بازی درمانی در مرکز کاردرمانی خیابان آزادی: کاربردها و مزایا

بازی درمانی نوعی از درمان است که عمدتاً برای کودکان انجام می‌شود. متخصصین بازی درمانی در مرکز کاردرمانی خیابان آزادی، کودکان را تشویق می‌کنند تا اتفاقات زندگی و رویدادهای آن که می‌توانند بر شرایط فعلی آن‌ها تاثیر بگذارند را به شیوه و روشی که خود انتخاب کرده‌اند، در درجه اول از طریق بازی و همچنین از طریق زبان، کشف و بررسی کنند.

بازی درمانی می‌تواند در برقرار کردن ارتباط، جستجو در افکار و احساسات سرکوب شده، مواجه شدن با آسیب‌های حل نشده و رشد شخصی، به افراد کمک کند و به طور گسترده تحت عنوان یک درمان سلامت روان مهم و تاثیرگذار ارزیابی می‌شود.

علوم عصبی در پس اهمیت بازی 

اگر چه بازی معمولاً به عنوان راهی برای استراحت افراد، به ویژه کودکان، تلقی می‌شود اما تحقیقات علمی ثابت کرده‌اند که بازی کردن، یک عامل حیاتی در رشد سالم و طبیعی کودک است. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که نوزادان تازه متولد شده، دارای میلیاردها سلول مغزی هستند؛ با این وجود این سلول‌های جوان فاقد ارتباطات پیچیده عصبی هستند که مشخصه مغز پرکاربرد انسان بالغ است. علوم عصبی نشان داده‌اند که بیشتر رشد مغز در ۵ سال اول زندگی کودکان اتفاق می‌افتد و بازی کردن به طور قابل توجهی در توسعه و رشد ارتباطات بین سلول‌های عصبی نقش دارد. این پیوندهای عصبی در بخش‌های اصلی زندگی کودک، مانند یادگیری، رشد اجتماعی، رشد عاطفی و حافظه نقش مهمی ایفا می‌کنند.

بازی کردن به طور خاص برای رشد سالم و طبیعی کودکانی که دچار حوادث استرس زا یا آسیب‌های قبلی شده‌اند، بسیار مهم است. اگرچه تاثیرات آسیب دیدگی در نواحی غیر کلامی مغز، هیپوکامپ، آمیگدالا، تالاموس و ساقه مغز قرار دارند اما ظرفیت فرد برای برقراری ارتباط و پردازش مسائل نامطلوب در لوب‌های پیشین مغز قرار دارد. در نتیجه ممکن است صحبت کردن درباره احتیاج به کمک، برای کودکانی که تحت تأثیر آسیب‌های روحی قرار می‌گیرند دشوار باشد. کمک به انتقال خاطرات و احساسات آسیب زا از نواحی غیرکلامی مغز به لوب‌های پیشین مغز، اثبات شده است.

بازی درمانی برای کودکان چگونه عمل می‌کند؟ 

اغلب زمانی که کودکان مسائل شخصی نامطلوبی را تجربه می‌کنند، رفتارهای نامناسبی از خود نشان می‌دهند یا به شکل نامناسبی رفتار می‌کنند. ممکن است والدین مشتاق کمک کردن باشند؛ اما اگر یک کودک قادر به گفتگو درباره مسئله نباشد یا تمایلی به دریافت کمک نداشته باشد، کمک موثر به آنها دشوار شده یا غیر ممکن می‌گردد. تصور می‌شود بازی درمانی، یکی از موثرترین ابزارها برای کمک به کودکانی است که چالش‌های عاطفی – رفتاری را تجربه می‌کنند. اگرچه این روش می‌تواند برای تمام افراد در تمام رده‌های سنی مفید باشد؛ اما به طور خاص برای کودکان زیر ۱۲ سال طراحی شده است. ممکن است یک جلسه معمولی بازی درمانی بین ۳۰ تا ۴۵ دقیقه طول بکشد و ممکن است فقط با یک کودک یا به صورت گروهی انجام شود.

متخصصین بازی درمانی مرکز کاردرمانی در خیابان آزادی، در حین معالجه، یک محیط راحت و امن ایجاد می‌کنند که در آن به کودک اجازه داده می‌شود با کمترین محدودیت‌های ممکن بازی کند. این فضای مشاوره، اتاق بازی نامیده می‌شود و مجهز به مجموعه‌ای از اسباب‌بازی‌ها است که به طور خاص انتخاب شده‌اند و هدف از آن، تشویق کودک به بیان احساسات و بروز رفتارهای سالم‌تر است. تعامل کودک با این اسباب بازی‌ها اساساً به عنوان کلمات سمبلیک کودک عمل می‌کند. این امر به درمانگر اجازه می‌دهد تا درباره افکار و عواطف خاصی که بیان آنها به صورت کلامی برای کودک دشوار یا غیرممکن است، آگاه شود.

اسباب بازی‌های مورد استفاده در درمان ممکن است شامل یک جعبه ماسه همراه با مجسمه‌های مینیاتوری، مواد هنری، لوگوها یا اسباب بازی‌های ساختمان سازی، لباس مبدل یا لباس‌های مختلف، حیوانات عروسکی، عروسک‌ها، خانه عروسکی با مبلمان مینیاتوری، وسایل و تجهیزات ورزشی مخصوص داخل خانه و سایر بازی‌های خانگی باشد. هر چند ممکن است درمانگر از ابزارها و تکنیک‌هایی مانند کار کردن با خاک رس، قصه درمانی، موسیقی، رقص و تحرک، اجرای نمایشنامه/ درام، و بازی‌های تجسمی خلاقانه نیز استفاده کند.

در ابتدا به کودک تحت درمان اجازه داده می‌شود که هرطور که خود مایل است بازی کند. با پیشرفت فرآیند درمان ممکن است درمانگر موارد خاص یا فعالیت‌هایی را ارائه کند که با مشکلات و موضوعاتی که کودک با آن مواجه است، ارتباط داشته باشند. ممکن است بازی درمانی از طرق مختلف از جمله تشویق به خلاقیت، ارتقاء سطح بهبودی از حوادث آسیب زا، تسهیل بیان احساسات، تشویق به رشد مهارت‌های مثبت تصمیم گیری، بررسی روش‌های جدید تفکر و رفتار و یادگیری حل مسئله، یادگیری مهارت‌های مختلف، توسعه مهارت‌های اجتماعی بهتر، تسهیل دشواری در ارتباط یا نگرانی‌ها و مشکلات شخصی برای کودک، مفید و موثر باشد.

ممکن است بازی درمانی بدون هدایت یا دارای دستورالعمل باشد. ایده اصلی از بازی درمانی بدون هدایت و دستورالعمل این است که اگر شرایط درمانی مطلوب و آزادی در بازی کردن برای کودک فراهم شود، ممکن است کودک تحت درمان بتواند به تنهایی مسائل خود را حل و فصل کند. این روش یک روش درمانی بدون دخالت به شمار می‌آید؛ زیرا دستورالعمل‌های مربوط به نحوه بازی کردن کودک که از سوی درمانگر ارائه می‌شوند، در حداقل میزان ممکن هستند. بازی درمانی دارای دستورالعمل هدایت شده، شامل دخالت بیشتری از سوی درمانگر است و مبتنی بر این باور است که ممکن است دستیابی به نتایج درمانی در این روش سریع‌تر از بازی درمانی بدون هدایت محقق شود.

بازی درمانی برای بزرگسالان 

می‌توان از بازی درمانی برای درمان برخی مواردی که نوجوانان و بزرگسالان با آن رو به رو هستند، نیز استفاده کرد. تا دوره بزرگسالی بسیاری از افراد توانایی برای کشف و شهود خود را از طریق بازی از دست داده‌اند. بازی درمانگران، برای کمک به نوجوانان و بزرگسالان و حتی افراد مسن، آموزش دیده‌اند تا ارزش‌های بازی کردن را به آنها بیاموزند. کشف شده است که کشف و شهود درونی از طریق بازی کردن، رفتارهای شناختی و جسمانی را تقویت می‌کند. پژوهش‌های قابل توجهی در زمینه فیزیولوژی مغز و اعصاب و زیست شناسی مولکولی وجود دارد که از بازی درمانی به عنوان یک روش درمانی معتبر برای افرادی که از سنین کودکی گذشته‌اند، پشتیبانی می‌کند. تعداد زیادی از سازمان‌ها و متخصصان که در حال افزایش هستند، به پژوهش درباره بازی و حمایت از آن اختصاص یافته‌اند و معتقدند که بازی برای تمام افراد از هر رده سنی بسیار مهم است.

اثبات شده است که بازی کردن باعث افزایش یادگیری شده، روابط را بهبود می‌بخشد و سلامتی و رفاه روحی را افزایش می‌دهد. بزرگسالان و کودکانی که در یک واحد درمانی مبتنی بر بازی کردن تحت درمان قرار می‌گیرند، این فرصت را دارند که از میان روش‌های مختلف بازی کردن مانند بازی‌های حرکتی (بازی بدن)، بازی با شن، بازی‌های رویایی، بازی در طبیعت، بازی اجتماعی، نقش بازی کردن (بازی‌های فانتزی) و بازی‌های خلاقانه، قصه گویی و آواز خواندن، یکی را برای خود انتخاب کنند. ممکن است بازی درمانی برای مقابله با چالش‌های سلامتی مختلفی که بزرگسالان تجربه می‌کنند به خصوص همراه با سایر روش‌های درمانی مورد استفاده قرار گیرد. یکی از مهم‌ترین مزایای این روش درمانی این است که بازی درمانی می‌تواند یک محیط راحت و ایمن را فراهم کند که می‌تواند یک بزرگسال را وادار به نزدیک شدن به موضوعات جدی‌تر کند.

کاربردهای بازی درمانی

می‌توان از بازی درمانی برای درمان (در کودکان یا بزرگسالان) استفاده کرد:

• مشکلات آلزایمر
• غم و اندوه فقدان
• استرس پس از سانحه
• اختلال وسواس و اضطرار
• بیش فعالی و کمبود توجه
• مشکلات خلق و خو
• اضطراب
• افسردگی
• مسائل مربوط به رشد
• موانع رشد عاطفی

دستورالعمل‌های بازی درمانی موثر

اثبات شده است که بازی درمانی برای تمام افراد از هر گروه سنی یک روش درمانی موثر است. اگرچه افراد خردسال به این نوع از درمان، پاسخ بهتری می‌دهند. ممکن است درمانگران در درمان از چندین دستورالعمل و روش کلی استفاده کنند تا بتوانند بیشترین مزایا را برای افراد تحت مراقبت خود به ارمغان بیاورند.

ممکن است یک درمانگر هنگام کار کردن با کودک، برای بزرگسالانی که در زندگی او نقش مهمی دارند نیز درمان کمکی ارائه کند. به طور معمول درمانگر در طول درمان بر ارتقاء سلامت روان و رشد روانی- اجتماعی تاکید می‌کند و در صورت لزوم، برنامه‌های درمانی را برای فرد تحت درمان و سرپرستان قانونی کودک توضیح می‌دهد. برای اطمینان از اینکه راحتی و سلامت کودک در اولویت قرار داشته باشد؛ درمانگران می‌توانند درمان را با پزشکان یا سایر متخصصان مراقبت‌های بهداشتی نیز هماهنگ کنند. اگر در طول درمان لمس نامناسبی از سوی کودک صورت بگیرد؛ ممکن است درمانگر تشخیص دهد که بهترین راه این است که توضیح دهد احترام به بدن هر شخص بسیار مهم است؛ سپس این واقعه را مستندسازی کرده و سپس در اولین فرصت با اولیای قانونی کودک درباره آن صحبت کند. همچنین ممکن است در صورت ایجاد وقفه در درمان، درمانگر مداخله برای جلوگیری از ایجاد احساس رها شدن در کودک یا هر شخص دیگری که تحت درمان قرار دارد را ضروری بداند.

بازی درمانی چه مدت طول می‌کشد؟

مدت زمان هر جلسه بازی درمانی متفاوت است اما معمولاً بین ۳۰ تا ۵۰ دقیقه طول می‌کشد. جلسات معمولاً به صورت هفتگی برگزار می‌شوند. تحقیقات نشان داده است که عموما برای درمان کودکانی که به بازی درمانی ارجاع داده شده‌اند، به طور متوسط به ۲۰ جلسه بازی ‌درمانی نیاز است. البته ممکن است برخی کودکان خیلی سریع‌تر بهبود پیدا کنند. در حالی که ممکن است رفع مشکلات جدی‌تر یا مداوم، تا مدت زمان بیشتری طول بکشد.

خانواده چگونه می‌توانند در بازی درمانی شرکت داشته باشند؟ 

خانواده‌ها در روند بهبودی کودکان نقش مهمی دارند. تعامل بین مشکلات کودکان و خانواده‌های آنها همیشه پیچیده است. گاهی اوقات مشکلات کودکان نشان دهنده این است که در خانواده مشکل وجود دارد. در موارد دیگر، به دلیل مشکلات کودک است که خانواده دچار پریشانی و چالش می‌شوند. در همه موارد، هنگامی که کودکان و خانواده‌ها با هم در درمان شرکت می‌کنند، بهبودی سریعتر حاصل می‌شود.

بازی درمانگر، درباره چگونگی و زمان درگیر کردن بعضی از اعضای خانواده یا همه آنها در بازی درمانی، تصمیم می‌گیرد. حداقل خواسته درمانگر این است که بتواند به طور منظم با اولیا و مراقبین کودک ارتباط برقرار کند تا پس از شناسایی مشکلات، برنامه‌ای برای حل آنها طراحی شده و روند درمان کنترل شود. گزینه‌های احتمالی دیگر عبارتند از:

الف) مشارکت مستقیم والدین یا مراقبین کودک در فرآیند درمان با اصلاح چگونگی تعامل آنها با کودک در خانه؛

ب) مشارکت تمام اعضای خانواده در بازی درمانی. تفاوتی ندارد که میزان درگیری اعضای خانواده در بازی درمانی چقدر باشد، در هر صورت آن‌ها معمولاً در بهبود کودک نقش بسیار مهمی ایفا می‌کنند.

 نمونه‌هایی از بازی درمانی 

درمانگر بسته به کودک و وضعیت او، وی را به سوی روش‌های خاصی از بازی راهنمایی می‌کند؛ یا اجازه می‌دهد کودک خودش انتخاب کند. در هر صورت تعدادی از روش‌ها وجود دارند که درمانگر می‌تواند از طریق آنها از بازی درمانی برای شناخت کودک و کمک به او برای کنار آمدن با مشکلاتش استفاده کند.

به عنوان مثال ممکن است درمانگر به کودک یک خانه عروسکی و چند عروسک پیشنهاد کند و از او بخواهد تعدادی از مشکلاتی که در خانه وجود دارد را برطرف کند؛ یا ممکن است کودک را تشویق کند تا با استفاده از عروسک‌های دستی، موقعیت استرس‌زا یا ترسناک را بازآفرینی کند. همچنین ممکن است درمانگر از کودک بخواهد داستانی را با «یکی بود یکی نبود» آغاز کند تا ببیند که دغدغه فکری که کودک به نمایش می‌گذارد، چیست. یا ممکن است داستان‌هایی را برای کودک بخواند که حاوی مشکلاتی مشابه مشکلات کودک هستند و روش حل آنها در این داستان‌ها توضیح داده شده است که از این درمان، با عنوان کتاب درمانی یاد می‌شود.

ممکن است درمان به سادگی پرسیدن سوالاتی در حین نقاشی کردن کودک باشد تا درمانگر بتواند نسبت به فرایند پردازش حسی کودک، آگاهی پیدا کند. یا درمانگر با انجام بازی‌های مختلف همراه با کودک، او را به حل مشکلات، همکاری کردن و کسب مهارت‌های اجتماعی ترغیب کند.