موتیسم یا لالی انتخابی یک اختلال اضطرابی است که بر اساس ناتوانی کودک در صحبت کردن در یک یا چند محیط اجتماعی طبقه بندی می‌شود. البته کودکی که دچار لالی انتخابی است، در محیط‌های دیگری که احساس امنیت و آرامش می‌کند، می‌تواند راحت صحبت کند. کودکانی که دچار موتیسم یا لالی انتخابی هستند، در معرض خطراتی در رابطه با کاهش پیشرفت تحصیلی و سلامت روانی – اجتماعی قرار دارند.
گفتار درمانی می‌تواند به شناسایی علل بروز مشکلات ارتباطی کمک کرده و مداخله و درمان مناسبی را برای بالا بردن میزان راحتی کودک در هنگام صحبت کردن ارائه دهد.
متخصصین گفتاردرمانی در کلینیک روشا با موثرترین متدهای روز دنیا به کودکانی که به بیماری موتیسم یا لالی انتخابی دچار هستند کمک می‌کنند.
موتیسم یا لالی انتخاب دقیقاً به چه معناست؟
سکوت انتخابی یا لالی انتخابی هم یک اختلال ارتباطی است و هم یک اختلال در سلامت روانی. لالی انتخابی، بر اثر یک کمرویی معمولی، رفتار سرکشانه یا یک جدایی عادی از والدین، شروع رفتن به مدرسه، نیست. بلکه غالباً لالی انتخابی با اضطراب اجتماعی مزمن در ارتباط است. کودکان مبتلا به لالی انتخابی ممکن است در موقعیت‌ها و شرایط خاص، به صورت فردی ناتوان در صحبت کردن ظاهر شوند. این دسته از کودکان ممکن است در برخی شرایط خاص و محیط‌های اجتماعی با تعداد مشخصی از بزرگ‌سالان یا کودکانی که با آن‌ها احساس امنیت و آرامش می‌کنند، صحبت کنند. درصورتی‌که ممکن است در شرایط دیگر، به هیچ وجه نتوانند با همین افراد مشخص صحبت کنند، زیرا می‌ترسند که دیگران حرف‌هایشان را بشنوند.
علت لالی انتخابی
علت لالی انتخابی همیشه در کودکان کاملاً مشخص نیست. عوامل زیادی می‌توانند بر ترس و اضطراب کودک در حین صحبت کردن بیفزایند، از جمله:
عوامل زمینه ساز
- اضطراب.
- سابقه خانوادگی برای کمرویی بیش از حد، بیماری‌های روانی، اضطراب یا لالی انتخابی.
- مشکلات گفتاری یا زبانی.
عوامل تداوم بخش
- موفقیت در برقراری ارتباط به صورت غیرشفاهی.
- مدل‌های منفی ارتباط در خانواده یا محیطی که کودک در آن قرار دارد.
- انزوای اجتماعی.
- پذیرش بیش از حد و بدون علت موتیسم و لالی کودک.
- تقویت موتیسم با افزایش توجه یا محبت.
- بخشی از یک اقلیت قومی یا یک اقلیت زبانی بودن.
- اقدام نکردن برای یک مدیریت یا مداخله مناسب.
عوامل تشدیدکننده
- مزاحمت یا قلدری.
- واکنش‌های منفی از سوی دیگران.
- شروع مدرسه یا مهدکودک که باعث جدایی کودک از والدین می‌شود.
- جدایی، گم‌شدن یا آسیب.
- جا به جایی های مکرر یا مهاجرت.
- خودآگاهی از مشکلات گفتاری و زبانی موجود در کودک.
شیوع
تحقیقات اخیر نشان می‌دهد که موتیسم یا لالی انتخابی در کودکان روز به روز بیشتر شیوع پیدا می‌کند، به طوری که تخمین زده می‌شود که از هر 150 کودک 1 نفر دچار لالی انتخابی است. لالی انتخابی معمولاً در دختران بیشتر از پسران مشاهده می‌شود. کودکانی که در بین دیگر اعضای خانواده خود فردی را دارند که بیش از حد خجالتی، مضطرب یا با روابط اجتماعی می‌باشد و مشکل دارد، به احتمال زیاد دچار لالی انتخابی می‌شوند. شیوع لالی انتخابی در کودکانی که از خانواده‌هایی که با انزوای اجتماعی هستند بیشتر شایع است.
چرا باید برای لالی انتخابی که فرزندم دچار آن است، به دنبال درمان باشم؟
برای چنین مشکلی، تشخیص به تنهایی راه‌حل نیست. این کار فقط راه دریافت کمک مورد نیاز را با مجهز کردن همه افراد درگیر با اطلاعات مربوطه باز می‌کند.
بعد از تشخیص نیز همچنان باید “کمک ” ارائه شود. کمکی که ارائه می‌شود (حداقل از دید یک تراپی) بازتابی از موارد زیر خواهد بود:
- قبل از هر چیز و مهم‌تر از هر چیز، به مداخله پزشکی نیاز است.
- اینکه بزرگ‌ترین دغدغه والدین/معلمان/سرپرستان برای کودک (یعنی مهم‌ترین چالش‌های عملکردی) چیست.
- زمینه‌های خاصی که برای کودک مشکل‌ساز شده است (این حتی در کودکانی با تشخیص مشابه به هم متفاوت خواهد بود).
- ظرفیت محیط‌های پیرامون کودک برای برآوردن نیازهای او.
در صورت عدم درمان، کودک مبتلا به لالی انتخابی ممکن است در موارد زیر دچار مشکل شود:
- یادگیری مهارت صحبت کردن، درک و وضوح در گفتار.
- کاهش عزت‌نفس و اعتمادبه‌نفس، زمانی که متوجه شوند در مهارت‌هایشان با همسالان خود، هم سطح نیستند.
- قلدری کردن و زور گفتن، وقتی دیگران از مشکلات کودک آگاه می‌شوند.
- انزوای اجتماعی به دلیل این که آن‌ها نمی‌توانند در زمینه‌های گروهی یا محیط‌های شلوغ کنار بیایند و بر توانایی آن‌ها برای ایجاد و حفظ دوستی تأثیر می‌گذارد.
- اضطراب و استرس در شرایط مختلف منجر به مشکلاتی در رسیدن به توانایی و پتانسیل تحصیلی می‌شود.
- مشکل در ارتباطات اجتماعی، مانند تماس چشمی، فاصله مناسب هنگام صحبت با شخصی، نوبت‌دهی در حین یک مکالمه.
- عملکرد تحصیلی: توسعه مهارت‌های سوادآموزی مانند خواندن و نوشتن و کنار آمدن در محیط دانشگاهی.
- ارزیابی تحصیلی: تکمیل آزمون‌ها، امتحانات و تکالیف درسی در دوره‌های تحصیلی بالاتر.
عدم اقدام به درمان، منجر به بروز پیامدهای خاص‌تری می‌شود که تحت تأثیر مشکلات شایعی قرار می‌گیرند که بیشترین تأثیر را بر فرزند شما می‌گذارد.
ارزیابی گفتاری و گفتار درمانی مناسب برای رسیدگی به مشکل موتیسم انتخابی
درمانگران گفتار و زبان درمانی، به‌عنوان بخشی از یک تیم چند رشته‌ای متشکل از یک متخصص اطفال و یک روانشناس هنگام تشخیص کودکان مبتلا به موتیسم یا لالی انتخابی همکاری می‌کنند. کارشناسان گفتار درمانی، با کودک، خانواده و معلمان او کار می‌کنند تا به تصویری جامع از کودک، سابقه، شخصیت و توانایی‌های او دست یابند.
این متخصصان برای تشخیص کودک مبتلا به لالی انتخابی، وجود علائم زیر را در کودک بررسی می‌کنند:
- به طور مداوم در شرایط خاص اجتماعی قادر به صحبت کردن نیست، درصورتی که قادر به صحبت در موقعیت‌های دیگر می‌باشد.
- این اختلال منجر به کاهش عملکرد آموزشی و اجتماعی در کودک شده است.
- موتیسم در شرایط خاص حداقل یک ماه طول می‌کشد (این نمی‌تواند از اولین ماه مدرسه باشد).
- ناشی از عدم آگاهی از زبانی که باید در موقعیت خاص استفاده کند.
- موتیسم در کودک ناشی از راحت بودن با زبان مورد استفاده در آن موقعیت خاص نباشد.
- موتیسم به دلیل اختلال ارتباطی دیگری نیست.
نقش درمانگر گفتار و زبان درمانی در فرایند ارزیابی شامل ارزیابی‌های زیر است:
- دریافت اطلاعات گذشته از طریق بررسی سابقه موردی کودک با والدین، سرپرستان و معلمان.
- معاینه دهانی- حرکتی.
- ارزیابی زبان بیانی – این کار با مشاهده فیلم‌هایی از کودک در حین صحبت کردن در محیطی که در آن راحت است، انجام می‌شود.
- ارزیابی زبان درکی – با استفاده از ارزیابی‌هایی انجام می‌شود که نیازی به گفتار ندارند.
- ارزیابی ارتباطات غیرکلامی.
- مشاهده‌ی بازی.
اهداف گفتار درمانی برای لالی انتخابی
گفتار درمانی می‌تواند به کودکان مبتلا به لالی انتخابی کمک کند تا مهارت‌های ارتباطی خود را به شیوه‌ای راحت‌تر ارتقا دهند.
در درمان گفتاری و زبانی، یک رویکرد رفتاری برای درمان کودکان مبتلا به لالی انتخابی در پیش گرفته می‌شود؛ این شامل موارد زیر است:
- حساسیت زدایی.
- تشویق‌های مثبت.
- ایجاد یک محیط مناسب.
- الگوبرداری از خود.
- درمان مشکلات گفتاری و زبانی بخصوص.
مزایای گفتار درمانی
- افزایش توانایی بیان در شرایط مختلف.
- افزایش پیشرفت تحصیلی.
- افزایش پیشرفت اجتماعی.
- افزایش رشد عاطفی.
- بهبود کیفیت زندگی و رفاه.
- افزایش اعتمادبه‌نفس و عزت‌نفس.
درمانگران گفتار و زبان درمانی می‌توانند یک برنامه درمانی اختصاصی برای کودک شما ارائه دهند که با همان مراحل و سرعت کار خود، ارتباط کودک را به تدریج در محیط‌هایی که در آن صحبت می‌کند افزایش دهد. این درمان به پیشرفت کودک شما در سایر زمینه‌های رشدی کمک می‌کند.
کارهایی که در گفتاردرمانی برای کودکان مبتلا به لالی انتخابی انجام می‌دهند
- ارزیابی گفتاری و زبانی: بررسی عمیق و تعیین نقاط قوت و ضعف کودک در همه زمینه‌های ارتباطی، از جمله مهارت‌های بازی و تعامل، توجه و گوش دادن، درک کلمات و سخن، استفاده از کلمات و زبان، روابط اجتماعی، تلفظ و صحبت کردن.
- درک لالی انتخابی: کمک به کودک و خانواده‌ی او برای درک آنچه دارد اتفاق می‌افتد و علت آن، و بررسی تأثیری که لالی و موتیسم انتخابی بر احساسات و عواطف کودک می‌گذارد.
- کاهش اضطراب: همکاری با کودک برای کاهش اضطراب و استرسی که ممکن است در ارتباط با لالی انتخابی به وجود بیاید.
- استراتژی‌های ارتباطی: ارائه راهکارها و تکنیک‌هایی به خانواده برای افزایش و ارتقاء میزان ارتباط با کودک.
- اشکال غیرکلامی برقراری ارتباط: تشویق به استفاده از اشکال غیرکلامی (مانند حرکات و تصاویر) برای برقراری ارتباط و حرکت تدریجی کودک به سمت استفاده از گفتار برای برقراری ارتباط در کلاس درس و یا در خانه.
- تلاش برای برقراری ارتباط: تشویق مثبت برای تلاش در برقراری ارتباط در هنگامی‌که این تلاش‌ها دارد رخ می‌دهد (مثلاً زمزمه کردن، لب‌خوانی کردن، اشاره کردن).
- انتخاب گزینه: گزینه‌هایی را در اختیار کودک قرار دهید و او را تشویق کنید تا از حرکات و اشاره و یا کلمات برای درخواست استفاده کند.
- زمان فعالیت ساختاری شده: هر روز زمانی را اختصاص دهید که در آن زمان کودک تشویق می‌شود فعالیتی را با یک کودک دیگر و یا بزرگ‌سالان انجام دهد و هیچ فشاری برای برقراری ارتباط کلامی ندارد (مثلاً، نگاه کردن به کتاب‌ها، رعایت نوبت در بازی).
- زمان ارتباط گروهی: گروه‌های کوچکی را تشکیل دهید که در آن‌ها کودک احساس راحتی بیشتری در صحبت کردن داشته باشد (به طور مثال در مدرسه).
- بالا بردن اعتمادبه‌نفس: با ایجاد موقعیتی که کودک در آن می‌تواند راحت و آزادانه صحبت کند، اعتمادبه‌نفس او را تقویت کنید و سپس به صورت تدریجی و سیستماتیک، آن موقعیت را تغییر دهید و او را به سمت موقعیتی سوق دهید که کودک قبلاً انتخاب کرده بود که در آن‌ها صحبت نکند (مثلاً به آرامی شخص دیگری را در اتاق اضافه کنید؛ اگر کودک خارج از کلاس درس خوشحال و راحت صحبت می‌کند، وقتی‌که در کلاس درس نیست، به آرامی او را به سمت کلاس درس حرکت دهید).
- رابطی بین کودک و پرسنل آموزشی شوید تا استراتژی‌ها و ایده‌های حمایتی برای کودک را در محیط آموزشی پیاده کنید.
نکاتی برای والدین و معلمان
استراتژی‌های مدیریتی که از کودک مبتلا به لالی انتخابی حمایت می‌کند (در پیش‌دبستانی، مدرسه و یا خانه)، شامل موارد زیر می‌باشد:
- هنگام تعامل با کودک، از لحن و زبان مناسب استفاده کنید.
- به کودک فضا و زمان مناسبی بدهید تا با همسالان و بزرگ‌سالان ارتباط برقرار کند.
- از اظهارنظر درباره لالی انتخابی کودک یا توجه زیاد به آن خودداری کنید.
- از فشار آوردن به کودک برای صحبت کردن بنا به درخواست شما خودداری کنید (به طور مثال “به معلمت سلام کن “).
- توسعه یا تشویق برای استفاده از روش‌های غیرکلامی (به طور مثال استفاده از ژست و اشاره، تصاویر) و اشکال جایگزین برای برقراری ارتباط (مانند استفاده از علامت، سیستم ارتباطی تبادل تصویر-PECS) برای کمک به کاهش اضطراب و یا تسهیل در تعامل با دیگران.
