کودکان با سرعت خود به مراحل مختلف رشد می رسند و برخی سریعتر از دیگران رشد می‌کنند. دو خواهر و برادر در یک خانواده ممکن است با سرعت های متفاوت به مراحل مختلف رشد برسند. تأخیرهای جزئی و موقت معمولاً دلیلی برای نگرانی نمی‌باشند، اما تأخیر مستمر یا متعدد در رسیدن به مراحل مختلف می‌تواند نشانه این موضوع باشند که ممکن است در آینده با مشکلاتی روبرو شوند.
تأخیر در رسیدن به رشد کلامی، ذهنی، مهارت های اجتماعی یا حرکتی را تاخیر رشدی گویند. تأخیر رشدی ممکن است ناشی از عوامل مختلفی از جمله وراثت، عوارض دوران بارداری و زایمان زودرس باشد. ولی علت همیشه مشخص نیست.
هنگامی که این تاخیرها را تشخیص دادید، می‌توانید برای درمان یا سایر کمک های اولیه به منظور کمک به پیشرفت و رشد فرزندتان در بزرگسالی برنامه ریزی کنید.
تاخیر رشدی در کودکان خردسال چیست؟
تاخیر رشدی زمانی روی می دهد که کودک در یک یا چند زمینه رشد عاطفی، ذهنی یا فیزیکی از همسالان خود عقب باشد. اگر فرزند شما با تأخیر در رشد خود روبرو است، درمان زودهنگام بهترین راه برای کمک به پیشرفت یا حتی جبران این شرایط می باشد.
انواع مختلفی از تاخیرهای رشدی در نوزادان و کودکان خردسال وجود دارد که شامل مشکلات زیر می شوند:
- صحبت کردن یا کلامی
- دیداری
- مهارت های حرکتی – تحرک
- مهارت های احساسی یا اجتماعی
- مهارت های شناختی – ذهنی
گاهی اوقات، تاخیر قابل توجهی در دو یا چند مورد از این موارد رخ می دهد. وقتی این اتفاق می افتد، به آن «تاخیر رشدی سراسری» می گویند و به نوزادان و کودکان پیش دبستانی تا سن 5 سال مربوط می شود که حداقل 6 ماه تاخیر را نشان می دهند.
تأخیر رشدی با ناتوانی های رشدی متفاوت است و شامل شرایطی مانند فلج مغزی، کم شنوایی، و اختلال اوتیسم می شود که معمولاً مادام العمر است.
تاخیر رشدی گفتاری یا کلامی
این نوع تاخیرها در کودکان نوپا غیرعادی نیستند. مشکلات کلامی و گفتاری شایع ترین نوع تاخیر رشدی می باشند. گفتار به بیان کلامی از جمله نحوه شکل گیری کلمات اشاره دارد. گفتار سیستم گسترده ای برای بیان و دریافت اطلاعات، مانند توانایی درک حرکات، است.
علل احتمالی تاخیر کلامی
مشکلات مختلفی ممکن است باعث تاخیر کلامی و گفتاری شود، مثلا:
- قرار گرفتن در فضای چند زبانه که می تواند باعث تاخیر خفیف در کودکان نوپا شود اما زمانی که آنها به سن مدرسه می رسند تاخیری وجود ندارد.
- ناتوانی در یادگیری
- کودک آزاری یا بی توجهی به کودک
- ایرادی در عضلات کنترل کننده گفتار – اختلالی به نام دیزآرتری
- از دست دادن شنوایی که ممکن است در کودکان مبتلا به عفونت شدید گوش میانی یا در نتیجه برخی داروها، ضربه یا اختلالات ژنتیکی رخ دهد.
- اختلالات اوتیسم – گروهی از اختلالات عصبی می باشند که ممکن است شامل اختلال در ارتباطات و همچنین اختلال در تعاملات اجتماعی و مهارت های شناختی باشد.
- بدون هیچ دلیل مشخصی
انواع درمان ها برای درمان تاخیر رشد کلامی
اگر شما یا پزشک کودکتان به تأخیر گفتاری مشکوک باشید، برای بررسی این مورد به آسیب شناس گفتاری-کلامی ارجاع داده می شود. این متخصص ممکن است شنوایی کودک شما را آزمایش کند، زبان دریافتی و بیانی کودک شما را ارزیابی کند و سپس برای جلسات گفتار درمانی برای فرزندتان برنامه ریزی کند. اگر تاخیر خفیف باشد، متخصص یا پزشک ممکن است موارد زیر را پیشنهاد دهد:
- با فرزندتان بیشتر ارتباط برقرار کنید – صحبت کنید، آواز بخوانید و آنها را تشویق به تکرار کنید.
- برای کودکتان روزانه مطلب بخوانید.
- گفتار و کلام آنها را در طول روز تقویت کنید.
- برای درمان عفونت گوش میانی اقدام کنید.
علائم هشدار دهنده تاخیر گفتاری یا کلامی
اگر کودک شما هر یک از علائم زیر را در سن مشخص شده داشت، با پزشک تماس بگیرید. علاوه بر این، در مورد از دست دادن مهارت هایی که قبلاً آموخته اند نیز هشیار باشید.
در 3 تا 4 ماهگی:
- به صداهای بلند واکنشی نشان نمی دهد
- نق نمی زند
- شروع به نق زدن کرده اما سعی نمی کند صداها را تقلید کند (در4 ماهگی)
تا هفت ماهگی:
- به صداها عکس العمل نشان نمی دهد.
در یک سالگی:
- کلامات تکی مانند مامان را استفاده نمی کند
- معنای کلماتی ماند نه یا بای بای را نمی داند
تا دو سالگی:
- نمی تواند حداقل 15 کلمه بگوید.
- از عبارات دو کلمه ای بدون تکرار کردن آنها استفاده نمی کند. فقط می تواند صحبت کردن را تقلید کند.
- از گفتار برای برقراری ارتباط استفاده نمی کند و فقط برای رفع نیازهای ضروری از آن استفاده می کند.
تاخیر رشدی بینایی
تا 6 ماهگی، دید نوزاد به طور معمول تار است. سپس هنگامی که کودک شروع به هماهنگ کردن بینایی در هر دو چشم می کند، بهبود می یابد. اما گاهی اوقات، این اتفاق نمی افتد یا دیگر مشکلات بینایی پیش می آیند.
علل احتمالی تاخیر رشد بینایی
مشکلات انکساری مانند نزدیک بینی و دوربینی در کودکان رایج است. سایر مشکلات چشمی عبارتند از:
- آمبلیوپی (تنبلی چشم)، بینایی ضعیف در یک چشم می باشد و ممکن است به نظر برسد که چشم ها به بیرون زدگی دارند.
- آب مروارید نوزادان – کدر شدن عدسی چشم – یا مشکل ارثی دیگر (این مشکلات نادر هستند)
- بیماری شبکیه چسم / رتینوپاتی نارس، بیماری چشمی می باشد که گاهی اوقات نوزادان نارس را تحت تاثیر قرار می دهد.
- استرابیسم / لوچی – چشم های چپ شده نیز نامیده می شود – چشم هایی که به سمت داخل، خارج، بالا یا پایین قرار می گیرند
انواع درمان برای تاخیر رشدی بینایی
درمان زودهنگام می تواند به اصلاح بسیاری از مشکلات بینایی کمک کند. بسته به مشکل چشمی که کودک دارد، ممکن است به موارد زیر نیاز داشته باشد:
- عینک یا لنز
- عینک های مخصوص
- جراحی
- چسب ترمیمی چشم
علائم هشداردهنده مشکلات بینایی
اگر کودک هر یک از علائم زیر را در سن مشخص شده داشت، با پزشک تماس بگیرید. علاوه بر این، در مورد از دست دادن مهارت هایی که قبلاً آموخته اند نیز هشیار باشید.
در سه ماهگی:
- اجسام را با چشم دنبال نمی کند.
- در 2 ماهگی متوجه دست نمی شود.
- در حرکت دادن یک یا هر دو چشم در تمامی جهات مشکل دارد.
- اکثر اوقات چشمان خود را چپ می کند
تا 6 ماهگی:
- یک یا هر دو چشم به سمت بیرون یا درون چرخیده است.
- مداوما خیسی یا آب چشم دارد
- اجسام نزدیک (30 سانتی متر) یا دور (دو متری) را با چشم دنبال نمی کند.
اگر پزشک متوجه مشکلی شود، ممکن است کودک شما را برای ارزیابی بیشتر به چشم پزشک ارجاع دهد.
تاخیر رشدی مهارت های حرکتی در کودکان
تاخیر رشدی مهارت های حرکتی ممکن است به مشکلات مهارت های حرکتی بزرگ، مانند خزیدن یا راه رفتن، یا مهارت های حرکتی ظریف، مانند استفاده از انگشتان برای گرفتن قاشق مربوط شود.
علل احتمالی تاخیر در مهارت حرکتی
کودکانی که زودتر از موعد به دنیا می آیند ممکن است عضلات آنها به اندازه سایر کودکان رشد نداشته باشند.
دیگر ئلایل احتمالی تاخیر رشدی حرکتی عبارتند از:
- آتاکسی، نقصی که هماهنگی عضلات را مختل می کند.
- فلج مغزی، بیماری ناشی از آسیب مغزی در پیش از تولد
- تاخیر رشدی شناختی
- میوپاتی، بیماری مختص عضلات
- مشکلات بینایی
- اسپینا بیفیدا، یک بیماری ژنتیکی است که باعث فلج جزئی یا کامل قسمت پایینی بدن می شود
انواع درمان برای تاخیر رشدی حرکتی
پزشک ممکن است انجام اقدامات خاصی را در خانه برای تشویق فعالیت بدنی بیشتر توصیه کند و همچنین ممکن است کودک برای تاخیر حرکتی شدید به فیزیوتراپی نیاز داشته باشد. ممکن است انواع خاصی از فیزیوتراپی یا کاردرمانی به مشکلات حرکتی خفیف یا اختلال پردازش حسی کمک کند که این امر زمانی اتفاق می‌افتد که مغز در دریافت و پاسخ به اطلاعاتی که از طریق حواس دریافت می شود، مشکل دارد.
علائم هشدار دهنده تاخیر رشدی حرکتی
اگر کودک هر یک از علائم زیر را در سن مشخص شده داشت، با پزشک تماس بگیرید. علاوه بر این، در مورد از دست دادن مهارت هایی که قبلاً آموخته اند نیز هشیار باشید.
تا 3 یا 4 ماهگی:
- رسیدن به جسمی، گرفتن و نگه داشتن آن
- پشتیبانی مناسب از سر
- بردن اشیا به سمت دهان (4 ماهگی)
- هنگامی که پاها روی یک سطح سفت قرار می گیرند با پاها روی آن فشار دهند (4 ماهگی)
تا هفت ماهگی:
- ماهیچه های سفت و یا بسیار شل دارد.
- هنگامی که به حالت نشسته هستند، سر خود را نگه نمی دارند.
- فقط با یک دست اشیا را می گیرند و یا به طور فعال به سمت آنها می روند.
- نمی تواند اجسام را در دهان بگذارد.
- به طرفین نمی چرخد (5 ماهگی).
- بدون کمک نمی تواند بنشیند (6 ماهگی).
- وقتی کودک را به حالت ایستاده می گیرید، پاها وزن کودک را تحمل نمی کند.
تا یک سالگی:
- سینه خیز نمی روند.
- در هنگام سینه خیز رفتن یک سمت یدن را می کشد.
- در هنگامی که حمایت می شود نمی تواند بایستد.
تا دو سالگی:
- نمی تواند راه برود (18 ماهگی).
- الگوی راه رفتن پاشنه تا پنج را رعایت نمی کند ی فقط نوک انگشتی راه می رود.
- اسباب بازی چراخ دار را هل نمی‌دهد.
تاخیر رشدی اجتماعی و عاطفی در کودکان
کودکان ممکن است در ارتباط برقرار کردن با بزرگسالان یا کودکان دیگر مشکلاتی داشته باشند که به آن تاخیر رشدی اجتماعی و یا عاطفی می گویند. معمولاً این مشکلات قبل از رفتن به مدرسه در کودک ظاهر می‌شوند.
دلایل احتمالی
برخی از دلایل تاخیر رشدی اجتماعی و عاطفی عبارتند از:
- نادیده گرفتن، وابستگی یا غفلت والدین
- مشکلات فرزند پروری یا دلبستگی
- تاخیرهای شناختی
- دلایل ناشناخته
یکی دیگر از علل شایع تاخیر رشدی اجتماعی و عاطفی، تحت تاثیر اختلال اوتیسم (ASD) قرار دارد. قبلاً این اختلال به عنوان اختلال موثر در رشد (PDD)، اوتیسم، آسپرگر و نام‌های دیگر گفته می‌شد. ASD شامل اختلالاتی می شود که باعث می گردد کودک در برقراری ارتباط مشکل پیدا کرده، رفتارهای تکراری و مشکلات گفتاری داشته باشد.
انواع درمان ها
هیچ درمان شناخته شده ای برای این شرایط وجود ندارد. اما می توان موارد زیر را به عنان درمان در نظر گرفت:
- انواع خاصی از درمان های رفتاری و مهارت محور
- دارویی که ممکن است به رفع برخی از رفتارهای مشکل ساز کمک کند.
مانند بسیاری از انواع تاخیرهای رشدی، درمان زودهنگام این مشکل می تواند تفاوت بزرگی در پیشرفت کودک ایجاد کند. بسته به تشخیص، درمان ممکن است بازی درمانی یا کارهایی برای کمک به ایجاد وابستگی بین والدین و کودک باشد.
علائم هشدار دهنده تأخیر رشدی اجتماعی یا عاطفی
اگر کودک هر یک از علائم زیر را در سن مشخص شده داشت، با پزشک تماس بگیرید. علاوه بر این، در مورد از دست دادن مهارت هایی که قبلاً آموخته اند نیز هشیار باشید.
تا سه ماهگی:
- به دیگران لبخند نمی زند.
- به افراد جدید توجه نمی کند با به نظر از آنها می ترسد.
تا 7 ماهگی:
- قبول نمی کند که او را بغل کنند.
- به والدین و پرستار خود عکس العملی نشان نمی دهد.
- وقتی در بین دیگران است، انگار از شرایط لذت نمی برد.
- در شب احساس راحتی نمی کند (بعد از 5 ماهگی)
- بدون تحریک کردن لبخند نمی زند (5 ماهگی)
- نمی خندد یا جیغ نمی کشد.
- به دالی بازی علاقه ای نشان نمی دهد (8 ماهگی)
تا یک سالگی:
- پشت سر هم صدا، خنده، ادا در نمی آورد (9 ماهگی)
- حالت های پشت سر هم، مثلا دست تکان دادن، رسیدن به شئی یا اشاره کردن را انجام نمی دهد.
تأخیر رشدی شناختی در کودکان
مشکلات ذهنی یا تأخیرهای رشدی شناختی ممکن است به دلیل یک یا چند مورد از موارد زیر باشد:
- نقص ژنتیکی
- مشکل پزشکی قابل توجه قبل از تولد
- در معرض ماده ای خطرناک قرار گرفتن، مانند سم
- نادیده گرفته شدن
دلایل احتمالی
علل تأخیرهای رشدی شناختی عبارتند از:
- دامنه وسیعی از ناتوانی های مختلف در یادگیری
- قبل یا بعد از تولد، قرار گرفتن در معرض الکل یا سموم ، از جمله سرب
- وابستگی یا نادیده گرفته شدن در دوران نوزادی یا اوایل کودکی
- سندرم داون و دیگر اختلالات ژنتیکی
- اختلالات اوتیسم
- مشکلات پزشکی شدید در بدو تولد
- بدون دلیل شناخته شده
انواع درمان برای تأخیرهای رشدی شناختی
مانند بسیاری از انواع تاخیرهای رشدی، درمان زودهنگام می تواند تفاوت بزرگی در پیشرفت کودک ایجاد کند. روش های آموزشی خاص می تواند به کودک کمک به بهبود مهارت های شناختی خاص کمک کند. مربیان و متخصصان ممکن است از بازی درمانی یا رفتار درمانی استفاده کنند و همچنین ممکن است اقدامات خاصی را توصیه کنند که بتوانید در خانه برای کمک به کودک خود انجام دهید.
علائم هشدار دهنده تأخیر رشدی شناختی
اگر کودک هر یک از علائم زیر را در سن مشخص شده داشت، با پزشک تماس بگیرید. علاوه بر این، در مورد از دست دادن مهارت هایی که قبلاً آموخته اند نیز هشیار باشید.
تا یک سالگی:
- به دنبال اشیایی که در حین تماشای آنها پنهان می کنیم نمی گردد.
- از حرکاتی مانند دست تکان دادن استفاده نمی کند
- به اشیا یا تصاویر اشاره نمی کند
تا دو سالگی:
- عملکرد اشیاء معمولی مانند برس مو، تلفن یا قاشق را نمی داند
- به دستورات ساده عمل نمی کند
- کارها یا کلمات را تقلید نمی کند
علل و احتمال ایجاد تاخیر رشدی
بر اساس گزارش مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری ها، حدود 17 درصد از کودکان بین 3 تا 17 سال دارای یک یا چند ناتوانی رشدی هستند.
بیشتر ناتوانی های رشدی، قبل از تولد کودک اتفاق می افتد، اما برخی از آنها نیز ممکن است پس از تولد به دلیل عفونت، آسیب یا عوامل دیگر رخ دهند.
شناسایی دلایل تاخیر رشدی ممکن است دشوار باشد و موارد مختلفی می توانند در آن نقش داشته باشند. برخی از این بیماری ها، مانند سندرم داون، منشا ژنتیکی دارند.
عفونت یا سایر مسائل در دوران بارداری، زایمان و همچنین زایمان زودرس نیز می تواند باعث ایجاد تاخیر رشدی شود.
تأخیر رشدی نیز می تواند نشانه ای از دیگر بیماری های زمینه ای باشد، مثلا:
- اختلالات اوتیسم (ASDs)
- فلج مغزی
- اختلالات کشنده ایجاد شده با الکل
- سندرم لاندو کلفنر
- میوپاتی، مثلا دیستروفی عضلانی
- اختلالات ژنتیکی مانند سندرم داون و سندرم X شکننده
به یاد داشته باشید که کودکان با سرعت های متفاوتی رشد می کنند، بنابراین ممکن است آنچه به عنوان تاخیر رشدی در نظر می گیرید، برای فرزندتان طبیعی باشد. اما اگر نگران هستید، باید فرزندتان توسط متخصصان بررسی شود.
کودکانی که در سن مدرسه رفتن هستند و تاخیر رشدی برای انها تشخیص داده می شوند، ممکن است نیاز به دریافت خدمات ویژه داشته باشند. این خدمات با توجه به نیاز و موقعیت متفاوت است.
برای اطلاع از اینکه چه خدماتی در دسترس می باشد، با پزشک و مدرسه منطقه خود مشورت کنید. آموزش تخصصی، به ویژه زمانی که زود شروع شود، می تواند به پیشرفت فرزند شما کمک کند و در مدرسه موفقیت های بیشتری کسب کند.
درمان تأخیر رشدی با توجه به نوع تاخیر متفاوت است. برخی از درمان‌ها مانند فیزیوتراپی برای کمک به تاخیر رشدی مهارت‌های حرکتی و درمان رفتاری و آموزشی برای کمک به ASD و تاخیرهای دیگر می باشند.
ممکن است در برخی موارد داروه تجویز شود. انجام ارزیابی و تشخیص توسط متخصص اطفال به منظور ارائه برنامه درمانی خاص برای کودک بسیار مهم می باشد.
علائم و نشانه های تاخیر رشدی
علائم و نشانه های مختلفی از تاخیر رشدی وجود دارد که می توانند در کودکان وجود داشته و اغلب بسته به ویژگی های خاص متفاوت باشند. گاهی اوقات ممکن است علائمی را در دوران نوزادی مشاهده کنید، اما در موارد دیگر، ممکن است تا زمانی که فرزندتان به سن مدرسه نرسیده باشد، این علائم مشهود نباشند. برخی از رایج ترین علائم می توانند شامل موارد زیر باشند:
- یادگیری و رشد کندتری از سایر کودکان هم سن و سال خود دارند.
- غلت زدن، نشستن، سینه خیز رفتن یا راه رفتن خیلی دیرتر از زمانی که رشد مناسب است، پیش می رود.
- مشکل در برقراری ارتباط یا معاشرت با دیگران دارند.
- نمرات پایین تر از حد متوسط در تست های هوش دارند.
- در صحبت کردن تاخیر یا مشکل دارند.
- در به خاطر سپردن چیزها مشکل دارند.
- در ارتباط دادن اعمال با نتایج ناتوان هستند.
- در حل مسئله یا منطقی فکر کردن مشکل دارند
- در یادگیری در مدرسه مشکل دارند.
- در انجام کارهای روزمره مانند لباس پوشیدن یا استفاده از سرویس بهداشتی بدون کمک دیگران، ناتوان هستند.
اگر دلیل پزشکی وجود داشته باشد که باعث تاخیر رشدی شود، شناسایی و درمان آن بیماری ممکن است مهارت‌های رشدی کودک را بهبود بخشد.
درمان های تاخیر رشدی
اگرچه هیچ درمانی برای تأخیر رشدی وجود ندارد، اما درمان‌هایی که قسمت های خاصی از تأخیر اثر می گذارند، در کمک به کودکان برای رسیدن به همسالان خود بسیار مؤثر هستند. این نوع درمان ها ممکن است شامل موارد زیر باشند:
فیزیوتراپی
فیزیوتراپی اغلب برای کودکان مبتلا به تاخیر رشدی مهارت های حرکتی عمده مفید است.
کاردرمانی
این درمان می تواند مهارت های حرکتی ظریف، پردازش حسی و مسائل در مورد کمک به خود را برطرف کند.
گفتار درمانی
گفتار درمانی معمولا برای رفع مشکلات در زمینه درک و تولید صداهای کلامی و گفتاری استفاده می شود.
آموزش ویژه در دوران کودکی
آموزش ویژه در دوران کودکی، محرکی برای رشد مهارت‌های اولیه، از جمله مهارت‌های بازی کردن است.
رفتار درمانی
ممکن است در برخی از کودکان برای رفع مشکلات رفتاری که بر رفتارهای مناسب اجتماعی آنها تأثیر می گذارد نیاز باشد.
سوالات پر تکرار
نمونه هایی از تاخیر رشدی چه هستند؟
مثلا ممکن است در درک نشانه های اجتماعی، شروع ارتباط با دیگران یا انجام مکالمات دو طرفه مشکل داشته باشند و همچنین ممکن است در مقابل ناامیدی یا کنار آمدن با تغییرات، مشکل داشته باشند.
آیا تاخیر رشدی قابل درمان است؟
هرچند هیچ درمان شناخته شده ای برای این نوع تاخیر رشدی وجود ندارد، اما درمان هایی انجام می شوند. درمان ها شامل رفتار درمانی و دارو درمانی می شوند.
مرسوم ترین تاخیر رشدی چیست؟
شایع ترین ناتوانی رشدی ناتوانی ذهنی است. فلج مغزی دومین ناتوانی رشدی شایع است پس از آن اختلالات اوتیسم است.
آیا تاخیر رشدی همان اوتیسم است؟
به بیان ساده، تاخیر رشدی زمانی ایجاد می شود که کودک در موعد مورد انتظار به مرحله رشد خود نرسد، اما اوتیسم به گروهی از اختلالات عصبی رشدی پیچیده اشاره دارد که از اوایل کودکی وجود دارند و با مشکل در برقراری ارتباط و ایجاد روابط ،مشخص می شوند.
آیا تاخیر رشدی یک بیماری روانی است؟
اگرچه بسیاری از افراد دارای ناتوانی های رشدی اغلب همزمان اختلالات روانی را نیز تجربه می کنند، با این حال، بیماری های روانی و ناتوانی های رشدی یکسان نیستند. هنگامی که فردی با اختلال رشدی دارای یک بیماری روانی نیز باشد، به عنوان تشخیص دوگانه شناخته می شود.
تاخیر کلامی در کودک از علائم کدام بیماری است?
سندرم آنجلمن یک اختلال ژنتیکی است. باعث تاخیر رشدی، مشکلاتی در گفتار و تعادل، ناتوانی ذهنی و گاهی تشنج می شود. مبتلایان به سندرم آنجلمن اغلب لبخند می زنند و می خندند و شخصیت شاد و هیجان زده ای دارند.
تفاوت بین تاخیر حرکتی و فلج مغزی چیست؟
کودکان مبتلا به فلج مغزی (CP) اغلب در زیر مجموعه تاخیر رشدی کلی قرار می گیرند، اما CP را نمی توان “تاخیر” در نظر گرفت، زیرا کودکان در این بیماری” رشد نمی کنند”. متخصصان باید بدانند که چه ویژگی های بالینی از بیماری CP را از سایر اختلالات حرکتی متمایز می کنند.
