اختلال هماهنگی حرکتی (DCD) اصطلاحی است که برای توصیف کودکانی که مشکل اساسی در هماهنگی حرکات دارند، مانند آنهایی که به دویدن در زمین بازی، گرفتن توپ، انجام کارهای نوشتنی یا لباس پوشیدن نیاز دارند. در نتیجه، این مشکلات حرکتی با توانایی کودک در انجام کارهای روزمره تداخل داشته و بر پیشرفت تحصیلی او تأثیر میگذارد.
برای یادگیری اینکه چگونه از فرزند خود که دچار اختلال هماهنگی حرکتی (DCD) است، حمایت کنید، راهی را در پیش رو خواهید داشت. در طول این راه، شما در مورد علائم، گزینههای درمانی و آنچه مدارس و متخصصان میتوانند برای کمک به شما انجام دهند، خواهید آموخت.
اختلال هماهنگی حرکتی چیست؟
اختلال هماهنگی حرکتی شرایطی است که یادگیری هماهنگی و مهارتهای حرکتی (از جمله برنامه ریزی موتوری) را دشوار میکند. حداقل 5 درصد بچهها این اختلال را دارند. اختلال هماهنگی حرکتی در پسران بیشتر از دختران است. با بزرگتر شدن، این اختلال در بچهها رفتهرفته برطرف نمیشود، البته این کودکان میتوانند مهارتهای حرکتی خود را بهبود بخشند.
اختلال هماهنگی حرکتی (DCD) یک ناتوانی در یادگیری خاص مانند گفتار پریشی (dyslexia) یا محاسبه پریشی (dyscalculia) نیست. این یک اختلال رشدی عصبی مانند ADHD محسوب میشود. اما میتواند انجام تکالیف در مدرسه و همگام بودن با درسهای مدرسه را برای این کودکان دشوار سازد. همچنین میتواند شرکت در کلاسهای ورزشی را برای آنها دشوار کند. DCD اغلب با شرایط دیگری همراه است و علائم آنها ممکن است با هم همپوشانی داشته باشند.
کودکان مبتلا به اختلال هماهنگی حرکتی، با بسیاری از کارهایی که برای یادگیری در مدرسه لازم است، به چالش کشیده میشوند. این موارد شامل نوشتن، رونویسی از روی تخته و مرتب کردن کارها و وسایلشان میباشد. اختلال هماهنگی حرکتی میتواند چالشهایی را در خارج از مدرسه نیز ایجاد کند. مشکلات برنامهریزی موتور میتواند انجام مراحل کارهای روتین مانند مسواک زدن و لباس پوشیدن را برای فرد دشوار سازد. این کودکان ممکن است برای تهیه یک کاسه کورن فلکس با شیر برای خودشان مشکل داشته باشند. مشکل تعادل ممکن است باعث شود در درست نشستن و خوردن مشکل داشته باشند.
DCD اختلال در مهارتهای حرکتی است، ازجمله:
- مهارتهای حرکتی ظریف
- مهارتهای حرکتی عمده
- برنامهریزی حرکتی
- هماهنگی حرکتی
ضعف در این مهارتها میتواند بر تواناییهای حرکتی دیگری که مردم هر روز از آن استفاده میکنند، تأثیر بگذارد. این شامل:
- حفظ تعادل
- توانایی در تغییر سریع حرکت خود در موقعیتهای جدید
- حرکت دادن بدن به روشی درست
- یادگیری حرکات جدید
- پیشبینی نتیجه حرکات خودشان
- یافتن و استفاده از راهحلهای مربوط به مشکلات وظایف حرکتی
کودکان مبتلابه اختلال هماهنگی حرکتی ممکن است در استفاده از بازخورد از تجربیات قبلی برای تنظیم حرکات خود مشکل داشته باشند. بهعنوانمثال، اگر چنگال خود را به روش اشتباه در دست بگیرند، آنها بهطور خودکار از آن درس نمیگیرند و دفعه دیگر نیز این کار را انجام میدهند.
همچنین ممکن است در ترتیب بندی مشکل داشته باشند. بنابراین، برنامهریزی حرکات موردنیاز برای انجام یک کار در ترتیبی مناسب میتواند برای آنها دشوار باشد. مشکل برقراری تعادل میتواند باعث شود بچههای مبتلابه اختلال هماهنگی حرکتی، دست و پا چلفتی باشند. آنها غالباً بهطور تصادفی به افراد دیگر برخورد میکنند و چیزها از دستشان میافتد.
علل احتمالی ابتلا به اختلال هماهنگی حرکتی
محققان علت اختلال هماهنگی حرکتی را نمیدانند، اما برخی عوامل خطر برای آن وجود دارد. این عوامل میتوانند شامل موارد زیر باشند:
- جنسیت (جنس مذکر بودن)
- پایین بودن سن حاملگی مادر
- زایمان زودرس یا داشتن وزن کم هنگام تولد
- ژنتیک ، یا سابقه DCD در خانواده
علائم اختلال هماهنگی حرکتی
كودكان مبتلا به اختلال هماهنگی حرکتی ممكن است در حیطههای مختلفی دچار مشكلاتي شوند، درحالیکه ساير افراد فقط در مناطق خاص مشكل دارند. اگر فرزند شما تعدادی از ویژگیهای زیر را نشان میدهد و تاکنون بهطور علمی مورد ارزیابی پزشک قرار نگرفته و توسط پزشک مبتلابه اختلال هماهنگی حرکتی تشخیص داده نشده است، حتماً کودکتان را به یک پزشک متخصص اطفال ببرید تا سایر شرایط و مشکلات پزشکی عمومی را رد کند.
در انجام حرکات، دست و پا چلفتی یا ناجور به نظر میآید
در مقایسه با دوستان همسنوسال خود، در انجام حرکات، دستوپا چلفتی یا ناجور به نظر میآید (بهطور مثال بهطور ناجور و بیدستوپا میدود یا قیچی را به شکلی نادرست و ناجور در دست میگیرد).
آگاهی خوبی از بدن خود ندارد
در تعیین فاصله بین خود و اشیاء مشکل دارند و از این رو برخورد کردن به اشیاء یا ضربه زدن به وسایل و انداختن آنها یا بیاجازه وارد شدن به فضای شخصی افراد دیگر بدون تشخیص این موضوع.
مشکل در توسعه مهارتهای حرکتی عمده
مشکل در ایجاد مهارتهای حرکتی عمده (بدنی) (مانند دویدن، پریدن، جهش، گرفتن توپ، بالا رفتن)، مهارتهای حرکتی ظریف (مانند دست خط، بستن دکمهها، نخ کردن مهرهها، گره زدن بند کفش) یا هر دو مشکل و یا تأخیر دارد.
اختلاف بین تواناییهای حرکتی و تواناییهای مناطق دیگر
ممکن است اختلافی بین تواناییهای حرکتی و تواناییهای حیطههای دیگر در این کودکان مشاهده شود. بهعنوانمثال، مهارتهای فکری و زبانی ممکن است بسیار قوی باشد، درحالیکه مهارتهای حرکتی آنها به تأخیر افتاده است.
مشکلاتی در برنامهریزی حرکتی
مشکل در برنامهریزی حرکات بدنی در یک توالی کنترلشده برای انجام یک کار یا مشکل در به یادآوردن حرکت بعدی در یک توالی، باوجود نشان دادن یا گفتن چگونگی انجام آن به او.
مشکلات یادگیری حرکتی
مشکل در یادگیری مهارتهای حرکتی جدید و هرگاه مهارتهایی در یک محیط (مانند مدرسه) آموزش داده میشود ممکن است همچنان در انجام آن کار در محیط دیگری (بهعنوانمثال خانه) مشکل داشته باشد. در نتیجه، کودک باید در هر محیط جدید، دوباره نحوه انجام آن کار را آموزش ببیند.
علائم دیگر
- مشکل در فعالیتهایی که نیاز به تغییرات مداوم دارند (بهعنوانمثال بیس بال، تنیس).
- مشکل در فعالیت هایی که به استفاده هماهنگ از هر دو طرف بدن نیاز دارد (بهعنوانمثال برش با قیچی، دویدن، چرخاندن راکت تنیس).
- ضعف در تعادل و کنترل وضعیت صحیح قرارگیری بدن (بهعنوانمثال، ناپایدار بودن در هنگام بالا رفتن از یک بلندی یا ایستادن در هنگام لباس پوشیدن).
- پایین بودن قدرت و استقامت، نیاز به تلاش بیشتر برای انجام کاری مشابه با کاری که دوستانش انجام میدهند، و در نتیجه خستگی سریع.
- عجله در انجام وظایف، چون به دلیل کاهش کنترل یا تعادل، کارها را به آرامی انجام میدهند.
- وقت زیادی را برای انجام کارها صرف میکنند تا از دقت و صحت کارشان اطمینان حاصل کنند.
- مشکل در رونویسی یا دست خط.
- مشکل در مواد درسی مانند ریاضی، املا یا زبان نوشتاری که نیاز دارد که بهطور دقیق و بانظم بر روی کاغذ بنویسد.
- مشکل در مرتب کردن میز مدرسه، کیف مدرسه، تکالیف خانه یا حتی فضای موجود در صفحه
عوارض
مشکلات شایعی که اغلب (اما نه همیشه) کودک مبتلابه اختلال هماهنگی حرکتی (DCD) تجربه میکند، عبارتاند از:
- ممکن است علاقه و انگیزهای برای انجام فعالیتهای بدنی نداشته باشد و یا مشارکت در فعالیتهایی که آنها دشوار میدانند یا اینکه در آنها شکست را تجربه کردهاند سخت باشد.
- ممکن است از ترس از عدم موفقیت یا داشتن تجربهی شکست مکرر، از معاشرت با هم سن و سالان خود خودداری کند یا همسالان او را در بازیهای فیزیکی (مثلاً در زمین بازی) راه ندهند.
- هنگام انجام کارها خیلی زود ناامید میشود.
- بهراحتی پریشان میشود و به هم میریزد
- کاهش عزتنفس
- وقتی از او خواسته میشود تا در فعالیتهای دشواری شرکت کند، دچار اضطراب میشود.
- تمایل دارد که با کودکان کوچکتر از خودش بازی کند زیرا مهارتهای آنها همسطح مهارتهای او است و با بازی کردن با آنها احساس اطمینان و اعتمادبهنفس بیشتری میکنند.
- هنگامیکه میخواهد فعالیتهای حرکتی انجام دهد، ممکن است شکایت کند که “این کار خیلی سخت است” یا “من نمیتوانم این کار را انجام دهم”.
- ممکن است در برابر تغییر در نحوه یا زمان انجام وظایف مقاومت کند، زیرا ایجاد تغییرات در موقعیتها / کارهایی را که نیاز به برنامهریزی و یادگیری مجدد دارد.
مشکلات دیگری که میتوانند با اختلال هماهنگی حرکتی همراه باشند
اکثر کودکان مبتلابه DCD حداقل یک تفاوتی در یادگیری یا تفکر دارند. ADHD یا بیش فعالی (اختلال نقص توجه)، یکی از شایعترین مشکلاتی است که با اختلال هماهنگی حرکتی همراه است. در حقیقت، نیمی از بچههای مبتلابه اختلال هماهنگی حرکتی نیز دارای اختلال بیش فعالی هستند.
اما اختلال هماهنگی حرکتی میتواند فقط مانند مشکلات دیگر به نظر برسد. بهعنوانمثال ، به دلیل مشکلات تعادل ، بچههای مبتلابه اختلال هماهنگی حرکتی معمولاً در صاف نشستن و یا آرام نشستن مشکل دارند. آنها ممکن است خیلی به اینور و آن ور حرکت کنند تا بالاخره بتوانند در جای خود صاف و درست بنشینند. برخی افراد ممکن است این رفتار را ببینند و تصور کنند که این امر به دلیل بیش فعالی آنهاست، درصورتیکه اینگونه نیست. یا ممکن است آنها به اشتباه آن را به مشکلات مربوط به پردازش حسی نسبت دهند، که این مشکلات نیز میتوانند باعث شوند که کودک پرتحرک و مدام در حال لولیدن باشد.
در اینجا به برخی از مشکلاتی که غالباً با اختلال هماهنگی حرکتی همراه هستند یا علائم مشترک دارند، اشاره میکنیم:
- بیش فعالی (ADHD)
- مسائل مربوط به کارکردهای اجرایی
- بدخطی و دیسگرافیا
- مشکلات بهداشت روان مانند اضطراب
- کندی سرعت پردازش
- اوتیسم
- مشکلات مربوط به پردازش حسی
یک ارزیابی برای تشخیص اختلال هماهنگی حرکتی، همانند ارزیابی برای مشکلات یادگیری و تفکر نیست. بنابراین اگر شما یا پزشک فرزندتان گمان میکنید که سایر موارد نیز ممکن است نقشی داشته باشند، باید برای یافتن و تشخیص آن، به دنبال یک ارزیابی کامل باشید.
اختلال هماهنگی حرکتی چگونه تشخیص داده میشود
متخصصانی وجود دارند که میتوانند DCD را ارزیابی کنند و یا تشخیص دهند. بهترین کار این است که آنها بهصورت گروهی برای ارزیابی کودک اقدام میکنند. قبل از ارزیابی فرزندتان برای اختلال هماهنگی حرکتی، این پزشکان باید دلایل پزشکی دیگری را برای مشکلات هماهنگی حرکتی فرزندتان رد کنند.
رایجترین سن برای ارزیابی اختلال هماهنگی حرکتی، سنین 5 و 6 سال است. ارزیابیکنندگان، مهارتهای حرکتی و شناختی کودک را بررسی میکنند. آنها سؤالاتی را در مورد سایر عوامل مؤثر بر زندگی در مدرسه و خانه مطرح میکنند. آنها همچنین میخواهند بدانند که آیا کودک شما در مراحل رشدی خود به نقاط عطف خاصی رسیده و چه زمانی علائم شروع شده است.
متخصصان برای ارزیابی مهارتهای حرکتی از تستهای خاصی استفاده میکنند. این مهارتها شامل موارد زیر است:
- قدرت و مقاومت
- تعادل
- هماهنگی
- دامنه حرکت
- برنامهریزی حرکتی
- کنترل حرکات ظریف
ارزیابیکنندگان، با درخواست از بچهها برای انجام کارهایی مانند دنبال کردن رد خطوط و نخ کردن مهرهها، مهارت و چالاکی او را ارزیابی میکنند. آنها ممکن است با بررسی اینکه بچهها چگونه میتوانند اشکالی را در طی مراحلی بکشند و هنگام نقاشی کشیدن، در خطوط بمانند، مهارتهای ادراک بصری آنها را ارزیابی کنند.
چرا باید به دنبال درمانی برای فرزندم باشم؟
تشخیص، تنها راه چاره نیست. این کار فقط نشان میدهد که افراد درگیر با این اختلال، در یادگیری اطلاعات مربوطه نیاز به کمک دارند. هنوز هم “کمک” باید ارائه شود. کمکی که ارائه میشود (حداقل از دیدگاه درمانی) منعکس کنندهی این موارد خواهد بود:
- قبل از هر چیز مداخله پزشکی لازم است.
- نگرانی والدین / معلمان / مراقبان کودک برای کودک، در چه موردی است (یعنی مهمترین چالشهای عملکردی چیست).
- حیطههای خاصی که برای کودک مشکلساز شده است (که حتی در کودکان با همان تشخیص متفاوت خواهد بود).
- ظرفیت محیط کودک برای تأمین نیازهای کودک.
درمان اختلال هماهنگی حرکتی
در خانه
شما میتوانید:
- کودک را تشویق به ادامه کار و تلاش برای انجام کارها کنید.
- با سادهتر کردن کارها، فرصتهایی را برای موفقیت او فراهم کنید.
- مهارتهای جدید را بهصورت گامبهگام آموزش دهید و در حین آموزش، محیط را در حد امکان قابل پیشبینی کنید.
- قبل از معرفی همسالان، مهارتها یا محیطهای جدید را به صورت فردبهفرد به او معرفی کنید.
- از زبان و دستورالعملهای ساده استفاده کنید.
- نشانههای بصری و همچنین کلامی را ارائه دهید.
- زمان بیشتری را برای انجام کارها اختصاص دهید.
- تواناییها و نقاط قوت کودک را بشناسید و آنها تقویت کنید.
- تنظیمات مناسبی را برای میز درس او فراهم کنید.
- اهداف واقعی و قابلدستیابی را برای کلیه عملکردها و اتمام کارهای او تعیین کنید.
- برای رسیدن به هدف، حس مشارکت را در او ایجاد کنید، نه رقابت.
کاردرمانی و فیزیوتراپی
فیزیوتراپیست ها و متخصصین کاردرمانی، با کودکان مبتلابه اختلال هماهنگی حرکتی در جهت بهبود قدرت عضله، هماهنگی و تعادل کار میکنند. آنها همچنین به این کودکان در توسعه مهارتها جهت بهبود فعالیتهای روزانه و کیفیت زندگی کمک میکنند. برنامه درمانی فرزند شما ممکن است شامل درمانهای زیر باشد:
مشاهده و نظارت
این شامل نظارت بر کودک در هنگام بازی و ارزیابی اصولی برای تشخیص تواناییهای او با کارهای عمدهی حرکتی (کل بدن) و سپس توصیههایی برای مدیریت آنها میباشد.
تدوین اهداف
تعیین و تنظیم اهداف عملکردی با همکاری کودک، والدین و معلمان صورت میگیرد، به گونهای که درمان از یک تمرکز مشترک برخوردار است تا برای همه افراد مفید واقع شود.
آموزش
آموزش والدین، مراقبان و معلمان درباره اختلال هماهنگی حرکتی، مهارتهای مناسب سن کودک باید مستند بوده و راهبردها و ایدههای مدیریتی را برای کمک به کودک در فضای خانه، مدرسه و جامعه ارائه دهد.
آموزش والدین و مراقبان کودک، در ارتباط با راههای سادهسازی کارها و تبدیل آنها به کوچکترین مؤلفههای ممکن و استفاده از زبانی ساده و مختصر صورت میگیرد.
مهارتهای بدنی
راهها و ایدههایی برای ارتقاء فعالیت بدنی و مشارکت در فعالیتهای گروهی / تیمی ارائه میشود.
تقویت قدرت و استقامت
پزشک برای افزایش قدرت عضلات، تمریناتی را به والدین و کودک میدهد. وی همچنین بازیها و کارهای جالبی را برای شما نشان خواهد داد که باعث تقویت قدرت، کاهش چاقی و بهبود سلامت قلب میشوند.
بهبود تعادل
پزشک ممکن است تمریناتی را برای کودکتان به شما یاد دهد (مانند ایستادن روی یک پا) تا به بهبود تعادل او کمک کند.
تقویت میزان آگاهی از بدن
پزشک ممکن است از فرزند شما بخواهد تا در زمینهای با مانع بدود تا به او کمک کند که در حین اینکه بازی میکند و اوقات سرگرمی را میگذارند، برنامهریزی حرکات را یاد بگیرد.
اعتمادبهنفس
ایجاد اعتمادبهنفس برای توانمند ساختن کودک به شرکت داوطلبانه در فعالیتها، (این کودکان معمولاً هنگامیکه میفهمند انجام دادن یک، دشوار است، ساکت میمانند) با روشها زیر حاصل میشود:
- ارائهی آموزشهایی به کودک در مورد اینکه چرا ممکن است در انجام برخی حرکات با دشواری مواجه شوند، در مورد نقاط قوت و ضعفهای خود و ارائهی راهکارها و آموزشهایی به او تا بتواند بر موانعی که ممکن است با آن روبرو شود غلبه کند.
- تفکیک مهارتهای بدنی خاص به یک یا دو مؤلفهی مرحلهای برای آموزش مهارت و سپس بهتدریج اضافه کردن اجزای جدید تا زمانی که این مهارت بهطور کامل حاصل شود (مثلاً برای عمل پریدن اول با یک قدم شروع کند ، سپس یک جهش).
- فراهم آوردن فرصتها و استراتژیها برای کسب و تسلط بر یک مهارت در محیط های مختلف (به عنوان مثال خانه در مقابل مدرسه در مقابل جلسه درمانی).
- ارائه فعالیتهایی در سطح چالش “دقیق درست است” برای دستیابی به موفقیت و سپس بهتدریج افزایش آرامآرام درخواستها برای یک مهارتی که در ان تسلط پیدا کرده است.
نشانههای غیرکلامی
از مدلها یا دستورالعملهای فیزیکی و بصری، هر جا که ممکن باشد استفاده میشود، نهفقط کلامی، بلکه غیرکلامی را نیز شامل میشود.
پردازش حسی
پردازش حسی برای اطمینان از توجه مناسب و سعی و انگیزش در انجام وظایف تقویت میشود و همچنین فرد از دریافت پیامهای صحیح از عضلات ازنظر موقعیت و ارتباط آنها با یکدیگر اطمینان مییابد.
رویکرد چند حسی
استفاده از یک رویکرد چند حسی برای یادگیری مهارتهای جدید.
مدلسازی کارهای بصری
کارها بهصورت بصری مدلسازی میشوند و از تکنیکهای دستی برای تنظیم و تغییرات، برای کمک به آگاهی کودک از بدن خود استفاده میشود.