اتاق تاریک (یا سنسوری روم) یکی از راهکارهایی است که برای افرادی که دچار اختلالات حسی هستند استفاده میشود و به آنها در رشد دادن و به کارگیری حواسشان کمک میکند. مثل دیگر تجهیزات حسی آرامشبخش ، چه تجهیزات حسی پویا و چه تجهیزات حسی تعاملی، اتاق تاریک نیز میتواند زندگی یک کودک یا فرد بزرگسال را تغییر دهد. کودک یا فرد بزرگسال در هنگام کاوش در این اتاق، که معمولاً مجهز به انواع نورپردازی و رنگهای مختلف و اسباب بازیهای نرم حسی و چندین نوع رایحه و بافت (لمسی) گوناگون است، تجربههای حسی منحصر به فردی به دست میآورد. از اتاق حسی میتوان به عنوان یک راهکار درمانی برای درمان کودکان و بزرگسالانی که در برقرار کردن ارتباط و تعامل با دیگران مشکل دارند استفاده کرد.
سنسوری روم (اتاق تاریک) چه مزایای دارد؟
اتاق تاریک مزایای شگفت انگیز بسیار زیادی دارد!
- رشد دادن و تحریک حواس – البته یکی از مزایای اصلی اتاق تاریک این است که فرد را قادر میسازد تا حواس خود را کشف کند و همچنین فرصتی برای فرد فراهم میکند تا نحوه پردازش یک تجربه حسی را یاد بگیرد. این ویژگی در توانایی فرد در تعامل با جهان در حین یادگیری و رشد تأثیر مثبتی دارد.
- جنبههای آرامش بخش – اتاق تاریک همچنین برای آرامش بخشی به کودکان و بزرگسالانی که معمولاً دچار حساسیت بیش از حد نسبت به محرکهای حسی هستند بسیار عالی است. در اتاقهای تاریک معمولاً انواع وسایل آرامش بخش وجود دارد که افراد را قادر میسازد تا کنترل احساسات خود را به دست بگیرند.
- ایجاد مهارتهای حرکتی ظریف و درشت (بنیادی) – یک اتاق تاریک میتواند به بهبود حرکت عضلات ، تعادل و آگاهی مکانی فرد کمک کند. برخی از تجهیزات حسی فرد را به انجام فعالیتهایی مثل بالا و پایین پریدن و ورجه وورجه کردن و حفظ تعادل ترغیب میکند.
- بهبود تمرکز و رفع مشکلات رفتاری – کودکان و بزرگسالانی که به اختلالات رشدی مانند اوتیسم و اختلال کمتوجهی – بیشفعالی مبتلا هستند، اغلب برای تمرکز کردن روی یک کار یا مشغول شدن در فعالیت برای مدتی طولانی مشکل دارند. سنسوری روم به این افراد کمک میکند تا از محیط اطراف خود آگاه شده و تمرکز بهتری پیدا کنند.
- معاشرت و تعامل با دیگران – اتاق تاریک علاوه بر آن که وقتی افراد تنها هستند برای آنها فضایی امن ایجاد میکند ، برای ایجاد تعامل با دیگران چه در کودکان و چه در بزرگسالان هم بسیار عالی است. در در مدارس مخصوص کودکان استثنایی ، کودکان اغلب تشویق میشوند که با یکدیگر در یک محیط حسی حرکت و بازی کنند. این باعث افزایش مهارتهای اجتماعی و مهارتهای ارتباطی آنها میشود.
محیط چند حسی چیست؟
در واقع عبارت “محیط چند حسی” صرفا نام دیگری برای اتاق تاریک (یا سنسوری روم) است. یک محیط چند حسی ، محیطی همه جانبه و فراگیر و آموزشی است که در آن میتوان تحریکات حسی را متناسب با نیازها و شرایط یک کودک یا یک فرد بزرگسال کنترل کرد.
مزایا و کاربردهای اتاق تاریک
در اتاق تاریک فرد فضایی آرام را در محیطی دلپذیر همراه با صداهای آرامش بخش ، رایحههای دلنشین ، تجربههای لمسی ، ماساژ و لرزش ، احساسات ارتعاشی و حرکات ملایم تجربه خواهد کرد. نورپردازیهای جذاب و صندلی راحتی که فرد روی آن نشسته به فرد اجازه میدهد تا با انتخاب احساسات مختلف، حواس خود را تنظیم کند. علاوه بر این ، محیط اتاق تاریک فرصتی برای تعامل و درگیر شدن در فعالیتهای متفاوتی را برای فرد فراهم میکند.
در سالهای نخست زندگی
ما از لحظهای که از خواب بیدار میشویم، به طور مداوم طیف عظیمی از اطلاعات حسی را از جهان اطراف خود دریافت میکنیم که شامل دادههای شنیداری، دیداری، لمسی، بویایی، چشائی، وستیبیولار (دهلیزی) و دادههای مربوط به حس عمقی (حس اعضای بدن و حرکت آنها) و همچنین آگاهی درون بدنی هستند. این اطلاعات از طریق سیستم عصبی محیطی، به سیستم عصبی مرکزی ما منتقل شده و سپس پاسخی به ورودی دریافتی خود ارائه خواهیم کرد. به طور خلاصه اگر بخواهیم بگوییم، ما باید یاد بگیریم که چطور به این محرکهای مختلف واکنش نشان بدهیم.
برای رفتارهای چالش برانگیز
هنگامی که افراد با تغییراتی در زندگی خود مواجه میشوند که کنار آمدن با آنها برایشان دشوار است، ممکن است دچار افکار منفی شده و احساساتشان را به شیوهای بیان کنند یا بروز دهند که فهم و مقابله با آن برای جامعه سخت باشد. این رفتارهای چالش برانگیز انواع مختلفی دارند از جمله جویدن و خوردن چیزهای غیر خوراکی، آب دهان انداختن، فریاد زدن و جیغ کشیدن، ضرب و شتم و فحاشی کردن.
کاربرد در کاردرمانی
کاردرمانی تخصصی است که سعی میکند با استفاده از روشهایی خاص، افراد را قادر کند تا کارهایی که میخواهند یا لازم است در زندگیشان انجام دهند را انجام دهند. ارزيابي توانایی شناختی و سطح عملكرد بدنی و نيز شناساندن روشهای مناسب در برخورد با موقعیتهای متفاوت و انجام کارهای مختلف به فرد، يكی از مولفههای اصلی درمانگران برای برنامهريزی و ارائه راهکارهای درمانی موثر است.
کاربرد در بهبود اختلالات یادگیری
حمایت و پشتیبانی از افراد در این حوزه ممکن است بسیار پیچیده باشد. بیماران ممکن است طیف متنوعی از نیازها را داشته و تشخیصهای مختلفی برای مشکل آنها انجام شده باشد که بر نحوه تجربه و درک آنها از زندگی، چالشهایی که پیش رو دارند و سطح حمایت مورد نیازشان تأثیر میگذارئ. ترکیب این نیازهای بسیار منحصر به فرد میتواند بر شناخت و یا عملکرد بدنی افراد تأثیر بگذارد.
برای سلامت روان
همه چیزهای اطراف ما تغییر میکنند، هم تغییرات مثبت و هم تغییرات منفی و ما نه همیشه مسئول آنچه اتفاق میافتد هستیم و نه همیشه میتوانیم آنها را کنترل کنیم. این موارد میتوانند تأثیر شگرفی در نحوه زندگی و احساس ما داشته باشد. تجربه بیماری، حوادث و صدمات ناگهانی یا طولانی مدت، از دست دادن عزیزان، یا یک عضو بدن و یا محدودیت در تواناییهای عملکردی، نقشها، شغل یا مسکن ممکن است تأثیر عمیقی بر الگوهای تفکر و احساسات ما داشته باشند و ممکن است رفتار ما در تلاش برای مقابله با اوضاع جدید تغییر کند.
برای اوتیسم
بازیهای حسی برای همه افراد مفید هستند و به یک كودک، کمک میکنند تا یاد بگیرد چطور دنیای پیرامون خود را پردازش كند. اما البته که، بازیهای حسی برای کودکان و بزرگسالان مبتلا به اوتیسم و نیز اختلالات دیگری مانند اختلال کمتوجهی – بیشفعالی (ADHD) و سندرم داون به طور خاص مفید هستند. در مورد کودکان مبتلا به اوتیسم، بازیهای حسی به آنها کمک میکند تا آرام شوند و کنترل احساساتشان را به دست گیرند و در رشد حواس آنها مفیدند.
درمانگران و متخصصان مددکاری اجتماعی میتوانند از اتاق تاریک به خاطر داشتن ابزارهای خاص و فراهم کردن فضایی مناسب ، درجه بندی شده و ایمن، در ارزیابیها و راهکارهای درمانی خود استفاده کنند. راهکارهای درمانی اتخاذ شده باید طوری باشند که نیازها و اولیتهای فردی بیمار را مد نظر قرار داده و در عین حال به اندازهای انعطاف پذیر باشند که بتوانند هماهنگ با رشد فرد و پیشرفت او در روند بهبود و درمان نیازهای متغیر وی را نیز تامین کنند.
برای آسیبهای مغزی
صدمات مغزی و سایر مشکلات و بیماریهای عصبی ممکن است برای خود افراد آسیب دیده و خانواده ، دوستان و عزیزان آنها ویران کننده باشند، به ویژه اگر به شکلی ناگهانی اتفاق افتاده باشند. استفاده از محیطهای چند حسی، اگرچه شاید یک راهکار درمانی اولیه و کاملاً بدیهی برای مداخلات بالینی در صدمات مغزی نباشند، اما میتوان آنها را به گونهای طراحی کرد و در آنها از وسایل و ابزاری استفاده نمود که به شخص در روند بهبود و توانبخشی جسمی و / یا شناختی او کمک کنند.
برای سالمندان
اصطلاح «زوال عقل» (یا دمانس) برای توصیف اختلالات پیشرونده مغزی مانند بیماری آلزایمر، زوال عقل عروقی و زوال عقل با اجسام لوئی به کار میرود. این بیماریها مشکلاتی در حوزههای تفکر، خلق و خو، رفتار و توانایی شرکت در فعالیتهای روزمره و لذت بخش در فرد به وجود میآورند. اگر برای افرادی که مبتلا به زوال عقل هستند حمایت مناسبی صورت نگیرد و اطرافیان آنها هیچ اقدام مناسبی انجام ندهند، ممکن است این افراد به طور فزایندهای منزوی، ناامید ، بی حوصله و غمگین شوند.
چه چیزهایی باید در یک اتاق تاریک باشد؟
یک اتاق تاریک باید حاوی وسایلی باشد که هر چه بیشتر حواس به خصوص حواس لامسه، بینایی، شنوایی و بویایی را تحریک کنند. در این اتاقها باید ترکیبی از چراغها با رنگهای مختلف به کار رفته باشد.
یک سنسوری روم باید حاوی صداهای متنوعی از جمله صدای موسیقی و همچنین تصاویر متغییری مانند تصاویر متحرک و انیمیشن باشد. در یک اتاق تاریک وسایل بازی نرم نیز باید وجود داشته باشند مانند تشک گوه یا رولهای نرمی که افراد بتوانند روی آنها بپرند یا خودشان را روی آنها بیاندازند. همچنین صندلیها و مبلمانهای نرم و راحتی نیز باید در این اتاقها موجود باشند.
از جمله سایر تجهیزات داخل اتاق تاریک میتوان به تونل ، ابزارهای حفظ تعادل، مانند پلههای سنگی و یک میز کار با ماسه یا آب و غیره وجود داشته باشد.
نحوه استفاده از یک اتاق تاریک (سنسوری روم)
این اتاقها برای کمک به افراد در جهت ایجاد بعضی مهارتها یا کنار آمدن با عوارض یک بیماری ، مثلا برای افرادی که به اوتیسم یا اختلال پردازش حسی مبتلا هستند، طراحی شدهاند. زندگی روزمره برای برخی از افرادی که به این اختلالات مبتلا هستند بسیار سخت و چالش برانگیز است. اتاقهای تاریک طوری تنظیم شدهاند که به این گونه افراد کمک کنند تا بتوانند با هرگونه مشکل حسی که در نتیجه این اختلالات برایشان ایجاد شده روبرو شوند.
یک اتاق تاریک، خواه یک اتاق تاریک آرامش بخش باشد و خواه یک اتاق تاریک تعاملی ، روند یادگیری و پیشرفت را برای افراد به تجربهای سرگرم کننده تبدیل میکند. در اینجا چند راهکار که با استفاده از آنها میتوانید یک اتاق تاریک ، چه اتاقهای تاریک آرام بخش و چه اتاقهای تاریک تعاملی، را تا حد ممکن به فضایی کاربر پسند (آسان کاربرد) و مناسب تبدیل کنید ارائه خواهد شد:
اتاقهای تاریک آرام بخش
در هنگام طراحی یک اتاق تاریک ، ابتدا باید در مورد هدف استفاده از این اتاق تصمیم بگیرید، یعنی این که ببینید اتاق تاریک مورد نظرتان قرار است بیشتر آرامش بخش باشد یا تعاملی؟ این بستگی به شرایط بیمار شما دارد. یک اتاق تاریک آرام بخش مناسب افرادی است که حساسیتشان نسبت به دادههای حسی بالاتر از حد معمول است. شما میتوانید احساس آرامش را در یک اتاق تاریک از طریق وسایل حسی مختلفی القا کنید.
به عنوان مثال، نگاه کردن به حرکات محسور کننده حبابها و تغییر رنگ ملایم آنها در بابل تیوبهای حسی ( لولههای شیشهای که حاوی حباب هستند) بسیار آرامش بخش است. بابل تیوبها در عین حال، مهارتهای بصری و ارتباطی فرد را نیز تحریک میکنند. همچنین استفاده از آینههای دیواری در کنار بابل تیوب میتواند توهم وجود چندین بابل تیوب را در فرد ایجاد کند .
علاوه بر این، از صداهای آرامش بخشی، که باعث پیشرفت حسی میشوند نیز میتوانید استفاده کنید. استفاده از پروژکتور ضمن جذابتر کردن اتاق برای فرد، برای ارائه تصاویر آرامش بخش نیز مناسب است. این تصاویر با انواع افکت قابل تغییر هستند. نکته اصلی در اینجا ایجاد فضایی است که باعث تحریک حسی فرد شده و در عین حال همچنان آرامش بخش باقی بماند.
اتاق تاریک تعاملی
برخی از افراد حساسیتشان نسبت به دادههای حسی، کمتر از حد طبیعی است و این ممکن است مانع ارتباط برقرار کردن آنها با محیط و افراد اطرافشان شود. در چنین مواردی، استفاده از یک اتاق تاریک تعاملی و محرک حسی ایده آل است. استفاده ازتصاویر متحرک و رنگهای مختلف و متحرک در کف اتاق (کف تعاملی) باعث میشود تا فرد با استفاده از حرکات بتواند با تصاویر کف اتاق ارتباط برقرار کرده و تعامل داشته باشد. با وجود طیف وسیع بازیهای موجود ، مثل بازی “Scatter the Stars” (پخش کردن ستارهها)، و امکان شخصی سازی آنها، یک اتاق تاریک برای هر فردی میتواند مفید باشد. استفاده از یک دسته فیبر نوری ال ای دی پر تحرک باعث میشود تا فرد از طریق روابط علت و معلولی و شناخت رنگها، مهارتهای تعاملی خود را ارتقاء ببخشد.
پنلهای دیواری نیز میتوانند از جمله ویژگیهای عالی یک اتاق تاریک باشند. پنلهای دیواری تعاملی بسیار متنوعی وجود دارند، از یک ردیف چراغ ال ای دی تعاملی گرفته تا یک دیوار لمسی موزیکال. دیوارهای لمسی موزیکال تنظیمات متنوعی دارند که میتوان از آنها در جهت پیشرفت فرد در مهارتهای زندگی، از جمله مهارتهای حرکتی ظریف و درشت و تشخیص اشکال و اعداد از آن استفاده کرد.
مکان و موقعیت یک اتاق تاریک چه در مدرسه باشد، چه در خانه و چه در هر محیط آموزشی دیگر، اهمیت زیادی دارد. فضایی برای اتاق تاریک ایده آل است که پنجره نداشته باشد تا بتوان نور مصنوعی را در آن کاملا کنترل کرد. با این وجود، اگر اتاقی یک پنجره هم داشته باشد، باز هم میتوان در آن یک فضای حسی ایجاد کرد، اما باید تمام تلاش خود را به کار ببرید تا حتی المقدور ورود هر نوع نور خارجی به داخل اتاق را کاهش دهید.
سوالات متداول
یک اتاق تاریک باید چه رنگی باشد؟
رنگ یک اتاق تاریک به استفادهای که قرار است از آن بشود بستگی دارد. با این حال، به نظر میرسد اتاقهای تاریکی که رنگ دیوارهایشان سفید است ، اثربخشی بیشتری دارند. چرا که، رنگها، نورها و تصاویر مختلف با وضوح بیشتری روی دیوارهای سفید رنگ منعکس میشوند.
منظور از اتاق تاریک یا سنسوری روم در مدارس چیست؟
یک اتاق تاریک در یک مدرسه فضای امنی است که به طور خاص برای پاسخگویی نیازهای حسی دانشآموزان طراحی شده باشد. اتاقهای تاریک در مدارس ، به خصوص برای دانشآموزانی که دچار حساسیت بالا نسبت به دادههای حسی هستند بسیار مفید هستند. یک اتاق تاریک محیطی آرامش بخش را ایجاد میکند که دانش آموزان در هر سن و با هر سطحی از توانایی بتوانند یاد بگیرند و پیشرفت کنند.