته باشند. واضح است که شناسایی اختلالات حسی و کار کردن با یک OT به بسیاری از کودکان کمک می‌کند تا آرام‌تر شده و نظم بهتری داشته باشند.

اما از آنجا که کودکان دارای اختلالات حسی با یکدیگر بسیار متفاوت هستند و از آنجا که افراد کاردرمانگر معمولاً در ارتباط با موسسات تحقیقاتی نیستند، علمی برای پشتیبانی از شواهد بالینی وجود ندارد. «چیزی که ما واقعاً درک نمی‌کنیم این است که این روش‌ها چگونه برای تمام کودکانی که دارای اختلال پردازش حسی هستند عمل می‌کنند و آیا کارساز است یا خیر»

آنچه که درمانگران کار درمانی انجام می‌دهند عبارت است از:

ارزیابی

هر کودکی با دیگران متفاوت است از این رو کاردرمانگر قبل از شروع درمان اختلالات حسی خاص کودک شما را بررسی و ارزیابی می‌کند. OT همچنین از تست‌ها و مشاهده دقیق رفتار کودک شما و صحبت با شما یا معلم کودک برای این ارزیابی استفاده می‌کند.

درمان 

متخصصین کار درمانی، فعالیت‌هایی را ارائه می‌کنند تا کودک شما احساس راحتی، امنیت و تمرکز بیشتری داشته باشد. این فعالیت‌ها به نحوی طراحی شده‌اند که تماس بدنی زیادی وجود داشته باشد که این امر می‌تواند تحریک مناسبی برای کودک ایجاد نمایند. فعالیت‌ها عبارتند از غلتیدن یا پرش روی توپ‌های بزرگ، پریدن درون استخرهای توپ، پریدن روی بالش‌های بزرگ، پرش روی ترامپولین و چرخیدن در یک زنجیره محافظت شده.

برس زدن

کارشناسان درمانگر همچنین از روشی به نام «برس زدن» استفاده می‌کنند که به ویژه در کودکانی به کار می‌رود که احساساتی که بسیاری از ما آنها را احساسات لمس «عادی» تلقی می‌کنیم برای آنها تحریک کننده یا ناخوشایند است. احساساتی مانند پابرهنه راه رفتن، لمس لباس روی پوست یا لمس شدن توسط اشخاص دیگر. این روش شامل استفاده از یک برس موی نرم برای ایجاد فشار عمیق و به دنبال آن فشارهای مفصلی است. OT این روش را به والدین کودک آموزش می‌دهد تا بتوانند چندین بار در روز آن را انجام دهند.

باشگاه حسی 

درمان معمولاً در فضایی مجهز به تجهیزات مخصوص انجام می‌شود که به آن باشگاه حسی گفته می‌شود. این تجهیزات به کودکان این امکان را می‌دهند تا با خیال راحت در سطوح نرم بچرخند، تاب بخورند و با آنها برخورد کنند. همچنین ممکن است باشگاه حسی با وسایلی مانند جلیقه‌های وزنه دار و «ماشین‌های فشار» – که توسط نویسنده/ مخترع مبتلا به اوتیسم، تمپل گراندین ساخته شده است- مجهز باشند تا فشار عمیقی ایجاد کنند که کودکان مبتلا به اختلالات پردازش حسی با آن آرام می‌شوند.

برنامه حسی

همچنین ممکن است OT کودک شما یک برنامه درمانی حسی، متناسب با نیازهای او برای شما طراحی کند تا آن را در خانه اجرا کنید. در این برنامه، فعالیت‌هایی طراحی شده‌اند که تحریک مورد نیاز کودک- از حمل وزن گرفته تا تماس‌هایی که به کودک کمک می‌کنند درباره مزه‌ها و دماهایی که نسبت به آنها کم کاری حسی وجود داشته است، آگاهی پیدا کند- را فراهم می‌کنند. فعالیت‌هایی که ممکن است بخشی از برنامه حسی باشند عبارتند از:

• ماساژ دادن پاها
• استفاده از مسواک‌های لرزشی
• پرش روی مینی ترامپولین
• رفتن به زمین بازی
• هل دادن سبد مواد غذایی یا کالسکه
• چرخیدن
• نوشیدن آب سرد
• بالا بردن اجسام از پله‌ها
• خوردن غذاهای ترد و جویدنی
• کمک به تنظیم میز و استفاده از هر دو دست برای حمل و متعادل نگه داشتن یک سینی

چطور متوجه شویم که یک درمان جواب می‌دهد؟ 

درباره اثربخشی این روش‌های درمانی بحث وجود دارد؛ زیرا آنها به طور دقیق بررسی نشده‌اند اما بسیاری از والدین گزارش کرده‌اند که این روش‌ها به کودکان کمک می‌کند تا آرام‌تر و متمرکزتر باشند.

شما برای تنظیم اهداف و یافتن راه‌هایی برای ارزیابی چگونگی کمک کردن این روش‌های درمانی به کودک خود با پزشک متخصص اطفال همکاری می‌کنید. ایده خوبی است که برای مقایسه عملکرد فرزند خود قبل و بعد از درمان، یک مقیاس رفتاری ایجاد کنید. برخی از اهداف خاص وجود دارند که ممکن است بخواهید برای دستیابی به آنها تلاش کنید. این اهداف خاص شامل توانایی برای تمرکز بهتر، آرام ماندن در یک اتاق پر سر و صدا یا فروپاشی احساسی کمتر  می‌شوند.