شبکه بازویی یک شبکه (مجموعهای) از اعصاب در شانه و زیر بازو است. اگر اعصاب قسمت فوقانی شبکه بازویی آسیب دیده باشد، به این آسیب فلج ارب (ارب – دوشن) میگویند. اگر اعصاب قسمت تحتانی شبکه بازویی آسیب ببیند، به آن فلج کلامپکه (یا Dejerine – Klumpke) گفته میشود. در بعضی موارد ممکن است همه اعصاب آسیب ببینند و در نتیجه فلج کلی ایجاد شود.
فیزیوتراپیستها برای کمک به نوزادان مبتلا به فلج ارب و پیشرفت قدرت عضلات و مهارتهای حرکتی آنها، درمانهای خاصی را ارائه میدهند. درمان فیزیوتراپی بعد از آسیبدیدگی مهم است زیرا میتواند تأثیر بسزایی در بهبود فرزند شما داشته باشد. درمان فیزیوتراپی فلج ارب به حفظ دامنه حرکت در شانه، آرنج، مچ دست و دست کودک کمک میکند و عضلات اطراف مفصل را قوی نگه میدارد. این کار از سفت شدن دائمی مفصل جلوگیری میکند و استقلال کودک را در فعالیتهای روزانه مانند لباس پوشیدن، غذا خوردن و بازی با دوستان و خانواده بهبود میبخشد. درمان فیزیوتراپی باید در اسرع وقت برای بهترین بهبودی آغاز شود.
آسیب شبکه بازویی چیست؟
شبکه بازویی یک دسته اعصاب است که از گردن از طریق شانه تا بازو جریان دارد. اگرچه آسیب در هر زمانی ممکن است اتفاق بیفتد اما بیشتر آسیبهای شبکه بازویی در هنگام تولد وقتی رخ میدهد. وقتی که شانه نوزاد در کانال تولد با گوه نگه داشته میشود. این اتفاق که دیستوشیای شانه نامیده میشود، میتواند شبکه بازویی را بکشد و به اعصاب آسیب برساند. این اتفاق ممکن است در صورتی رخ دهد که زایمان به وضعیت اضطراری تبدیل میشود و مانورهای بیشتری برای به دنیا آمدن نوزاد لازم است. همچنین ممکن است که آسیب بدون دیستوشیای شانه رخ دهد اگر زایمان طولانی باشد، نوزاد بزرگ باشد، مادر به دیابت حاملگی مبتلا باشد، زایمان به کمک خارجی احتیاج داشته باشد (به عنوان مثال، استفاده از فورسپس)، یا اگر زایمان بریچ (به عنوان مثال بجای اینکه کودک با سر متولد شود ابتدا باسن یا پای او خارج میشود) باشد. در برخی موارد، یک آسیب شیکه بازویی میتواند هنگام تولد بدون هیچ یک از این عوامل مؤثر اتفاق بیفتد.
علت فلج ارب
فلج ارب در اثر 4 نوع آسيب عصبي ایجاد ميشود:
- نوروپراكسی، شایعترین نوع آسیب عصب بازویی است كه در آن 1 یا تعداد بیشتری اعصاب كشیده شده و آسیب میبینند اما پاره نمیشوند. این آسیب ممکن است خودبخود بهبود یابد.
- نوروما، ناشی از عصب پاره شدهای است که در حال بهبودی است، اما بافت اسکار ایجاد میکند. بافت اسکار بر عصب آسیبدیده فشار وارد کرده و از انتقال سیگنال بین اعصاب و ماهیچهها جلوگیری میکند. جراحات عصبی برای بهبودی نیاز به درمان دارند.
- پارگی، شرایطی را توصیف میکند که پارگی عصب در محل اتصال آن به ستون فقرات رخ نداده باشد. در صورت عدم انجام فیزیوتراپی پس از عمل جراحی، به یک عمل جراحی دیگر نیاز پیدا خواهید کرد و ممکن است عضلات شما روز به روز ضعیفتر شود.
- جدا شدگی، شدیدترین نوع آسیب است که در آن عصب پاره شده و از ستون فقرات جدا میشود. اندازه و رشد بازو یا دست ممکن است تحت تأثیر این آسیب قرار بگیرد و ممکن است زندگی بیمار را مختل کند.
علائم و نشانهها
علائم و نشانههای آسیب شبکه بازویی بسته به این که کدام عصب و به چه میزان آسیب دیده است، متفاوت است. صدمات عمده ممکن است به لنگی یا فلج بازو منجر شود. عضلات بازو ضعیف میشود و قسمتهایی از بازو نیز احساس خود را از دست میدهد.
در فلج ارب، علائم ممکن است شامل سفتی بازو همراه با مچ دست کاملاً خم شده و انگشتان دست باشد که به سمت داخل چرخیده است. این وضعیت اغلب به نام “دست مستخدم” شناخته میشود، زیرا شباهت زیادی به شخصی دارد که مواد غذایی را سرو میکند و چیزی را با احتیاط با دست خود نگه داشته است.
در صورت آسیب دیدن اعصاب دیگر، مانند فلج کلی، وضعیت بازو متفاوت خواهد بود. گاهی اوقات حتی اگر بازو حرکت محدودی داشته باشد، انگشتان دست و خود دست میتوانند حرکت کنند. وجود یا عدم وجود درد یا حتی میزان و شدت دردی که شخص احساس میکند، بستگی به میزان آسیب عصبی او دارد.
فلج ارب چگونه تشخیص داده میشود؟
آسیبهای شبکه بازویی اغلب در بدو تولد مشهود است زیرا بازوی نوزاد لنگ میزند یا به طور غیرعادی سفت است. برای تشخیص آسیبدیدگی نیاز است که معاینه دقیق فیزیکی توسط متخصص انجام شود تا مشخص شود که اعصاب تحت تأثیر قرار گرفته است یا خیر و همچنین شدت آسیبدیدگی نیز مشخص شود. این معاینه شامل بررسی فیزیکی بازو است و ممکن است طی چندین ماه چندین بار تکرار شود تا پزشک بتواند عضلات و عصب را ارزیابی کند. بعضی اوقات ممکن است آزمایشات ویژهای به عنوان بخشی از معاینه انجام شود، مانند الکترومیوگرام (EMG) که میزان آسیب عضلات ناشی از آسیب عصبی را نشان میدهد. همچنین یک آزمایش انتقال عصبی (NCS) نیز ممکن است انجام شود تا تعیین شود که سیگنالها تا چه اندازه در امتداد اعصاب منتقل میشوند. اسکنهای دیگر نیز ممکن است برای ارزیابی آسیب اعصاب یا بررسی موقعیت شانه – مفصل، که ممکن است ناشی از ضعف عضلات باشد، توصیه شوند.
برخی از بیمارستانهای کودکان روشهای درمانی مناسبی را برای تشخیص و معالجه كودكان مبتلا به آسیبهای شبکه بازویی ارائه میدهند. متخصصان این تیم ممکن است پزشکان، جراحان ارتوپدی و فیزیوتراپیستها باشند. علاوه بر این، اگر آسیب عصبی به حدی شدید باشد که با روشهای درمانی غیرتهاجمی درمان نشود، پزشکان عمل جراحی را توصیه میکنند. فیزیوتراپی احتمالاً بخشی از برنامه درمانی باشد، خواه کودک عمل جراحی داشته باشد خواه نداشته باشد. اگر در هنگام بازگرداندن عصب یا بهبودی عصب، عملکرد مغز و دست فراموش شود، ممکن است روشهایی برای بازیابی حس انجام شود. اقدام درمانی در اسرع وقت و انجام مراقبت از طرف متخصصین آسیبدیدگی بازویی میتواند در کمک به کودک برای استفاده از بازوی خود تفاوت زیادی ایجاد کند.
اهداف فیزیوتراپی فلج ارب
یک فیزیوتراپیست برای هر کودکی که دچار آسیبدیدگی بازوییی عضلانی است، یک شریک مهم در خانواده محسوب میشود. فیزیوتراپی باید در اسرع وقت بعد از تشخیص یا جراحی و قبل از ایجاد گرفتگی عضله شروع شود. فیزیوتراپیستها:
- ضعف عضلات را مشخص میکند و با کودک کار میکند تا عضلات انعطافپذیر و قوی شوند
- به کاهش یا جلوگیری از انقباض عضلات یا مفصل (سفت شدن) و ناهنجاریها کمک میکند
- حرکت و عملکرد را تقویت میکند
حتی وقتی عمل جراحی لازم نباشد، ممکن است فیزیوتراپی برای هفتهها و ماهها ادامه یابد، زیرا اعصاب دوباره رشد میکنند یا بهبود مییابند. هر برنامه درمانی برای رفع نیازهای کودک با استفاده از رویکرد خانواده محور برای مراقبت طراحی شده است.
مراحل فیزیوتراپی
فیزیوتراپیست ابتدا ارزیابی کاملی از وضعیت کودک شما انجام میدهد که شامل یک تاریخچه دقیق از تولد و رشد او است. درمانگر تستهای مشخصی را برای تعیین عملکرد بازوی کودک شما انجام میدهد، مانند این که کودک بتواند دستهایش را به هم نزدیک کند، یک اسباب بازی را بگیرد یا از بازوی خود برای پشتیبانی یا سینه خیز رفتن استفاده کند. فیزیوتراپیست برای مشخص کردن اینکه آیا حس بازوی کودک شما از دست رفته است یا خیر، تست حساسیت بازو را انجام میدهد و اگر کودک در بازوی خود حس نداشته باشد، به والدین آموزش میدهد که چگونه از او در برابر آسیبهای احتمالی محافظت کنند. فیزیوتراپیستها اهمیت توجه به نیازهای کودک را یک رویکرد تیمی میدانند. آنها ارزیابیهای مربوط به مراقبتهای بهداشتی را بررسی و در صورت لزوم کودک را برای ارزیابی بیشتر به پزشک ارجاع میدهند.
درمان
فیزیوتراپیستها با خانواده کودکان مبتلا به آسیب شبکه بازویی کار میکنند تا از انقباضات مفصل جلوگیری کرده یا آن را کاهش دهند، قدرت عضلات را حفظ کنند یا بهبود بخشند، اسباببازیها یا فعالیتها برای تقویت حرکت و بازی، و تشویق برای افزایش فعالیتهای روزانه. درمان ممکن است شامل موارد زیر باشد:
آموزش نگه داشتن، حمل و بازی با کودک خود
فیزیوتراپیست شما پیشنهاداتی را برای وضعیت قرارگیری کودکتان به شما ارائه میدهد، به این ترتیب که هنگام نگه داشتن یا حمل کودک، بازوی کودک شما آویزان نماند. فیزیوتراپیست شما ایدههایی را برای قرار دادن کودک به پشت یا به شکم برای بازی بدون آسیب به بازو ارائه میدهد.
پیشگیری از آسیب
فیزیوتراپیست شما در مورد صدمات احتمالی که ممکن است بدون گریه کودک رخ دهد، توضیح دهد. زیرا در صورت محدود بودن احساس در بازو، کودک نمیتواند درد را احساس کند.
کشش منفعل و فعال
فیزیوتراپیست شما در انجام حرکات کششی ملایم برای افزایش انعطافپذیری مفاصل (دامنه حرکات) و جلوگیری از تأخیر در بروز انقباض (سفت شدن) در بازو، به شما و کودک شما کمک خواهد کرد.
بهبود قدرت
فیزیوتراپیست شما برای حفظ یا افزایش قدرت بازو به شما و فرزندتان تمرین و فعالیتهایی را آموزش میدهد. درمانگر شما بازیها و کارهای جالب را به شما آموزش میدهد، بدون اینکه از کودک بخواهید کار خیلی سختی انجام دهد، و بدین ترتیب قدرت او را تقویت میکند. با رشد و پیشرفت فرزند شما، فیزیوتراپیست بازیها و فعالیتهای جدیدی را برای تقویت بازو و دست او مشخص میکند.
استفاده از مدالیتهها
فیزیوتراپیست شما ممکن است از تکنیکهای مختلف مداخلهای برای بهبود عملکرد و حرکت عضلات استفاده کند. تحریک الکتریکی گاهی اوقات برای شبیه سازی آرام سیگنال عصبی به عضله اعمال میشود. نوار انعطافپذیر میتواند در مناطق خاص عضله اعمال شود تا به هدایت حرکت مناسب یا تقویت آرامش ماهیچهها کمک کند. حرکت ناشی از محدودیت (CIMT) ممکن است روی بازوی سالم اعمال شود تا کاربرد آن به آرامی محدود شود و کودک ترغیب شود تا از بازوی آسیبدیده استفاده کند. یک جلسه فیزیوتراپی سرگرم کننده در استخر ممکن است به کشش و تقویت ماهیچههای کودک شما کمک کند. تمرین مکرر بازوی آسیبدیده، استفاده از کارهای متناسب با سن کودک مانند نقاشی با انگشت، ساخت برج و یا برداشتن و خوردن تکههای کوچک غذا او را تشویق میکند که از دست خود بیشتر استفاده کند. فیزیوتراپیست شما با سایر متخصصان مراقبتهای بهداشتی همکاری خواهد کرد تا بهترین روشهای درمانی را برای فرزند شما پیشنهاد کند.
بهبود مهارتهای رشد
فیزیوتراپیست به کودک شما کمک خواهد کرد که مهارتهای حرکتی مانند قرار دادن وزن روی بازوی آسیبدیده، نشستن به کمک پشت بازو و سینه خیز رفتن را یاد بگیرد. فیزیوتراپیست شما یک برنامه مراقبت شخصی به شما ارائه میدهد که براساس نیازهای خاص فرزند شما باشد.
تقویت آمادگی جسمانی
فیزیوتراپیست شما در تعیین تمرینات، رژیم غذایی و فعالیتهای اجتماعی به شما کمک خواهد کرد که سلامتی فرزند خود را بهبود ببخشید. همچنین متخصص فیزیوتراپی شما برای تعیین هرگونه سازگاری که ممکن است لازم باشد، با شما و فرزندتان همکاری خواهد کرد تا کودک شما بتواند کاملاً در زندگی خانوادگی و جامعه شرکت کند.
ممکن است فیزیوتراپی در خانه یا مکان دیگری مانند بیمارستان، مرکز اجتماعی، مدرسه یا کلینیک درمانی سرپایی انجام شود. بسته به شدت آسیب دیدگی بازویی، نیازهای کودک ممکن است با افزایش سن کودک ادامه یابد و تا حد زیادی متفاوت باشد. از آنجایی که اولویتهای درمانی تغییر میکنند، فیزیوتراپیست شما با سایر متخصصان مراقبتهای بهداشتی (به عنوان مثال، کاردرمانگرها و پزشکان) برای رفع نیازهای فرزندتان همکاری خواهد کرد.
آب درمانی
هیدروتراپی یا آب درمانی که اغلب به عنوان نوعی فیزیوتراپی مورد استفاده قرار میگیرد، میتواند برای نوزادانی که دارای آسیبهای فیزیکی هنگام تولد، از جمله فلج ارب و فلج مغزی، هستند استفاده شود زیرا محیط ضد جاذبه استرس را از قاب اسکلتی-عضلانی بدن خارج میکند و به کودکان آسیبدیده اجازه میدهد تا با درد کمتری حرکت کنند و همچنین گروههای عضلانی مرتبط را تقویت کند. بعلاوه، هیدروتراپی به تشویق حرکات طبیعی در بازوی آسیبدیده و در عین حال تقویت عضلات و کاهش اسپاسمها کمک میکند.
هیدروتراپی نوعی روش درمانی است که به طور گستردهای برای انواع اختلالات، آسیبها و بیماریها از جمله سرطان، کشیدگی، شکستگی استخوان و…. پذیرفته شده است. همچنین هیدروتراپی علاوه بر تشویق حرکت و ایجاد محیط ضد جاذبه، درد و استرس موجود در ناحیه آسیبدیده را تسکین میدهد.
کاردرمانی
کاردرمانی معمولاً بعد از جراحی و یا برای کسانی که آسیب طولانی مدت را متحمل شدهاند، انجام میشود. یک متخصص کاردرمانی با کودک مبتلا به فلج ارب از نزدیک همکاری میکند و به او کمک میکند تا با فعالیتهای روزمره مانند خوردن، گره زدن کفش، بازی، نقاشی و … کنار بیاید. در برخی موارد، کودکان مبتلا به فلج ارب ممکن است به تجهیزات تخصصی نیاز داشته باشند تا به آنها در انجام فعالیتهای روزمره کمک کند.
آیا میتوان از این آسیب یا بیماری جلوگیری کرد؟
تمام زنان باردار باید به دنبال مراقبتهای خوب در دوران بارداری از جمله آزمایش دیابت بارداری باشند. مادران مبتلا به دیابت بارداری احتمالا نوزادان بزرگتری خواهند داشت. هرچه کودک بزرگتر باشد، احتمال آسیبدیدگی عضلات بازویی در هنگام زایمان بیشتر میشود. مراقبت دقیق در دوران حاملگی و هنگام زایمان بسیار مهم است. موقعیت خاص مادر هنگام زایمان ممکن است حرکات نوزاد را در طی مراحل زایمان بهبود بخشد. ارائه دهنده مراقبتهای بهداشتی در هنگام زایمان میتواند مفیدترین موقعیتها را به شما ارائه دهد. استفاده از تجهیزات برای کمک به زایمان نیز با آسیب شبکه بازویی همراه بوده است. برخی از گروههای مدافع والدین توصیه میکنند اگر مادر عوامل خطر مرتبط با آسیب شبکه بازویی را داشته باشد، خانوادهها باید شرایط تولد را در نظر بگیرند. تجهیزات زایمان با قابلیت تطبیق سریع با عوارض ممکن است از دیستوشیای شانه (نوعی آسیبدیدگی که هنگام کشیدن شانه کودک در کانال تولد ایجاد میشود) جلوگیری کند یا احتمال ایجاد آن را از بین ببرد. داشتن زایمان دشوار و دیستوشیای شانه در یک فرزند، احتمال آسیب مجدد در نوزاد بعدی را افزایش میدهد. والدین باید در مورد تجربیات قبلی خود با ارائه دهنده مراقبتهای بهداشتی زایمان خود صحبت کنند تا یک برنامه زایمان قوی برای آنها طراحی شود که احتمال خطر را به حداقل برساند.