ضربه مغزی یک ترومای خفیف مغزی است که در اثر تکانهای سخت، زمین خوردن و سقوط، سر خوردن و یا ضربه به سر ایجاد میشود. حرکات ناگهانی باعث میشوند مغز در داخل جمجمه به شدت تکان خورده و یا پیچ بخورد. این مساله منجر به کشش و آسیب دیدن سلولهای مغزی و بروز بعضی تغییرات شیمیایی در مغز میشود. همچنین اگر ضربهای بدن وارد شود که آنقدر قوی باشد، که باعث شود سر به شدت به سمت عقب، جلو یا طرفین تكان بخورد، ممکن است فرد دچار ضربه مغزی شود.
ضربه مغزی را در دسته تروماهای “خفیفی” طبقه بندی میکنند که معمولاً مرگآور نیست. با این حال، اثرات ضربه مغزی ممکن است جدی و خطرناک بوده و برای روزها، هفتهها و یا حتی مدت بیشتر باقی بمانند.
چه عواملی باعث ضربه مغزی میشوند؟
تصادفات وسایل نقلیه موتوری، افتادن و صدمات ورزشی علل شایع ضربه مغزی هستند. تمامی ورزشهایی که مستلزم برخوردهای فیزیکی هستند هم ممکن است منجر به ضربه مغزی شوند.
در کودکان اکثر موارد ضربه مغزی در زمان ورزش و بازی اتفاق میافتند، مثلا هنگام دوچرخهسواری، یا ورزشهایی مثل فوتبال، بسکتبال یا راگبی.
سن چه نقشی در خطر بروز ضربه مغزی دارد؟
از آنجا که مغز نوجوانان در حال رشد است بیشتر در معرض خطر ضربه مغزی قرار دارند. خطر ضربه مغزی در ورزشکاران دبیرستانی نسبت به ورزشکاران دانشجو و در ورزشکاران دانشجو نسبت به ورزشکاران حرفهای بیشتر است.
علائم ضربه مغزی چیست؟
شایعترین علامت ضربه مغزی سردرد است. بدتر شدن تدریجی سردرد، علامتی بسیار جدی بوده و به معنای خونریزی مغزی است.
علائم دیگر ضربه مغزی عبارتند از:
- حالت تهوع
- مشکلات تعادل / سرگیجه
- دید مضاعف یا تاری دید
- حساسیت به نور و صدا
- احساس خستگی یا خواب آلودگی
- تغییر در الگوی خواب
- مشکل در درک مطلب و یا تمرکز
- افسردگی
- تحریک پذیری ، عصبی یا غمگین بودن
- احساس “ناخوشی و کسالت” یا احساس گیجی
علائم خطر دیگر عبارتند از:
- تشنج
- نشناختن افراد یا مکانها
- بروز رفتارهای غیرمعمول
در كودكان علائمی که در صورت بروز لازم است فورا به اورژانس یا بیمارستان مراجعه شود شامل موارد زيرند:
- هر یک از علائمی که در بالا برای افراد بالغ ذکر شد
- در صورتی که کودک آرام نگیرد و یا گریه او قطع نشود
- در صورتی که کودک شیر یا غذا نخورد
علائم ضربه مغزی چه وقت ظاهر میشوند؟
علائم ضربه مغزی معمولا در عرض چند دقیقه پس از ورود ضربه به سر ظاهر میشوند. اگرچه ممکن است چندین ساعت طول بکشد تا برخی از علائم ظاهر شوند. علائم ممکن است طی روزهای بعد تغییر کنند. بعضی از علائم ممکن است وقتی مغز به خاطر فعالیتهایی مثل مطالعه یا دویدن تحت فشار قرار بگیرد، بروز پیدا کنند.
چه موقع یک ورزشکار با احتمال ضربه مغزی باید به اورژانس فرستاده شود؟
از دست دادن هوشیاری (برای بیشتر از یک دقیقه)، آسیب دیدگی گردن یا علائمی مانند ضعف یا بیحسی ادامهدار از جمله علائمی هستند که در صورت بروز لازم است ورزشکار به اورژانس فرستاده شود.
تشخیص ضربه مغزی
پزشک علائم بدنی، فکری، تواناییها و علائم خلقی فرد را بررسی کرده و سعی میکند تشخیص دهد آیا آسیب وارد شده به سر، ضربه مغزی است یا شکستگی جمجمه و یا چیزی دیگر است. برای بررسی احتمال خونریزی مغزی ممکن است سی تی اسکن یا ام آر آی انجام شود. با این حال، این ارزیابیها آسیبهای سلولی ناشی از ضربه مغزی را نشان نمیدهند.
علاوه بر اینها، روشهای زیر نیز ممکن است برای تشخیص ضربه مغزی به کار رود:
- تحت نظر گرفتن شبانه بیمار در بیمارستان (برای موارد جدیتر)
- انجام آزمونهای کلامی، کتبی یا رایانهای یا استفاده از چک لیستهایی برای بررسی وضعیت حافظه، توانایی توجه و تمرکز و توانایی حل مساله فرد در مدتی زمان معقول
درمان ضربه مغزی
درمان اصلی ضربه مغزی استراحت است. پزشک ممکن است به بیمار بگوید مدتی سر کار یا مدرسه نرود. به مرور زمان، با بهبود وضعیت مغز علائم نیز برطرف خواهند شد.
بسته به شدت ضربه مغزی، علائم معمولاً حدود 6 تا 10 روز طول میکشند. بیشتر افراد در عرض یک هفته بهتر میشوند. اگر علائم بیشتر از یک هفته طول بکشند، فرد باید به پزشک مراجعه کند.
توصیههای عمومی برای درمان ضربه مغزی شامل موارد زیر است:
- خواب زیاد در طول شب و استراحت در طول روز
- پرهیز از محرکهای بصری و حسی، از جمله بازیهای ویدیویی و موسیقی با صدای بلند
- مصرف وعدههای غذایی متعادل
- بازگشت آرام و تدریجی، و نه یکباره، به فعالیتهای روزمره
- سوال از پزشک در مورد زمان بازگشت به محل کار یا مدرسه
- مطلع کردن کارفرمایان یا معلمان از این که دچار ضربه مغزی شدهاید
- خودداری از انجام فعالیتهای بدنی و ذهنی شدید.
- خودداری از انجام فعالیتهایی که ممکن است باعث بروز یک ضربه مغزی دیگر شود، مثل ورزش کردن، بعضی بازیهای شهربازی و یا (برای کودکان) بازی کردن در زمین بازی.
- تا پیش از اجازه پزشک رانندگی، کار با ماشین آلات یا دوچرخه سواری را مجددا شروع نکنید (زیرا ضربه مغزی ممکن است سرعت واکنش فرد را کند نماید).
- در صورت لزوم، از کارفرمای خود بخواهید به شما اجازه دهید به صورت تدریجی به کار برگردید (به عنوان مثال، در ابتدا نصف روز کار کنید). ممکن است لازم باشد دانش آموزان ساعات کمتری در مدرسه بمانند، به دفعات زنگ تفریح داشته باشند و یا به آنها زمان بیشتری برای امتحانات داده شود.
- فقط داروهای مورد تایید پزشك خود را مصرف كنید.
- از مصرف مشروبات الكلي خودداری کنید. الکل و یا مواد مخدر ممکن است روند بهبودی را کند کرده و احتمال آسیبدیدگی بیشتر را افزایش دهند.
- در بعضی از افراد، پرواز با هواپیما به فاصله کوتاهی پس از ضربه مغزی ممکن است باعث تشدید علائم شود.
- از انجام فعالیتهای خسته کنندهای مانند تمیزکاری شدید، ورزش کردن، کار با رایانه و یا بازیهای ویدئویی خودداری کنید.
- قبل از بازگشت مجدد به فعالیتهای معمول روزمره از جمله رانندگی، ورزش و بازی دوباره به پزشک خود مراجعه کنید.
در صورتی که کسی در حین ورزش یا بازی دچار ضربه مغزی شود چه باید کرد؟
در صورتی که ورزشکاری حین ورزش آسیب ببیند لازم است از زمین بازی یا تمرین خارج شده و احتمال ضربه مغزی توسط یک پزشک یا شخصی واجد شرایط در او بررسی شود. در صورت وجود علائم ضربه مغزی ورزشکار در آن روز و در واقع تا زمان رفع علائم نباید به بازی یا تمرین ادامه دهد. ورزشکار اسیب دیده ممکن است مجبور شود یکی دو هفته یا حتی بیشتر صبر کند تا بتواند مجددا بازی کند.
مربیان با ذکر اطلاعات زیر میتوانند به روند درمان ورزشکار آسیبدیده کمک کنند:
- علت آسیب دیدگی
- شدت ضربهای که به سر یا بدن وارد شده
- این که آیا ورزشکار هوشیاری خود را از دست داده یا نه و اگر بله برای چه مدت
- این که آیا ورزشکار پس از آسیب دیدگی حافظه خود ر از دست داده یا خیر
- این که آیا ورزشکار پس از آسیب دیدگی دچار تشنج شده یا خیر
- (در صورت وجود) تعداد ضربه مغزیهای قبلی
برای ضربه مغزی از چه داروهای مسکنی میتوان استفاده کرد؟
در مرحله اول ضربه مغزی ، فرد نباید هیچ نوع داروی مسکن مصرف کند چرا که داروی مسکن ممکن است مانع بروز علائم شود، و این حالت ممکن است باعث شود شخص با وجود ضربه مغزی همچنان به فعالیتهای خود ادامه دهد.
پس از تشخیص ضربه مغزی، میتوان از استامینوفن استفاده است. با این حال، برای رفع سر درد نباید بلافاصه از آن استفاده کرد. از داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAID) مثل ایبوپروفن نباید در ابتدا استفاده کرد زیرا این داروها ممکن است خطر خونریزی را افزایش دهند.
روند بهبودی از ضربه مغزی
اکثر افراد بعد از ضربه مغزی، کاملا بهبود پیدا میکنند. سرعت بهبودی به شدت آسیب دیدگی، میزان سلامت فرد قبل از آسیب دیدگی و همچنین میزان پایبندی بیمار به برنامه درمانی بستگی دارد. در تمام موارد، استراحت یکی از مهمترین راهکارهای درمانی ضربه مغزی است زیرا استراحت به بهبود مغز کمک میکند.
شناسایی و پرهیز از مواردی که باعث بروز علائم میشوند مفید است. به عنوان مثال، اگر با 10 دقیقه مطالعه کردن علائم بدتر شوند، میتوان میزان مطالعه را به هشت دقیقه کاهش داد. یا اگر نور شدید، باعث افزایش علائم شود حتی المقدور بهتر است نور را کمتر کرده و یا از عینک آفتابی استفاده شود.
در طول دوره بهبود از ضربه مغزی، ضروری است كه از هر چیزی كه ممکن است باعث ایجاد ضربه مجددی به سر یا بدن شود، پرهیز شود. اگر قبل از بهبود ضربه مغزی فرد مجددا دچار یک ضربه مغزی دیگر شود، ممکن است سرعت بهبود دائمی کاهش یافته و احتمال بروز مشکلات طولانی مدت افزایش یابد. این مشکلات شامل بروز اختلالاتی در تمرکز و حافظه، سردرد و بعضی اوقات مهارتهای بدنی مانند حفظ تعادل است.
ورزشکاران چه مدت پس از ضربه مغزی میتوانند ورزش را از سر بگیرند؟
قبل از آن که یک ورزشکار بتواند ورزش و بازی را از سربگیرد، لازم است تمام علائم او برطرف شده و به شرایط مغزی اولیه خود (پیش از ضربه مغزی) بازگشته باشد. پس از بازگشت به شرایط مغزی قبلی، ورزشکار طی یک برنامه پنج روزه به مرور فعالیتهای خود را افزایش میدهد در عین این که کلیه علائم او کاملا تحت نظر قرار دارند. در صورتی که علائم عود کنند، ورزشکار مجددا باید به حالت استراحت کامل بازگردد.
بروز یکبار ضربه مغزی احتمال بروز ضربه مغزی مجدد را چقدر افزایش میدهد؟
خطر بروز مجدد ضربه مغزی در کسانی که یک بار دچار ضربه مغزی شدهاند، سه تا پنج برابر بیشتر است.
چگونه میتوان از ضربه مغزی جلوگیری کرد؟
برای کاهش خطر ضربه مغزی:
- در اتومبیل همیشه کمربند ایمنی را ببندید و کودکان را در صندلیهای ایمنی مخصوص بنشانید.
- در هنگام دوچرخه سواری، راندن موتورسیکلت، اسکیت کردن، اسکی کردن، اسب سواری یا انجام ورزشهایی که مستلزم برخوردهای فیزیکی هستند از کلاه ایمنی استفاده کنید. کلاه ایمنی که استفاده میکنید باید استاندارد باشد و هنگامی که سرتان را تکان میدهید به اطراف حرکت نکند. کلاه ایمنی باید محکم باشد اما نه آنقدر که احساس ناراحتی کنید.
- در هنگام بالا و پایین رفتن از پلهها، نردهها را بگیرید تا از افتادنتان جلوگیری شود.
- برای محافظت از کودکان خردسال، جلوی ورودی راه پلهها گیت ایمنی نصب کنید.
- در حمام دستگیره نصب کرده، و کف وان و حمام کفپوشهای غیر لغزنده قرار دهید.
- با بهبود وضعیت روشنایی خطر سکندری خوردن و لغزیدن را کاهش دهید.
- برای جلوگیری از بیرون افتادن کودکان از پنجرهها در مقابل آنها نرده محافظ نصب کنید.