خشم یک احساس عادی در همه ما است. كودكان كوچك غالباً كنترل و واژگان لازم را براي مقابله با عصبانيت ندارند و ممكن است برای از بین بردن خشم خود به اسباب بازی با همبازی خود ضربه یا فشار وارد کنند. همزمان که کودکان بزرگتر میشوند، باید بتوانند تحریکات خود را برای واکنش تهاجمی در پاسخ به خشم کنترل کنند. اما همه کودکان قادر نخواهند بود عصبانیت خود را بطور موثر مدیریت کنند و در کسانی که با خشونت رفتار میکنند، باید علت این رفتار مشخص شود تا نه تنها خشونت آنها کنترل شود بلکه بتوان از آن جلوگیر کرد. پرخاشگری فرزند شما با بالغ شدن مهارت های اجتماعی و زبان او به احتمال زیاد کاهش می یابد.
خصوصیات یک کودک پرخاشگر چیست؟
گاهی پیش میآید که کودکان خواهر یا برادر خود را که آنها را مسخره میکنند هل میدهند، یا اگر پدر و مادر آنها بگویند که نمیتوانند به سینما بروند پاهای خود را به زمین میکوبند. اما کودکی که پرخاشگر است، معمولا اینگونه رفتار میکند:
- در اکثر مواقع آرامش خود را از دست میدهند و به شدت عصبانی میشوند.
- بسیار تحریکپذیر یا عجول است و در تمرکز کردن مشکل دارد
- به راحتی ناامید میشود
- از نظر جسمی کودکان یا بزرگسالان را مورد حمله جسمی قرار میدهد
- غالباً آشفته، بدخلق یا عبوس است
- در مدرسه ضعیف عمل میکند یا نمیتواند در کلاس یا فعالیتهای سازمان یافته دیگری شرکت کند
- برای شرکت در موقعیتهای اجتماعی و پیدا کردن دوست مشکل دارد
- دائماً با اعضای خانواده مشاجره یا دعوا میکند و اقتدار والدین را نمیپذیرد
- اقتدار و اختیار را به چالش میکشد و از پیروی از قوانین خودداری میکند
- غالباً مسئولیت رفتار نادرست خود را به عهده نمیگیرد و دیگران را مقصر میداند
کودک پرخاشگر در بیش از یک محیط مانند مدرسه، خانه و رویدادهای اجتماعی یا فعالیتهای ورزشی اینگونه رفتار خواهد کرد.
چه چیزی کودکان را خشمگین میکند؟
ترس جسمی یک توضیح ساده برای این مشکل است. به عنوان مثال، اگر فرزند شما احساس کند که توسط کودک دیگری در خطر قرار دارد، ممکن است با او با خشونت رفتار کند. اما دلایل پیچیدهتری نیز برای رفتارهای پرخاشگرانه وجود دارد که عبارتند از:
مشکلات خانوادگی یا اختلاف نظر
کودکان اغلب در پاسخ به نزاعهای خانوادگی، اعم از دعوای والدین، خواهر و برادرانی که آنها را اذیت میکنند، نقل مکان کردن به یک محیط جدید، بیماری جدی در خانواده یا از دست دادن شغل نان آور خانواده، به صورت پرخاشگرانه عمل میکنند. چنین تنشها و تغییراتی باعث مضطرب شدن کودکان و همچنین والدین میشوند، و بعضی از کودکان با تبدیل شدن به یک فرد پرخاشگر یا مخرب به این عوامل استرسزا واکنش نشان میدهند، به خصوص اگر سایر اعضای خانواده احساسات خود را با روشهای مشابه بروز دهند.
اختلالات یادگیری
حدود یک چهارم خلافکاران تهاجمی نوجوان دارای یک اختلال یادگیری خاص مانند دیسلکسیا هستند. (این مورد در حالت عکس صادق نیست: اکثر مبتلا به دیسلکسیا پرخاشگر نیستند). اگر فرزند شما مشکلی داشته باشد که خواندن، نوشتن یا درک زبان گفتاری را برای او دشوار میکند، ممکن است سرخوردگی خود را به صورت فیزیکی بروز دهد.
مشکلات عصبی
بعضی اوقات آسیب یا عدم تعادل شیمیایی در مغز منجر به رفتار پرخاشگرانه میشود. اگر نگران این موضوع هستید، با پزشک فرزند خود مشورت کنید و صحبت با یک متخصص را در نظر بگیرید.
اختلالات رفتاری
تقریبا نیمی از كودكانی كه به نقص توجه / بیش فعالی (ADHD) مبتلا شدهاند نیز دارای اختلال مخالف مخالف هستند، نوعی بیماری كه با رفتار پرخاشگرانه مشخص میشود. این کودکان برای اینکه بتوانند در مدرسه عملکرد خوبی داشته باشند، دوست پیدا کنند و یا اقتدار والدین خود را بپذیرند، به درمان ویژهای نیاز دارند.
ترومای عاطفی
خشونت خانگی یا سوءاستفاده جنسی میتواند اضطراب، ترس، عصبانیت و افسردگی شدید ایجاد کند. کودکی که هیچ راه دیگری برای ابراز این احساسات خود ندارد، ممکن است این احساسات را با مشت خود ابراز کند. علاوه بر این، کودکانی که در خانه یا محلههایشان در معرض خشونت یا سوءاستفاده قرار میگیرند، نسبت به سایر کودکان احتمالاً رفتار تهاجمی خواهند داشت.
قرار گرفتن در معرض نمایشها و فیلمهای خشن تلویزیون
اکثر کارشناسان معتقدند که دیدن تصاویر خشونتآمیز از تلویزیون میتواند به طور موقت باعث پرخاشگری در کودکان شود. پزشکان توصیه میکنند که بر چیزهایی که فرزندتان مشاهده میکنند، به ویژه اگر او مستعد رفتارهای پرخاشگرانه باشد، نظارت داشته باشید.
چگونه باید با پرخاشگری فرزندم مقابله کنم؟
سریع پاسخ دهید
بگذارید کودک شما فوراً بداند که رفتار او غیرقابل انتظار بوده و تکرار آن رفتار قابل قبول نخواهد بود. اگر فرزند شما به کودک دیگری ضربه وارد کرد، او را برای مدتی از آن محیط خارج کنید تا خشم او فروکش کند. با او بنشینید یا او را در مکانی امن بگذارید تا آرام شود. مدت ممکن است فقط چند دقیقه طول بکشد.
دور کردن فرزندتان از موقعیت و مکانی که در آن رفتار پرخاشگرانه انجام داده، کمک میکند تا بداند که رفتار او عواقبی را در پی دارد. و این کار به او نشان میدهد که اگر او به دوستانش ضربه بزند، لگد بزند یا گاز بگیرد، دیگر نمیتواند با دوستان بازی کند.
هرگز عقب نشینی نکنید
ممکن است وقتی فرزندتان با خشونت با شما رفتار میکند، وسوسه شوید که مقابله به مثل کنید و شما هم با خشونت به او پاسخ بدهید. یا زمانی که او سر شما فریاد میکشد، شما نیز صدای خود را بلند کنید. اما این کار به او یاد نمیدهد که آرام باشد. درعوض، این احساس را به او میدهد که در صورت مواجهه با چیزهایی که دوست ندارد، واکنش تهاجمی داشته باشد. همچنین به او این امکان را میدهد که هر بار با این رفتار خود توجه شما را از شما جلب کند.
ممکن است عصبی یا خجالت زده شوید، بنابراین به خودتان یک دقیقه فرصت دهید تا در صورت نیاز نفس عمیق بکشید. سپس با آرامش به فریادها و رفتارهای خشونتآمیز او پاسخ دهید تا رفتار مناسب را به او آموزش بدهید.
به او نشان دهید که چگونه آرامش خود را حفظ کند
به فرزندتان اجازه دهید ببیند که شما چگونه سرخوردگیهای خود را با آرامش و خونسردی مدیریت میکنید. به عنوان مثال، میتوانید بگویید، “اوه من نمیتوانم تاپ مورد علاقه خود را پیدا کنم. خیلی آزار دهنده است! من واقعاً میخواستم امروز آن را بپوشم. به نظر میرسد که باید به جای آن یک لباس دیگر را انتخاب کنم.”
ثابت قدم باشید
سعی کنید به روشی قابل پیش بینی به رفتارهای پرخاشگرانه فرزندتان پاسخ دهید. این کار باعث میشود فرزند شما بداند که چه واکنشی به رفتار پرخاشگرانه او خواهید داشت و میتواند راحتتر بفهمد که چه رفتاری باید داشته باشد.
از تنظیم یک مجموعه قوانین برای خانه و یک مجموعه دیگر برای روزهای بازی یا روزهای تعطیل خودداری کنید. این کار میتواند فرزند شما را گیج کند و باعث شود فکر کند که فقط وقتی با شما بازی میکند باید خوب رفتار کند.
درباره احساسات فرزندتان صحبت کنید
به محض اینکه کودکتان آرام شد، زمان آن است که به آرامی و با مهربانی با او درباره شرایطی که او را خشمگین کرده صحبت کنید. اگر میتواند توضیح دهد، از او بپرسید که چه چیزی او را عصبانی کرده است: “چه چیزی باعث شد که انقدر از امی عصبانی شوی؟” به او توضیح دهید که طبیعی است که گاهی وقتها عصبانی شود، اما به هیچ وجه قابل قبول نیست که وقتی عصبانی میشود کسی را هل بدهد، لگد بزند، یا گاز بگیرد.
با کمک همدیگر میتوانید راه بهتری پیدا کنید تا کودک شما بتواند احساس خشم خود را مدیریت کند، مثل پیدا کردن یک بزرگتر برای کمک کردن، شمردن تا 10، نفس عمیق کشیدن، یا دور شدن از محیط به مدت یک یا دو دقیقه. به او بگویید که گاهی وقتها فقط صحبت کردن درباره احساسی که دارد میتواند کمک کننده باشد. به عنوان مثال، کودک شما میتواند به جای اینکه عمل خشونتآمیزی از خود نشان دهد، بگوید: “امی، من واقعا عصبانی هستم چون تو مداد شمعی بنفش را برداشتی.”
اگر کودک شما از صحبت کردن درباره اتفاقی که افتاده طفر میرود، یا کلمات مناسبی را برای توضیح دادن پیدا نمیکند، بهتر است که مجبورش نکنید. در عوض، میتوانید آرام در کنار هم بنشینید و کتابی درباره کنترل ناراحتی و خشم بخوانید.
تقویت مسئولیت
اگر فرزند شما آشفتگی ایجاد میکند یا بازی دیگران را خراب میکند، به او بگویید که وظیفه اوست که آن را درست کند. به عنوان مثال، او میتواند وسایلی را که روی زمین ریخته، بردارد، یا به جمع کردن یک پازل کمک کند. برای او توضیح دهید که این یک مجازات نیست، بلکه همیشه باید وقتی اشتباه کردیم، همه چیز را درست کنیم و به حالت اول برگردانیم.
فرزند پیش دبستانی خود را تشویق کنید که عذرخواهی کند. به او بگویید که گفتن این حرف برای شخصی که صدمه دیده است تفاوت بزرگی ایجاد میکند، و همچنین به او کمک میکند تا نسبت به این اتفاق احساس بهتری داشته باشد.
به فرزند خود کمک کنید تا بتواند احساسات کسی که به او صدمه دیده است را درک کند: “متأسفم که دستمال تو را گرفتم و باعث ناراحتی تو شدم.” توضیح دهید که مهم است که صمیمانه عذرخواهی کند، اما تا زمانی که کمی بزرگتر نشده انتظار “عذرخواهی” کامل را از او نداشته باشید.
محدود کردن زمان نگاه کردن به مانیتور
برخی از مطالعات نشان میدهد کودکانی که زمان زیادی به مانیتور نگاه میکنند نسبت به افرادی که وقت کمتری را صرف آن میکنند، پرخاشگرتر هستند.
هنوز دقیقاً مشخص نیست که صفحه نمایش به چه میزان روی رفتار کودکان تأثیر میگذارد. اما توجه داشته باشید که کودک شما چه مدت در مقابل صفحه نمایش وقت میگذراند، خواه تلویزیون، تلفن همراه یا تبلت باشد. بهتر است زمان مشخصی را برای استفاده از این ابزار برای کودکتان مشخص کنید.
با شرکت دادن او در بازیهای فعال، زمان استفاده او را از صفحه نمایش کمتر کنید. هر بازی، مثل قایم باشک در داخل خانه یا بازی با یک توپ در بیرون از خانه، به او کمک میکند تا انرژی خاموش شده خود را آزاد کند. کودکان زیر پنج سال حداقل به سه ساعت فعالیت بدنی در روز نیاز دارند.
وقتی به فرزندتان اجازه میدهید تلویزیون تماشا کند یا بازی کند، برنامه یا بازیهایی را انتخاب کنید که به گروه سنی او اختصاص داشته باشد و خیلی سریع تمام نشوند.
بهترین راه برای اطمینان از این مسئله، این است که کنار او بنشینید و درباره چیزی که میبیند با او صحبت کنید. اگر چیزی که دوست ندارید در یک کارتون یا در یک بازی اتفاق بیفتد، با او در مورد آن صحبت کنید: “دیدی چطور آن دختر دوست خود را تا آنچه هل داد تا آن چیزی را که میخواست از او بگیرد؟ این کار خیلی خوبی نبود. درسته؟”
تشویق رفتار آرام
همانطور که عمل پرخاشگرانه فرزندتان را اصلاح میکنید، مهم است زمانی که رفتار آرام و مهربانی دارد، او را تشویق کنید. وقتی که با صبر و حوصله در صف سرسره منتظر است تا نوبت بازی او شود، یا زمانی که نوبت تاب بازی خود را به بچه دیگری میدهد از او تشكر كنید. به کودکتان بگویید که چقدر به او افتخار میکنید و دلیل آن را به او بگویید: “خیلی مهربان هستی که اجازه دادی اول جک بازی کند.”
خود کنترلی را در او تقویت کنید
به جای اینکه فقط به رفتارهای بد فرزندتان توجه کنید، سعی کنید به رفتارهای خوب او نیز واکنش مثبت نشان دهید. به عنوان مثال وقتی او بجای اینکه دسته بازی را به زور از برادرش بگیرد، منتظر میماند تا نوبتش شود. تأکید کنید که خودکنترلی و حل و فصل اختلافات مهارتهایی هستند که برای موفقیت و پیدا کردن دوست در دبیرستان و پس از آن لازم است. اگر این کار برای او بسیار دشوار است، ممکن است لازم باشد هر زمان که کودک شما خشم خود را کنترل کرد به او جایزه دهید. این جایزه میتواند به سادگی گذراندن وقت با شما باشد. مثلا یک پیادهروی کوتاه در پارک یا یک تمرین رزمی کوچک.
به او مسئولیت بدهید
اگر فرزند شما به وسایل كسی صدمه وارد كرده است، باید هزینه آن را بپردازد. یا از پول تو جیبی خود یا با پول بدست آمده از انجام کارهای خانه. این کار را به عنوان مجازاتی از طرف والدین اناجام ندهید. بلکه تأکید کنید که این نتیجه طبیعی یک عمل پرخاشگرانه است و هرکسی (کودک یا بزرگسال) که به اموال شخص دیگری آسیب برساند، باید همین کار را انجام دهد.
دلایل اخلاقی تهاجمی رفتار نکردن را آموزش دهید
به فرزند خود بگویید که واکنشهای فیزیکی درست نیست زیرا به دیگران آسیب میرساند. برای ایجاد همدلی و رعایت اصول اخلاقی، نیاز دارد که شما اصول را برای او بیان کنید، از جمله اینکه باید درباره چگونگی عملکرد خود با دیگران تأمل کند.
چه موقع باید نگران تجاوز فرزندم باشم؟
احتمالا بیقراری و پرخاشگری کودک شما با بزرگتر شدن او خود به خود کاهش مییابد، بدون هیچ کمک اضافی. اما اگر نگران هستید، همیشه میتوانید با پزشک خود صحبت کنید. پزشکان میتوانند راههای بیشتری برای کمک به فرزندتان در مدیریت احساس خشم یا سرخوردگی ارائه دهند.
گاهی اوقات، بیقراری کودک ممکن است نشانه مشکل یادگیری تشخیص داده نشده یا یک مسئله عاطفی باشد. از پزشک خود راهنمایی بخواهید اگر رفتار پرخاشگرانه کودک شما:
- هر روز یا در بیشتر روزها اتفاق میافتد
- شدید است و میتواند به او، دیگران، حیوانات اهلی یا اموال آسیب برساند
- در مهد کودک، زمان خانواده یا فعالیتهای اجتماعی اختلال ایجاد میکند
- هرچه بزرگتر میشود، بیشتر یا شدیدتر میشود
- شامل پرخاشگری نسبت به خودش، مثل سیلی زدن یا خراشیدن خودش یا صحبت کردن منفی در مورد خودش است
اگر پزشک در مورد رفتار فرزند شما است، میتواند شما را برای مشاوره یا کمکهای روانشناختی دیگر ارجاع دهد. یک کودک درمانگر آموزشدیده میتواند به شما در درک این مسئله که چرا کودک شما اینطور رفتار میکند، کمک کند و نکات زیادی را در مدیریت رفتار او به شما آموزش دهد. با گذشت زمان و عشق و پشتیبانی فراوان از جانب شما، احتمال دارد تمایلات تهاجمی فرزندتان کاهش یابد.