این یک حقیقت شناخته شده است که والدین به محض دریافت تشخیص اوتیسم برای فرزند خود باید سریعاً به نزدیکترین مرکز مداخلات اوتیسم مراجعه کنند. گفته میشود که کلید نتایج مطلوب برای کودکان مبتلا به اوتیسم، مداخلهی سریع و شدید است. میدانیم که مغز انسان در سنین 0 تا 3 سالگی رشد بسیار سریعی داشته و مداخلهی زودهنگام بهترین راه برای درمان عارضههای دوران کودکی است.
شما با انجام مداخلات درمانی برای کودک مبتلا به اوتیسم چیزی را از دست نداده بلکه نفع بسیاری خواهید برد. البته مهم است بدانید که درمان زودهنگام نیز احتمالاً نمیتواند کلیه علائم اوتیسم را برطرف کند. حتی در صورتی که علائم کودک شما تا حد قابل توجهی بهبود پیدا کنند احتمال زیادی وجود دارد که دیگر علائم رفتاری، ذهنی و مشکلات رشد در او باقی بمانند.
تشخیص اوتیسم
در گذشته اگر تشخیص اوتیسم برای کودکی تأیید میشد نمیتوانستیم کمک چندانی به او بکنیم. بدین صورت که هزینههای زیادی برای مربی خصوصی کودک پرداخت میشد و معمولاً نتیجهای نیز نداشت. در گذشته، مؤسسات مربوط به کودکان اوتیسم که به آنها در جهت داشتن یک زندگی عادی کمک میکنند وجود نداشتند. در واقع در حدود 10 سال گذشته اوتیسم یک اختلال یادگیری محسوب میشد و تشخیص آن نیز به درستی انجام نمیشد.
امروزه اوتیسم بیشتر در مرکز توجه قرار گرفته و تحقیقات بیشتری نیز بر روی آن انجام میشود. افراد بیشتری میدانند که اوتیسم چیست و موسساتی برای آموزش و کمک مالی به والدین کودکان اوتیسمی وجود دارند.
تشخیص زودهنگام یک عامل بسیار کلیدی در جهت کمک به کودک مبتلا به اوتیسم برای داشتن یک زندگی عادی خواهد بود. از آن جایی که اوتیسم را میتوان از 18 ماهگی تشخیص داد، باید نشانههای خطر اوتیسم را در طی دوران رشد کودک با دقت تحت نظر گرفت. گروههای پرخطر مثل افرادی که خواهر و برادر مبتلا به اوتیسم دارند باید با دقت بیشتری توسط والدین و پزشک تحت نظر گرفته شوند.
ازجمله علائم خطر اوتیسم میتوان به نشانههای زیر اشاره کرد:
- بازی نکردن، عدم برقراری ارتباط چشمی، امتناع از در آغوش گرفته شدن، عدم درک احساسات و ارتباط برقرار نکردن با احساسات خود، عدم تحمل تغییر و عدم برقراری ارتباط با دیگران
- تکرار پشت سر هم کارها و تکرار کردن کلماتی که به آنها گفته میشود.
- واکنشهای غیرعادی نسبت به مسائل روزمره
- پاسخ ندادن به اسم خود
سن طلایی درمان اوتیسم
تحقیقات نشان میدهند که تشخیص و مداخلهی زودهنگام برای اوتیسم میتوانند اثر قابل توجهی بر رفع علائم و ایجاد مهارتها در کودک داشته باشند. اختلالات طیف اوتیسم (ASD) بعضاً قبل از سن 2 سالگی در کودک تشخیص داده میشوند. کودکانی که روند رشد آنها تا 2 سالگی طبیعی است نیز از این سن به بعد علائم اوتیسم را نشان خواهند داد.
مداخلات زودهنگام قبل از سن مهدکودک و در 2 تا 3 سالگی شروع میشوند. در این دوره مغز کودک هنوز در حال شکل گیری بوده و با داشتن انعطاف پذیری بیشتر نسبت به سنین بالا، به شکل بهتری میتوان آن را تغییر داد. به دلیل همین انعطاف پذیری، تأثیر طولانی مدت درمان در سنین پایینتر بیشتر خواهد بود. مداخلات زودهنگام نه تنها شروع خوبی برای کودک خواهند بود، بلکه به او کمک میکنند تا به حداکثر تواناییهای بالقوهی خود دسترسی پیدا کند. هر چقدر کودک زودتر تحت درمان قرار بگیرد، شانس او برای پیشرفت و یادگیری بیشتر خواهد بود. در واقع بر طبق گایدلاینهای درمانی جدید توصیه میشود که مداخلات رشد و رفتار به محض تشخیص اوتیسم و یا در زمانی که شک زیادی برای اوتیسم وجود دارد آغاز شوند.
با مداخلهی زودهنگام برخی از کودکان تا حدی پیشرفت میکنند که دیگر در طیف اختلالات اوتیسم قرار نمیگیرند. بسیاری از کودکانی که در آینده از طیف اختلالات اوتیسم خارج میشوند موارد زیر را به اشتراک دارند:
- انجام تشخیص و درمان در سنین پایین
- بالاتر بودن میزان هوش (IQ) نسبت به متوسط کودکان مبتلا به اوتیسم
- بهتر بودن مهارتهای گفتاری و حرکتی
اهداف مداخله زودرس
برنامههای مداخله زودرس به کودکان کمک میکنند تا تواناییهای پایه که معمولاً در دو سال اول زندگی یاد میگیرند را به دست آورند مثل:
- مهارتهای فیزیکی
- مهارتهای تفکر
- مهارتهای ارتباطی
- مهارتهای اجتماعی
- مهارتهای عاطفی
آیا مداخلهی زودهنگام میتواند اوتیسم را درمان کند؟
مطالعات نشان میدهند که حدود 14 درصد از کودکان مبتلا به اوتیسم که به مدت 2 سال تحت درمان با برنامه درمانی مدل دنور قرار میگیرند تا حد قابل توجهی بهبود پیدا خواهند کرد. در واقع این کودکان از طیف اختلالات اوتیسم خارج شده و در صورت ارزیابی در سنین بالاتر، تشخیص اوتیسم برای آنها مطرح نخواهد شد. همچنین شواهدی وجود دارند که نشان میدهند این برنامههای مداخلهای میتوانند عملکرد مغز را تغییر دهند.
البته باید به هشدارهای زیر نیز توجه کرد:
- در ابتدا باید توجه داشت که اکثر کودکانی که تحت مداخلات شدید قرار میگیرند بهبودی قابل توجهی نخواهند داشت. درست است که علائم آنها بهبود پیدا میکند ولی ممکن است همچنان با چالشهای بزرگی روبرو باشند.
- دوم اینکه حتی کودکانی که تا حد قابل توجهی بهبود پیدا میکنند، همچنان با چالشهای مربوط به رشد و رفتار مواجه خواهند بود. در واقع این کودکان معمولاً مبتلا به بیش فعالی، اختلالات یادگیری، ناتوانی ذهنی و غیره خواهند بود.
- سوم اینکه تشخیص اوتیسم یک تشخیص مادام العمر خواهد بود. علائمی که تشخیص آنها در یک کودک 6 ساله دشوار است ممکن است چالش بسیار بزرگی برای یک فرد 20 ساله محسوب شوند. مشکلات گفتاری، اضطراب و رفتارهای تکراری معمولاً زمانی که فرد با موقعیتهای پیچیده و دشوارتری روبرو میشود بروز پیدا میکنند.
آیا نتایج مداخلهی زودرس ماندگار خواهند بود؟
تحقیقات نشان میدهند که انوع خاصی از مداخلات زودهنگام حداقل برای چند سال پس از درمان تأثیر خود را به جای خواهند گذاشت. میزان ماندگاری این بهبودی پس از سن 6 سالگی در حال حاضر مشخص نیست.
آیا اقدام برای مداخلات درمانی در اولین زمان ممکن مؤثر است؟
در حالی که دلایل عملی محکمی برای مداخلهی زودرس وجود دارند، برخی از تحقیقات نیز نشان میدهند که مداخلهی زودرس تأثیر بیشتری بر بهبود فرد خواهد داشت.
مطالعهی کوچکی بر روی یک برنامهی درمانی که توسط والدین به مدت 6 ماه بر روی نوزادان 6 تا 15 ماهه اجرا میشد نشان داد که علائم مهم اوتیسم مثل عدم برقراری ارتباط چشمی، مشکلات اجتماعی، الگوهای حرکتی تکراری و عدم توانایی ارتباط برقرار کردن در 6 نوزاد از هر 7 نوزاد به شکل قابل توجهی بهبود پیدا کردند.
آیا همهی نوزادانی که در رشد خود تأخیر دارند باید تحت مداخلات درمانی شدید قرار بگیرند؟ در حال حاضر نظر قاطعی در این باره وجود ندارد.
کودک مبتلا به تأخیر رشد ممکن است با گذشت زمان بهبود یابد و نگران کردن والدین به این شکل کمک کننده نیست. کودکانی وجود دارند که رشد آنها با تأخیر شروع شده ولی به سرعت خود را به کودکان دیگر میرسانند. کودکان زیادی تحت مداخلات درمانی زودرس قرار گرفته و رشد کندی دارند ولی با رسیدن به مقطع دبستان رشد آنها به سرعت کامل میشود.
چرا مداخلهی زودرس منطقی است؟
مداخلهی زودرس به طور واضح اقدامی مناسب است. ولی نمیتوان با اطمینان گفت که هر چقدر مداخله زودتر و شدیدتر انجام شود تأثیر آن نیز بهتر خواهد بود. والدینی که با امید بهبودی کودک خود از اوتیسم برای مداخلهی زودرس اقدام میکنند ممکن است ناامید شوند در حالی که برخی از والدین که درمان را به تأخیر انداختهاند ممکن است به شکل شگفت آوری شاهد بهبودی کودک خود باشند ولی صبر کردن در این مرحله دلیل نخواهد داشت.
منطقی است که کودک مبتلا به اوتیسم در اولین فرصت ممکن تحت درمان قرار بگیرد. تحقیقات انجام شده و عقل سلیم نیز دلیلی برای این کار خواهند بود.
- نوزادان و کودکانی که به مهدکودک میروند در طول روز آزاد بوده و میتوانند کل روز را برای درمان صرف کنند (برخلاف کودکانی که به مدرسه میروند).
- کودک با رسیدن به سن 2 سالگی ممکن است چند عادت ریشهدار پیدا کند بنابراین حذف رفتارهای منفی قبل از این سن سادهتر خواهد بود.
- کمک به کودک برای یادگیری رفتارهای قابل قبول اجتماعی چه در کودکان سالم و چه در کودکان مبتلا به اوتیسم میتواند ایدهی خوبی باشد.
- مداخلات زودرس تقریباً در همهی موارد به طور رایگان انجام میشوند بنابراین از نظر مالی مشکلی برای شما ایجاد نخواهند کرد.
- حتی در صورتی که تشخیص اوتیسم به اشتباه برای کودک شما مطرح شده باشد، مداخلات زودرس برنامههایی بی خطر و بر اساس بازی هستند. بنابراین نگرانی از نظر مداخلات خطرناک و آسیب زا برای کودک شما وجود نخواهد داشت.
میزان تاثیرگذاری این برنامههای درمانی چقدر است؟
این امر به کودک شما بستگی خواهد داشت. از آن جایی که شخصیت، تواناییها و چالشهای پیش رو برای هر کودک منحصر به فرد هستند، نتایج درمان نیز برای هر فرد متفاوت خواهد بود. ولی حتی پیشرفتهای جزئی مخصوصاً در زمینهی مهارتهای ارتباطی که به کودک اجازه میدهند تا احساسات و نیازهای خود را بروز دهد، میتوانند بسیار مفید باشند.