کودکان طی چند سال اول زندگی خود در زمینه گفتار به موفقیت‌های زیادی دست پیدا می‌کنند. آن‌ها می‌توانند در عرض چند ماه سینه خیز رفتن، راه رفتن، صحبت کردن و معاشرت با دیگران را یاد بگیرند. بیشتر مهارت‌هایی که کودک شما یاد می‌گیرد، همزمان با محدوده سنی مورد انتظار می‌باشد؛ به عنوان مثال بیشتر نوزادان بین ۶ تا ۱۰ ماهگی شروع به سینه خیز رفتن می‌کنند و اکثریت قریب به اتفاق آن‌ها در ۱۵ ماهگی راه روندگان ماهری هستند.
همین نقاط زمانی خاص، در رابطه با وضعیت گفتاری نیز وجود دارند. کودک شما باید تا سن یک سالگی اولین کلمه خود را ادا کرده باشد و باید تا ۲۰ ماهگی حدود ۲۰ کلمه را یاد گرفته باشد. اگر کودک شما هنوز به این اهداف نرسیده است، وحشت زده نشوید. ممکن است کودک شما صرفاً در مهارت‌های زبانی خود کند بوده و کار کردن با یک متخصص گفتاردرمانی برای او مفید باشد.
گفتار در مقایسه با زبان
گفتاردرمانی می‌تواند در رشد مهارت‌های گفتاری و زبانی به کودک کمک کند. اگرچه گفتار و زبان با یکدیگر همپوشانی دارند؛ اما این دو مقوله در جزئیات، تفاوت اندکی با یکدیگر دارند. ممکن است کودکان دچار مشکل در صحبت کردن باشند، اما مشکل زبانی نداشته باشند؛ یا اینکه در زبان دچار مشکل باشند و مشکلی با صحبت کردن نداشته باشند؛ یا اینکه در هردو مورد، دچار مشکل باشند.
گفتار
گفتار شامل تلفظ (بیان)، صدا و روان بودن کلام است. برای داشتن مهارت‌های کلامی موثر، باید هر سه جنبه گفتار در کنار یکدیگر قرار بگیرند. بیان یا تلفظ به نحوه حرکت لب‌ها، زبان و دهان برای تولید صداهای خاص مربوط می‌شود. کودکی که در بیان دچار چالش است، ممکن است در صداهای «ر» یا «ث» مشکل داشته باشد. صدا، استفاده از تنفس و لایه‌های صوتی برای ایجاد صدا است. اگرچه کودک شما نیازی به بلند حرف زدن ندارد اما باید قادر به صحبت کردن در یک حجم صدای قابل درک باشد. روان بودن به ریتم گفتار گفته می‌شود. ممکن است کودکانی که در روان صحبت کردن مشکل دارند، دچار لکنت یا سنگینی زبان باشند.
زبان
به کلماتی که ما استفاده می‌کنیم و نحوه استفاده از آن‌ها برای به اشتراک گذاشتن ایده‌ها و افکار و دستیابی به خواسته‌های خود، زبان گفته می‌شود. زبان شامل صحبت کردن و درک مطلب، خواندن و نوشتن است. کودکی که مبتلا به یکی از اختلالات زبان باشد، ممکن است در یک یا چند مورد از این مهارت‌ها دچار مشکل باشد.
زبان شامل موارد زیر است:
- معنای کلمات: برخی از کلمات بیشتر از یک معنی دارند. به عنوان مثال «ستاره» هم به معنای یکی از اجرام درخشان آسمانی است و هم به معنای یک شخص مشهور به کار می‌رود.
- نحوه ساختن کلمات جدید: به عنوان مثال ما می‌توانیم از کلمه «دوست» در اشکال «دوستانه» یا «غیر دوستانه» و به معانی دیگر استفاده کنیم.
- نحوه قرار دادن کلمات در کنار یکدیگر: به عنوان مثال ما در زبان انگلیسی به جای «پگ رفت فروشگاه جدید» می‌گوییم «پگ به فروشگاه جدید رفت»
- آنچه که باید در زمان‌های مختلف بگوییم: به عنوان مثال ممکن است مودبانه بگوییم «می‌شود لطفاً پایت را تکان بدهی» اما اگر فرد پای خود را حرکت ندهد ممکن است بگوییم «پاتو بکش کنار».
داشتن مشکل در درک آنچه که دیگران می‌گویند، یک اختلال زبانی دریافتی است. داشتن مشکل در به اشتراک گذاشتن افکار، ایده‌ها و احساسات، یک اختلال زبانی بیانی است.
انواع اختلالات گفتاری
مشکلات مربوط به وضوح گفتار در کودکان می‌تواند به دلایل مختلفی به وجود بیاید؛ خواه این مسئله صرفاً بخشی از فرایند یادگیری باشد یا به دلیل مسائل جدی‌تری مانند از دست دادن شنوایی ایجاد شده باشد؛ دلیل اصلی هر چه که باشد، باید مسائل گفتاری را با عنوان تاخیر یا اختلال، طبقه‌بندی کنیم.
تاخیر گفتاری
تاخیر در گفتار، هنگامی اتفاق می‌افتد که اشتباهات حتی پس از گذشتن کودک از سن مناسب ادامه پیدا کنند و لزوماً باعث نگرانی نشوند. با این حال اگر این اشتباهات تا سن ۶ سالگی به خودی خود اصلاح نشوند، به درمان احتیاج است. معمولاً کودکان کم سن و سال دچار خطاهای گفتاری مانند جایگزینی اصوات «ر» با «ی» یا «ث» به جای «ف» می‌شوند. چنین خطاهایی تنها زمانی ارزش بررسی دارند که با بزرگ شدن کودک، هیچ نشانه‌ای از پیشرفت مشاهده نشود یا کودکان از درک شدن محتوای کلامی خود ناامید شوند.
اختلال گفتاری
اختلالات گفتاری، بیشتر نگران کننده هستند؛ زیرا بدین معنا می‌باشند که کودک در ایجاد صدا دچار مشکل جسمانی است یا اینکه صدا را به گونه‌ای جایگزین یا حذف می‌کند که با روند رشد طبیعی متفاوت است. بعید به نظر می‌رسد که اختلالات گفتاری با گذشت زمان اصلاح شوند. ممکن است در آنچه که کودک با تغییرات صدا در گفتار خود انجام می‌دهد، ناهماهنگی وجود داشته باشد. درک گفتار یک کودک می‌تواند دشوار بوده و باعث خستگی و ناامیدی شود.
نقاط عطف و گفتار برای کودکان
پرستاران و افرادی که با کودک آشنا هستند، بهترین موقعیت برای درک اولین نشانه‌های اختلالات گفتاری را دارند. اگر به نظر می‌رسد کودک در ایجاد صداها مشکل دارد یا از اینکه سایر افراد کلمات او را به خوبی درک نمی‌کنند، آگاه است؛ در نظر گرفتن پشتیبانی بیشتر در صورتی که کودک برای درک شدن توسط پرستاران خود دچار مشکل باشد، ارزش بسیاری دارد. در ادامه، دامنه‌ای از نشانه‌ها یا نقاط عطف شفافیت گفتار آمده است که اگرچه تقریبی هستند، اما به عنوان یک نقطه شروع برای ارزیابی پیشرفت‌های فرزند شما عمل می‌کنند.
- تا ۱۸ ماهگی، ۲۵% گفتار باید برای افرادی که با کودک آشنا هستند قابل درک باشد.
- تا ۲۴ ماهگی (۲ سالگی) ۵۰ تا ۷۵ درصد گفتار باید برای افرادی که با کودک آشنا هستند، قابل درک باشد.
- تا ۳۶ ماهگی (سه سالگی) ۷۵ تا ۱۰۰ درصد گفتار باید برای افرادی که با کودک آشنا هستند، قابل درک باشد.
- تا سن چهار سالگی معمولاً کودکان باید حتی توسط افرادی که با آن آشنا نیستند، نیز درک شوند.
به خاطر داشته باشید که تولید صداهای گفتاری باعث رشد بیانی زبان که به نوبه خود پایه و اساس سواد فرد است، نمی‌شوند. اگر درباره چگونگی ایجاد صداهای گفتاری توسط کودک خود نگرانی‌هایی دارید، با گفتاردرمانگر‌هایی که توصیه‌ها و راهنمایی‌های لازم برای موقعیت کنونی شما را ارائه می‌کنند، تماس بگیرید.
زمان مناسب برای مراجعه به گفتاردرمانگر چه موقع است؟
هر کودکی با سرعت خاص خود، مهارت‌های گفتاری و زبانی را رشد می‌دهد و نقاط عطف گسترده‌ای در پیشرفت خود دارد. با این اوصاف اگر متوجه شدید برخی از نشانه‌هایی که در ادامه می‌آیند در گفتار کودک شما وجود دارد؛ ممکن است زمان مناسب برای گفتار درمانی فرا رسیده باشد.
تعداد کلمات
اگر کودک شما در ۱۸ ماهگی کمتر از ۲۰ کلمه و در دو سالگی کمتر از ۵۰ کلمه استفاده می‌کند.
تعداد صداها
اگر کودک شما برای تلفظ تمام کلمات از چند صدای محدود استفاده می‌کند، دچار یکی از مشکلات بیانی است.
بیشتر کودکان تا ۲ سالگی بیش از ۳۰۰ کلمه را می‌فهمند. اگر کودک شما در درک جملات ساده‌ای مانند «کت خود را بپوش» مشکل دارد؛ ممکن است زمان مراجعه به یک گفتاردرمانگر فرا رسیده باشد.
موقعیت‌های اجتماعی
اگر فرزند شما به ندرت صحبت می‌کند و از نظر اجتماعی در استفاده از زبان مشکل دارد.
نامشخص بودن یا نابالغ بودن گفتار
کودک شما در سن دو سالگی باید بتواند به میزان قابل توجهی ارتباط برقرار کند و کلمات مختلف را با هم ترکیب کند.
اگر در رابطه با هر یک از این مسائل نگرانی دارید، وقت آن است که برای ارزیابی اقدام کنید. درمانگران درمان‌های مختلف را یکی یکی ارائه می‌کنند که می‌تواند در بهبود مهارت‌های گفتاری و زبانی به کودک شما کمک کند.
گفتاردرمانگران در ارزیابی و درمان مسائل مربوط به وضوح گفتار، تخصص دارند و در رابطه با کودک شما و وضعیت او، مشاوره ارائه می‌کنند. گفتاردرمانگر درباره شرایط فردی کودک شما سوال خواهد پرسید؛ گفتار فرزند شما را ارزیابی کرده و بر اساس اطلاعات به دست آمده، راهنمایی‌های خاص شرایط شما و فرزندتان و همچنین اطمینان لازم را ارائه می‌کند. سپس شما و درمانگر می‌توانید علائم پیشرفت معمول را کنترل کنید یا در صورت لزوم تصمیم بگیرید که جلسات گفتاردرمانی آغاز شود.
به طور خلاصه و همانطور که گفتاردرمانگر به شما خواهد گفت، کلید ایجاد شفافیت در گفتار کودکان در درجه اول به مراقبان کودک بستگی دارد. صرف کردن زمان برای داشتن مکالمه، مطالعه کردن و بازی کردن با کودکان، به وضوح باعث بهبودی گفتار می‌شود و به خاطر داشته باشید اگر شما به عنوان پدر یا مادر، علی‌رغم تلاش بسیار خود، هنوز نگرانی‌هایی دارید؛ برای در نظر گرفتن گفتاردرمانی تردید نکنید.
شما چگونه می‌توانید به بهبود وضوح گفتار کودک خود کمک کنید؟
اگر درباره وضوح گفتار کودک خود نگران هستید، ممکن است بخواهید برای کمک به او زمان بیشتری صرف کنید. به عنوان یکی از مراقبین کودک، شما بهترین فرد برای تشویق کودک خود به یادگیری صداهای جدید هستید. در ادامه برخی از ایده‌های مناسب برای شروع کردن آمده است:
برای کودکان
- کودک خود را تشویق کنید تا صداهای مصوت مانند، مثل «دا»، «ما» و «با» ایجاد کند.
- تلاش خود را با حفظ تماس چشمی، واکنش به گفتار و تقلید صداها با استفاده از الگوهای مختلف و تاکید افزایش دهید.
- صدای خنده و حالات چهره کودک خود را تقلید کنید.
- به کودک خود آموزش دهید تا حرکات شما از جمله دست زدن، بوسه فرستادن و بازی کردن با انگشتان دست را تقلید کند.
برای کودکان نوپا
- از گفتار شفاف و ساده استفاده کنید تا کودک شما بتواند از آن تقلید کند.
- آنچه کودک خود می‌گوید را تکرار کنید تا به او نشان دهید حرف‌هایش را می‌فهمید. آنچه که کودک می‌گوید را بازسازی کرده و گسترش دهید؛ مانند «آبمیوه می‌خواهی؟ من آبمیوه دارم. آبمیوه سیب دارم. بیا آبمیوه سیب بخوریم.»
- تلاش کودک برای صحبت کردن را تایید و تشویق و ستایش کنید و در صورت لزوم با انجام درخواست او، نشان دهید که کلمه یا عبارتی که به کار برده است را می‌فهمید.
- به جای گرفتن اشتباهات، برای گفتار شفاف تعریف ویژه مشخص کنید. به عنوان مثال «گفت و گوی واضحی بود» «من دوست دارم وقتی آهسته صحبت می‌کنی. چون می‌توانم تو را بفهمم»
- سعی کنید اگر در حال صحبت کردن با شخص دیگری هستید، فوراً یا به محض آنکه می‌توانید، به کودک پاسخ دهید. اجازه ندهید کودک مجبور به تکرار مجدد سخنان خود شود. اگر به دفعات زیاد حرف زدن کودک خود را مورد بی‌توجهی قرار دهید، ممکن است از تلاش کردن بیشتر ناامید شود.
- هنگامی که نمی‌توانید کودک خود را درک کنید، سعی کنید مسئولیت آن را برعهده بگیرید؛ به عنوان مثال با گفتن جملاتی مانند «ببخشید امروز گوشام خوب کار نمی‌کنند. میشه لطفاً دوباره بگی» یا «امروز خوب نمی‌شنوم باید بهم کمک کنی.» هر بار بیشتر از دوبار از او نخواهید تلاشش را تکرار کند.
- قبل از آن که لغات جدید را به کودک خود آموزش دهید، اطمینان حاصل کنید که می‌تواند صداهای فردی را به راحتی بگوید. در غیر این صورت، گفتن کلماتی که حاوی این صداها هستند برای او دشوار خواهد بود.
