کودک دیرآموز (کند آموز)، کودکی است که با سرعت بسیار کمتری نسبت به همسالان خود به نشانگرها و مراحل رشدی خود میرسد. معمولاً این اشتباه صورت میگیرد که این کودکان در یادگیری ناتوان هستند یا صرفاً “کودن” هستند. حقیقت این است که هر کودکی سرعت خاص خود را برای یادگیری و رشد دارد. برخی از کودکان به طور طبیعی بسیار سریعتر میآموزند و برخی دیگر از آنها باید وقت بیشتری را صرف یادگیری همان مفاهیم و درس کنند.
ویژگیهای یک کودک دیرآموز چیست؟
کودک دیرآموز یا کند آموز کودکی است که در رسیدن به نقاط عطف اساسی در رشد خود آهستهتر است و باید بیشتر تلاش کند؛ این نقاط را میتوان به طور کلی در چهار گروه رشدی، اجتماعی، شخصی یا آموزشی طبقهبندی کرد. در اینجا چند نشانه از دیرآموزی کودک وجود دارد:
رشدی
از ویژگیهای کودک مبتلا به اختلالات یادگیری رشدی میتوان به ضعف حافظه و تأخیر در الگوهای رشد گفتاری و زبانی اشاره کرد. این بدان معناست که شروع به صحبت کردن کودک شما دیرتر از دیگران طول میکشد یا برای یادگیری بیشتر مفاهیم به تدریس طولانیتر و تکراری نیاز دارد.
اجتماعی
معمولاً كودكی كه دارای ناتوانی در یادگیری اجتماعی است، بیشتر اوقات با كودكان کوچکتر از خود ارتباط برقرار میکند و از برقراری تعامل با همسالانش خودداری میکند. چنین کودکانی همچنین مستعد رفتارهایی هستند که متناسب با کودکان کوچکتر از سن خودشان میباشند. این کودکان به دلیل عدم توانایی در برقراری ارتباط با هم سن و سالان خود، اغلب فقط به عنوان کودکی تودار و درون گرا برچسبگذاری میشوند که باعث میشود ساکتتر و کمحرفتر باشند.
شخصی
به نظر میرسد كودكانی كه مشكلات یادگیری شخصی دارند، كنترل كمتری بر احساسات خود دارند. آنها سریعتر خشمناک میشوند، سریعتر از بقیه ناامید میشوند، احساساتی مانند اضطراب را برای مسائل به ظاهر جزئی بروز میدهند یا ممکن است به خاطر عقبماندگی که در مفاهیم دارند، افسرده شوند. این کودکان ممکن است دارای مشکلات قابلتوجهی در عزتنفس، اعتمادبهنفس بوده و مستعد انجام کارهای پرخاشگری یا بیثباتی عاطفی میباشند.
آموزشی
کودکانی که ناتوانی و اختلال در یادگیری و آموزش دارند، باید زمان بیشتری را صرف پردازش و فهم اطلاعات ارائه شده به آنها کنند. این کودکان ممکن است در دانش فکری تبحر داشته باشند، اما فرایند درک و گرفتن مفاهیم برای آنها بیشتر طول میکشد.
چه عواملی باعث دیرآموزی در کودکان میشود؟
ممکن است بیشتر والدین این سؤال را از خود بپرسند که چرا بعضی از کودکان دیرتر یاد میگیرند. حقیقت این است که هیچ پاسخ روشنی برای این موضوع وجود ندارد. با این وجود، چند دلیل اساسی و زمینهای وجود دارد که میتواند دلایل اصلی برای این مسئله باشد، اما این دلایل ممکن است در خصوص فرزند شما نباشد:
- تروما و آسیب – کودک شما ممکن است در گذشته دچار آسیبی شده باشد که باعث تأخیر در رشد او شده است. در حال حاضر این گفته به طور گستردهای پذیرفته شده است که آسیبهای روحی و روانی یا عاطفی از هر نوع و ماهیتی – میتوانند چنین تأثیری را بر کودکان داشته باشند.
- تولد زودرس– یکی از دلایل بروز مشکلات یادگیری، تولد زودرس است. این امر همچنین میتواند دلیلی باشد که ممکن است سرعت رشد مغز کودک کندتر کند.
- بیماریها – یکی دیگر از دلایل عمده برای مشکلات یادگیری میتواند مشکلات پزشکی و بیماریها باشد – بیماریهای مغزی یا سیستم عصبی میتوانند سبب بروز مشکلاتی در رسیدن کودکان به مراحل رشدی خود شوند. این مشکلات غالباً قابل درمان هستند، اما وقتی قابل درمان نباشند، قابل کنترل هستند.
- ناز پروری– شایعترین دلیل تأخیر در یادگیری، ناز پروری بیشازحد کودک توسط والدین است. در بعضی مواقع، فرآیند یادگیری نیاز به کار کردن و شکست دارد. بسیاری از کودکانی که نار پرورده شدهاند، میدانند که هر مشکلی که برایشان پیش بیاید و کلاً هر مسئلهای را حل شده میدانند، به همین دلیل آنها هرگز چیزی یاد نمیگیرند و نحوهی سازگار شدن با شرایط را نمیآموزند.
کودکان دیرآموز چه تفاوتی با کودکانی که دارای ناتوانی در یادگیری هستند دارند؟
ناتوانی در یادگیری نوعی بیماری فیزیولوژیکی است که مانع یادگیری کودک به شیوهای که دیگران یاد میگیرند میشود. اگر به روشی متفاوت که متناسب با این شرایط به آنها آموزش داده شود، آنها هنوز هم میتوانند با همان سرعتی همسالانشان میآموزند، بیاموزند. به عنوان مثال، کودکان نارسا خوان میتوانند با سرعتی مشابه با هر کودک دیگری یاد بگیرند اگر به جای اینکه او را وادار به خواندن کنند، آنها را ترغیب کنند.
کودکان دیرآموز به دلیل عدم توانایی در گرفتن یک مفهوم یا درک آنچه به آنها آموزش داده میشود، نمیتوانند پا به پای همسالان خود، روند یادگیری را طی کنند. کودکان دیرآموز، دارای مشکلات رشدی هستند، در حالی که کودکان مبتلا به اختلالات یادگیری این مشکلات را ندارند.
آیا دیرآموزی و اختلال بیش فعالی نقص توجه (ADHD) یکسان هستند؟
ADHD موضوعی است که معطوف به حفظ توجه میباشد. کودکان دیرآموز به دلیل عدم توانایی در درک سریع اطلاعات، برای رسیدن به نقاط عطف یادگیری تقلای زیادی میکنند.
آیا دیرآموزی به این معنی است که کودک من اوتیسم دارد؟
خیر، اوتیسم نوعی بیماری است که کودک با تعاملات و هنجارهای اجتماعی ارتباط برقرار نمیکند. دیرآموزی ممکن است یکی از علائم آن باشد، اما همه کودکان دیرآموز اوتیسم ندارند.
یادآوری این نکته ضروری است که کودکتان هرگز نباید با تشخیص خودتان به عنوان یک کودک دیرآموز تشخیص دهید. اگر فکر میکنید فرزند شما در یادگیری مشکل دارد، به متخصصان مربوطه در این زمینه تا تستهایی را بر روی او انجام دهند تا از وضعیت او مطمئن شوید.
چالشهای پیش روی یک کودک دیرآموز
کودکی که به عنوان یک کودک دیرآموز تشخیص داده میشود میتواند در طول زندگی خود با چالشهای زیادی مواجه شود. او ممکن است برای همگام شدن با همسالان خود تلاش تقلای زیادی کند، در هنگام یادگیری انگیزه داشتن برای او دشوار میشود، ممکن است یک سری دورههای افسردگی یا اضطراب را پشت سر بگذارد یا برای برقراری ارتباط و ایجاد تعامل با افراد دچار مشکل شود. برای درک چالشهای احتمالی که کودک شما ممکن است به عنوان یک کودک دیرآموز با آن روبرو شود، با یک متخصص یادگیری و رشد کودک صحبت کنید.
چگونه به یک کودک دیرآموز کمک کنیم و با او کار کنیم؟
درمان این مسئله بیشتر بر برنامههای آموزشی متکی است که مبتنی بر اصول علمی خواندن و یادگیری است که توسط یک تیم چند رشتهای از متخصصان، مورد پژوهش قرار گرفته و توسعهیافته است. هدف این برنامهها، پرداختن به ریشه اصلی مشکلات یادگیری است و نه فقط علائم کودک. علاوه بر این، آنها به دنبال توسعهی سریع و قابل توجه مهارتهای ذهنی زمینهای هستند که مسئول یادگیری مؤثر کودک میباشند. روشهای متعددی برای کمک به کودکی که دچار یادگیری کند میباشد وجود دارد. در اینجا چند روش شناخته شده برای کمک به کودکان دیرآموز ارائه شده است:
تحسین کردن
انگیزه دادن یکی از ضروریترین نیازهای کودکانی است که دیر یا کند یاد میگیرند. برای کمک به ادامه یادگیری و ایجاد انگیزه در آنها، باید وقتی یک مفهوم یا تکنیکی را به درستی میگیرند و درک میکنند، آنها را تحسین کنید. حتی کوچکترین پیروزی آنها را باید مورد تقدیر و تمجید قرار داد.
پاداش دادن
مانند هر کودکی، اگر برای کودکی که دیرآموزی دارد، پاداشی را برای به اتمام رساندن کارهایش در نظر بگیرید، او با انگیزهی بیشتری به کار خود ادامه میدهد و تا آنجا که ممکن است هر چیزی را یاد بگیرد. برای ایجاد انگیزه در فرزندتان و کمک به او در تمرکز بر کاری که باید انجام دهد، برای طی کردن هر مرحله پاداشی برای او تعیین کنید.
اهداف کوچکتر
هنگام کار با کودکی که دیرآموز است، حتماً اهداف کوچکی را برای او تعیین کنید تا قابل دستیابی و در دسترس باشند. به عنوان یک پدر یا مادر، این کار شماست که بفهمید چه چیزی برای کودک شما قابل دستیابی است.
به او یاد بدهید که شکست همیشه بد نیست
حتماً این تصور را به کودک خود یاد دهید که شکست چیز بدی نیست. با معلمان و سایر مراقبان و همچنین با خودتان واقع بین باشید که کودک شما بیشتر از سایر کودکان شکست خواهد خورد. وقتی این کار را انجام داد، او را سرزنش نکنید. در عوض، او را تشویق کنید که دوباره سعی کند.
پشتیبان و حامی او باشید
اینکه با بیان خود کودکتان را متوجه کنید که همیشه حامی و پشتیبان او هستید خصوصاً در هنگام برخورد با کودکان دیر آمور ضروری است. کودک خود را تشویق کنید که کاری را تا رسیدن به موفقیت ادامه دهد. فقط دانستن اینکه کودک خود را باور دارید، او را برای ادامه یادگیری و تلاش خود، با انگیزه حفظ میکند.
با مراقبان کودک راحت باشید
این مراقبان خواه یک معلم باشد، یا شریک و همکار، والدین، پرستار کودک یا هر مراقب دیگری باشد، در مورد مشکلات کودک خود با او صریح باشید. به آنها اجازه دهید وضعیت او را بشناسند و به آنها بیاموزید که چگونه کودکتان را به عنوان یک کودک دیرآموز کنترل کنند.
صبور باشید
کودک خود را با کودکان دیگر مقایسه نکنید. این امر علاوه بر از بین رفتن انگیزه خودتان، انگیزهی فرزندتان را از نیز از بین میبرد. هنگام کار کردن با او صبور باشید و مطمئن باشید که او مراحل یادگیری خود را پشت سر خواهد گذاشت، حتی اگر سرعت او بسیار کندتر باشد. نباید صبر و حوصله خود را از دست بدهید و بر سر او فریاد بکشید، زیرا این کار فقط باعث بیانگیزه شدن وی میشود.
از فضای خانه کمک بگیرید
هنگام کار با کودک، میتوان از فضای اتاق و خانه برای کمکهای دیداری و شنیداری استفاده کرد، این موارد میتوانند شامل استفاده از نوت پد و استیکرهای یادداشتی، یادآوریهایی در تقویمها یا ماشین حسابها باشند. این کمکها میتوانند در سطح ناخودآگاه مفید باشند. وسایل کمکی را پیدا کنید که میتواند به طور منفعل مورد استفاده قرار گیرد تا کودک شما همچنان به یادگیری خود ادامه دهد.
بازیهای فکری
این بازیها میتوانند شامل آزمونها، تمرینات جالب مانند گروهبندی تصاویر مشابه، تمرینات عددی با وسایل روزمره مانند خوراکیها، لیست مواد غذایی و غیره باشد. این بازیها به عنوان تحریک کنندهی مداوم مغز کودک شناخته میشوند و باعث میشوند کودکان پاسخ بهتر و سریعتری داشته باشند. همانطور که عضلات شما از تمرینات ورزشی بهرهمند میشوند، این بازیهای فکری نیز تمرینات مورد نیاز برای تقویت مغز کودک را انجام میدهند، بنابراین به بهبود قدرت حافظه وی کمک کرده و به پردازش سریعتر مغز کمک میکنند.
صدا درمانی
این درمان شامل برنامهی شنیداری (Listening Program- TLP) میباشد که بر اساس اصول دکتر آلبرت توماتیس طراحی شده است. در صدا درمانی از روش تحریک صدا و موسیقی استفاده میشود که مسیرهای شنوایی و گوش را برای بهبود توجه، یادگیری، تلفیق حسی و ارتباطات، بازآموزی میکند.
فعالیتهای دیداری-فضایی
این فعالیتها بر جنبههای مختلف مهارتهای دیداری – فضایی تمرکز دارند و هدف آنها کار بر روی حافظهی دیداری، تجسم، چرخش ذهنی، جهتیابی فضایی، ردیابی دیداری و هماهنگی چند منظرهای و مهارتهای دیگر میباشد. توسعه مهارتهای دیداری-فضایی به خصوص میتواند به کودکانی که در ریاضیات و علوم مشکل دارند، کمک کند.
همه این بازیها و فعالیتهای مغزی سرگرم کننده و تعاملی هستند – هر کدام برای درگیر کردن و به چالش کشیدن کودک طراحی شدهاند. آنها معمولاً برای چندین سطح آموزش در دسترس هستند – که از ساده شروع شده و تا متوسط و چالش برانگیز پیشرفتهتر میشود، با هدف جلب کودک در باقی ماندن در برنامه آموزشی مغز. اگر میخواهید کودک خود را تحت چنین آموزشهایی و تحت نظارت متخصصان قرار دهید، میتوانید به سراغ مراکز آموزش دانشگاهی که این آموزشها را ارائه میدهند بروید. برنامههایی برای کودکان دیرآموز در این مراکز بهگونهای طراحی شده است که شامل انواع مختلفی از این بازیها و جلسات به همان صورتی که در بالا ذکر شد میباشد و بهبود آنها به طور مرتب پیگیری میشود و در صورت لزوم برنامه را تنظیم میکنند تا کودک انگیزه و علاقهی خود را از دست ندهد.