اختلال نقص توجه و بیشفعالی (ADHD) نوعی اختلال عصبی روانی است که غالباً در دوران کودکی شروع میشود و ممکن است تا بزرگسالی ادامه پیدا کند. مشکلات مربوط به عدم تمرکز، بیتوجهی، خودکنترلی و عملکرد اجرایی فعالیتهای کودک را در طول روز تحتالشعاع قرار میدهد. اما شبها چه اتفاقی میافتد؟ علائم این اختلال چه تاثیری بر خواب کودک میگذرد؟
پژوهشگران در حال بررسی ارتباطهای بین اختلال نقص توجه و بیشفعالی و خواب کودکان مبتلا به این اختلال هستند. در حال حاضر علل بروز مشکلات خواب در کودکان بیشفعال کاملاً مشخص نیست، اما شکی نیست که بین بیشفعالی و اختلالات خواب ارتباط وجود دارد. بسیاری از کودکان و نوجوانان بیشفعال به سختی به خواب میروند، نمیتوانند مدت طولانی بخوابند یا صبح از خواب بیدار شوند.
اختلال نقص توجه و بیشفعالی یکی از شایعترین اختلالها در میان کودکان است. اما از آنجایی که عوارض اختلال نقص توجه و بیشفعالی مشابه اثرات بیخوابی است، تشخیص دادن این اختلال میتواند دشوار باشد. کودکانی که خواب کافی و عمیق ندارند، معمولاً دمدمی مزاج هستند، رفتاری هیجانزده دارند و حتی ممکن است پرخاشگر بشوند. بیخوابی حتی باعث افزایش بیشفعالی میشود. اگر فرزندتان به اختلال نقص توجه و بیشفعالی مبتلا است و از اختلالات خواب نیز رنج میبرد، به پزشک مراجعه کنید. پزشکان کلینیک روشا اقدامات لازم را برای تشخیص اختلال انجام میدهند، سوالاتی را در ارتباط با زمان خواب کودک، مدتی که طول میکشد تا کودک به خواب برود، دفعات بیدار شدن از خواب در طول شب یا صبحها به سختی از خواب بیدار شدن و میزان خستگی در طول روز از والدین میپرسند. پزشک معمولاً از والدین میخواهد که اطلاعات مربوط به خواب فرزندشان را ثبت کنند و والدین را راهنمایی میکند که چگونه عادتهای خواب فرزندشان را در طول چند هفته آتی یادداشت کنند.
جهت کسب اطلاعات بیشتر و یا رزرو نوبت در با شماره تلفنهای 02166099693 – 09106646195 تماس حاصل فرمایید.
تاثیر اختلال نقص توجه و بیشفعالی بر خواب کودک
معمولاً علائم زیر در کودکان بیشفعالی که دچار اختلال خواب هستند، مشاهده میشود:
- کودک شبها به سختی رضایت میدهد که به تختخواب برود و به راحتی به خواب نمیرود.
- حتی بعد از این که کودک به تختخواب میرود، میگوید که نمیتواند به موضوعات مختلف فکر نکند و به همین دلیل نمیتواند بخوابد.
- کودکان بیشفعال معمولاً مشکل خودتنظیمی دارند و همین مشکل اجازه نمیدهد که حالتشان را در پایان روز از حالت فعال به حالت آرامش تغییر بدهند.
- کودکان بیشفعال بیشتر مستعد کابوس دیدن، شب ادراری و اختلالات خواب مانند سندرم پای بیقرار هستند.
- کودکان بیشفعال معمولاً انجام دادن تکالیف مدرسه یا وظایف دیگر را تا دقیقه نود به تاخیر میاندازند. تعلل در انجام تکالیف باعث میشود که عصرها همه جو متشنجتر و پرهیجانتری را در خانه تجربه کنند.
- نوجوانان و جوانان بیشفعال معتقدند که ذهنشان در طول شب فعالتر است و به همین دلیل اکثر شبها تا دیروقت بیدار میمانند.
- بسیاری از کودکان بیشفعال دچار مشکلات اضطراب نیز هستند. شبها وقتی فعالیتهای کمتری وجود دارد که حواس کودک را پرت کند، احساس اضطرابش با شدت بیشتری بروز مییابد. طبعاً کودک مضطرب سختتر میتواند به خواب برود یا خواب بماند.
تجربه کردن چنین مشکلاتی در طول شب باعث بروز مشکلات بیشتر در طول روز میشود. کودکی که شب به خوبی نخوابیده است، طبعاً صبح خوابآلود است و نمیتواند در طول روز هوشیار و سرحال باشد. کسالت و بیحالی غالباً به تحریکپذیری و بیتوجهی بیشتر دامن میزند.
روشهای درمان اختلالات خواب ناشی از بیشفعالی
علائم اختلال نقص توجه و بیشفعالی معمولاً با دارو درمان میشود. متاسفانه بسیاری از داروهایی که برای مدیریت علائم این اختلال به کار برده میشود، موجب بیخوابی میشود که به نوبه خود علائم اختلال را شدیدتر میکند.
درمان دارویی
اختلال خواب مشکل نادری در میان کودکان است. فقط 6 درصد کودکانی که دچار اختلال نقص توجه و بیشفعالی نیستند، دچار اختلالات خواب میشوند؛ اما این عدد در کودکان بیشفعال به 50 درصد افزایش مییابد. مصرف داروهای محرک عامل بروز اختلالات خواب در 29 درصد کودکان بیشفعال میشود. مصرف متیل فنیدات باعث میشود که درصد شیوع اختلالات خواب در کودکان بیشفعال به 64 درصد برسد.
خوشبختانه با درمان کردن اختلالات خواب میتوان علائم غیرهیجانی اختلال نقص توجه و بیشفعالی کودکان را برطرف کرد و میزان خوابآلودگی در طول روز، بیتوجهی و بیشفعالی را به سطح عادی برگرداند.
ملاتونین
ملاتونین برای القای خواب و کاهش اختلالات خواب تجویز میشود، اما تاثیرگذاری آن در بهبود علائم اختلال نقص توجه و بیشفعالی به اثبات نرسیده است. غده پینهآل یا صنوبری غدهای است که هورمون ملاتونین را ترشح میکند و به تنظیم چرخه خواب ـ بیداری کمک میکند. بسیاری از افراد دچار مشکلات خواب از جت لگ گرفته تا بیخوابی، آگونیستها یا مکملهای ملاتونین را بدون نسخه از داروخانه تهیه میکنند و برای آن که بتوانند بخوابند، مصرف میکنند.
کودکان بیشفعال میتوانند دوزهای بالاتری از ملاتونین را نسبت به بقیه مصرف کنند. البته مصرف مقادیر بیشتر ملاتونین احتمال تشنج کردن کودک را افزایش میدهد، به همین دلیل والدین باید قبل از آن که خودسرانه به فرزندشان ملاتونین بدهند، با پزشک مشورت کنند. در شروع درمان توصیه میشود که کودک 0.5 میلیگرم ملاتونین را یک ساعت قبل از خواب مصرف کند، میزان مصرف دارو به تدریج به 3 ـ 5 میلیگرم افزایش داده میشود. بزرگسالان میتوانند روزانه 0.3 ـ 20 میلیگرم ملاتونین مصرف کنند.
عوارض جانبی مصرف داروهای درمان اختلال نقص توجه و بیشفعالی
داروهای مخصوص درمان اختلال نقص توجه و بیشفعالی میتوانند کوتاه اثر (4ـ 6 ساعت) یا طولانی اثر (6ـ 12 ساعت) باشند ـ پزشک باید مقدار و روش مصرف هر یک از این دو نوع دارو را تعیین کند.
هرچه دارو طولانی اثرتر باشد، عوارض جانبی آن، به خصوص در ارتباط با مشکلات خواب و اشتها بیشتر است. بااین حال محرکهای طولانیاثر غالباً به کوتاه اثر ترجیح داده میشود، چرا که دفعات مصرف داروهای طولانیاثر کمتر است ـ یعنی بیمار موارد کمتری را باید به خاطر بسپارد ـ و به همین دلیل بیمار نوسانات خلقی کمتری را در طول روز تجربه میکند.
روشهای خواب درمانی
رفتاردرمانی شناختی (CBT) برای رفع مشکلات خواب کودکان بیشفعال موثر است. رفتاردرمانی شناختی نوعی رواندرمانی است که در شناسایی و مدیریت الگوهای فکری به بیماران کمک میکند تا به این ترتیب بیماران برای به حداقل رساندن اضطراب و افکار بیشفعال قبل از خواب مجهزتر باشند.
تمرینهای تنآرامی و محرکهای کنترل محرک نیز برای درمان اختلالات خواب کودکان بیشفعال به کار برده میشود. مدیتیشن و تنفس عمیق استرس را کاهش میدهد و به فرد کمک میکند تا به خواب برود. کنترل محرک روشی برای مدیریت زمان در تختخواب است تا بیمار بتواند ذهنش را به گونهای آموزش بدهد که فقط خواب برایش تداعی شود.
روشهای خاص خواب درمانی شامل نوردرمانی و محدودیت خواب میشود.
محدودسازی خواب
در روش درمان با محدودسازی خواب، ساعت خواب و بیداری مشخصی برای بیمار تعیین میشود و از بیمار خواسته میشود که صرف نظر از این که شب قبل چقدر خوابیده است یا صبح چقدر خسته است، این برنامه را رعایت کند. چرت زدن در طول روز نیز ممنوع است. سعی بر این است که بدن به نحوی آموزش داده شود تا ساعتهای تعیین شده برایش تداعی کننده خواب باشد. سودمندی درمان با محدودسازی خواب برای کمک به کودکان بیشفعال دچار بیخوابی اثبات شده است.
نوردرمانی
نوردرمانی برای کمک به بیماران مبتلا به اختلالات ریتم شبانهروزی ابداع شده است ـ سندرم تاخیر در فاز خواب شایعترین نوع اختلال ریتم شبانهروزی است که کودکان بیشفعال آن را تجربه میکنند. بیمار در روش نوردرمانی از جعبه نور مصنوعی روشن یا نوعی منبع نور برای هماهنگ کردن چرخه شبانهروزی استفاده میکند، به این شکل که صبح یا شب، بسته به نیازهای منحصربه فردش مدت زمان معینی را مقابل جعبه نور قرار میگیرد.
توصیههایی برای کودکان و والدین
کودکان بیشفعال مستعد تحریکپذیری هستند و آرام شدن و به تختخواب رفتن، حتی وقتی خسته هستند، برایشان دشوارتر است. با رعایت توصیههای زیر میتوانید این مشکلات را بهتر کنترل کنید.
رعایت یک برنامه خواب منظم
رعایت یک برنامه خواب منظم معمولاً برای کودکان دچار اختلال نقص توجه و بیشفعالی بسیار مفید است، چرا که یک برنامه ثابت کمک میکند تا کودک بر روی تکلیف تعیین شده تمرکز کند. برنامه خواب و بیداری را برای فرزندتان تهیه کنید و تحت هر شرایطی به آن پایبند بمانید. ساعت یا تایمر تنظیم کنید و به کودک اجازه ندهید که در طول روز چرت بزند.
کودکان مبتلا به نقص توجه و بیشفعالی قبل از خواب به یک ساعت آرامش نیاز دارند. میتوانید برای تعیین زمان بخشهای مختلف برنامه از تایمر استفاده کنید:
- نیم ساعت اول: نیم ساعت اول را میتوانید به فعالیتهای قبل از خواب مانند حمام یا مسواک زدن اختصاص بدهید.
- پانزده دقیقه بعدی: این زمان برای فعالیتهای آرامبخشی مانند با هم کتاب خواندن مناسب است.
- پانزده دقیقه آخر: پانزده دقیقه آخر باید در تختخواب سپری شود. مراسم خاصی را برای این زمان در نظر بگیرید و آن را هر شب تکرار کنید، این مراسم میتواند چیزی به سادگی گفتن “دوستت دارم”، حرف زدن درباره اتفاقات خوب روز، کتاب خواندن یا ماساژ دادن پشت کودک باشد.
از سیستم پاداش استفاده کنید
وقتی برنامه معینی را برای خواب تهیه کردید، میتوانید پاداشهای مختلفی را برای تکمیل هر مرحله در نظر بگیرید. برای مثال در ازای هر روزی که فرزندتان راس ساعت به تختخواب میرود، میتوانید به او یک ستاره بدهید یا این که اگر در آرامش و بدون سروصدا به تختخواب رفت، میتوانید فردا به او اجازه بدهید که ده دقیقه بیشتر بازی کند. در عین حال بسیار مهم است که وقتی کودک برنامه را طبق روال انجام نمیدهد، دعوا یا سرزنشش نکنید؛ فقط به کودک یادآوری کنید که فردا دوباره شانس پاداش گرفتن دارد.
اتاق خواب را به محیطی آرامشبخش تبدیل کنید
وسایل الکترونیک را خاموش کنید و عاملهای بصری را که باعث پرت شدن حواس کودک میشود، کاهش دهید. قانون سختگیرانهای تعیین کنید که اتاق خواب فقط برای خواب باشد، به این ترتیب اتاق خواب فقط خواب را در مغز کودک تداعی خواهد کرد. تلویزیون دیدن یا انجام دادن تکالیف مدرسه را در اتاق خواب ممنوع کنید. از خواهر و برادرها و بقیه اعضای خانواده بخواهید که بعد از یک ساعت مشخص در خانه آرام باشند.
دمای اتاق را روی 15 درجه سانتیگراد تنظیم کنید. خنک نگه داشتن اتاق خواب باعث آرامش بیشتر کودک میشود، البته به شرطی که کودک لباس مناسبی پوشیده باشد. ملحفه یا لباس خواب کودک را از جنسی انتخاب کنید که سرو صدا تولید نکند و از به کار بردن تزئیناتی که با هر بار تکان خوردن کودک صدا میدهد، خودداری کنید.
فرزندتان را به روشی آرامشبخش بیدار کنید
اگر کودکان دچار اختلال نقص توجه و بیشفعالی به روش معمول با صدای زنگ ساعت معمولی از خواب بیدار شوند، بیشتر مستعد تحریکپذیری یا بدخلقی خواهند بود. بهتر است از یک زنگ هشدار تدریجی که صدایش به تدریج بلندتر میشود، استفاده کنید و زنگی با آهنگ ملایم و خوشایند را به جای یک یک زنگ بلند و گوشخراش انتخاب کنید یا قبل از آن که کودک را با آرامش از خواب بیدار کنید، پردهها را کنار بزنید.
هر روز ورزش کنید
ورزش به کودک کمک میکند تا انرژی اضافیش را تخلیه کند و در نتیجه راحتتر به خواب برود. برای این که ورزش باعث سرحال شدن کمک و مانع از خوابیدنش نشود، ورزش را صبح انجام بدهید تا کودک شادابتر شود. ورزش کردن و انجام دادن فعالیتهای بدنی انرژیزا را از حداقل سه ساعت قبل از خواب ممنوع کنید.
از خوراکیهای محرک در رژیم غذایی کودک استفاده نکنید
بعضی غذاها کمک میکنند تا بهتر بخوابیم. به احتمال زیاد فرزندتان عاشق قهوه و شکلات است، اما بسیاری از نوشیدنیهای کربناتدار و حتی شکلات که حاوی کافئین است، محرکهایی هستند که خواب را مختل میکنند. از دو تا سه ساعت قبل از خواب دیگر به فرزندتان اجازه مصرف این خوراکیها را ندهید.
تحریکها و موقعیتهای غیرقابل پیشبینی را در دیگر حوزههای زندگی کودک به حداقل برسانید
هرچند شرایط زندگی همواره قابل کنترل نیست، اما در موقعیتهای مختلف حتیالامکان سعی کنید که کودک قبل از خواب هیجانزده یا کلافه و ناامید نشود. سعی کنید از ایستادن در صفهای طولانی یا قرار گرفتن در محیطهای تحریک کنندهای که به بیشفعالی و تحریکپذیری کودک دامن میزند، خودداری کنید. اگر بتوانید زندگی کودک را حتیالامکان آرام و قابل پیشبینی نگه دارید، بهتر میتوانید علائم کودک را در طول روز مدیریت کنید و آرام کردن کودک و خواباندنش برایتان آسانتر میشود.
رفع اضطراب مزمن
اگر فرزندتان غالباً نمیتواند به راحتی بخوابد یا شبها مدام از خواب بیدار میشود، از او بپرسید که آیا درباره موضوع خاصی نگرانی دارد یا خیر. شاید مدتی است که ذهنش مشغول اتفاقی است که در مدرسه یا خانه رخ داده یا ممکن است رخ بدهد. به حرفهای فرزندتان گوش بدهید تا علت نگرانیش را کشف کنید و راهکاری برای برطرف کردن آن پیدا کنید. اگر مشکل برطرف نشد، با پزشک معالج فرزندتان مشورت کنید.
به فرزندتان کمک کنید تا تکالیفش را سازماندهی کند
وقتی کودک بزرگتر میشود و وارد دوران نوجوانی میشود، برنامهریزی کردن برای انجام دادن تکالیف مدرسه برایش سختتر میشود. کودکی که تکالیفش را به موقع انجام نداده است، دچار اضطراب میشود، نمیتواند بخوابد یا مجبور است برای انجام دادن تکالیفش تا دیروقت بیدار بماند. اگر در برنامهریزی و اولویتبندی تکالیف فرزندتان به او کمک کنید، زمینه برای به موقع خوابیدنش فراهم میشود.
استفاده از محصولات بهبوددهنده خواب برای کودکان بیشفعال
به جز مشاوره، درمان دارویی و تغییر سبک زندگی، دستگاههای کمکی خواب و محصولاتی برای بهبود خواب کودکان بیشفعال نیز ابداع شده است.
دستگاه نویز سفید
دستگاه نویز سفید صدای ثابت و پیوستهای را برای آرام شدن فرد در حال خوابیدن تولید میکند و نویز دیگر اشیای موجود در اتاق، مانند صدای دستگاههای الکترونیک، تیک تاک ساعت و چرخش پنکه، را که میتواند حواس فرد را پرت کند، به حداقل میرساند.
البته برخی بیماران مبتلا به اختلال نقص توجه و بیشفعالی در محیط کاملاً آرام و ساکت بهتر میخوابند، این گروه میتوانند از گوشگیر استفاده کنند.
دستگاه ضدخرو پف
اگر فرزندتان در طول شب بیش از حد خرو پف میکند، این موضوع یا هر مشکل تنفسی دیگر را به پزشک اطلاع بدهید. مشکلات تنفسی، حتی اگر کودک را بیدار نکند، میتواند کیفیت خوابش را کاهش دهد.
احتمال خرو پف کردن کودکان بیشفعال بیشتر است؛ استفاده از وسیله کوچکی که بین دندانها قرار میگیرد، میتواند مانع از خرو پف کردن شود و خواب فرد را بهبود دهد. به علاوه چانهبندها، بالشها و بینیگیرهای مخصوصی برای رفع خرو پف طراحی شده است. اگر خرو پف شدیدتر باشد و به آپنه یا وقفه تنفسی کامل در خواب تبدیل شود، استفاده از دستگاه فشار جریان هوای مثبت پیوسته (CPAP) راهکار موثرتری خواهد بود؛ بیمار ماسکی را روی صورت قرار میدهد که به دستگاهی متصل است که جریان هوای ثابتی را در طول شب تولید میکند.
تشک
تشکهای بادی قابل تنظیم که میتوان یک سمت آن را به گونهای تنظیم کرد که بلندتر از سمت دیگر باشد، از جمله روشهای موثر برای درمان اختلالات خواب به شمار میآیند. میتوان تشک کودک بیشفعال را به گونهای تنظیم کرد که یک سمت آن کمی بالاتر قرار بگیرد تا گلو و راه تنفسی کودک باز شود، کمتر خرو پف کند و در نتیجه بهتر بخوابد. قبل از خرید تشک بادی حتماً برند، موجود بودن، قیمت و نظرات کاربران را درباره تشکهای مختلف بررسی کنید.
احتمال شب ادراری کودکان بیشفعال بیشتر است. تشکهای ضدآب از موادی تهیه میشوند که بیاختیاری مداوم کودک آسیبی به آن نمیزند. تشک ضدآب را به راحتی میتوانید تمیز کنید و ادرار باعث بو گرفتن یا لک شدن آن نمیشود.