دررفتگی مادرزادی لگن یا دیسپلازی لگن یک ناهنجاری ایجاد شده در مفصل لگن نوزادان است. درمان این مشکل شامل استفاده از بریس، روشهای بدون جراحی با استفاده از آرامبخش و یا جراحی برای اصلاح موقعیت لگن می شود. کاردرمانگر به والدین کودکانی که تحت درمان دررفتگی مادرزادی لگن قرار دارند (چه به کمک مهارهای مخصوص و چه جراحی)، نکات مراقبتی عملی مخصوصی را آموزش می دهند.
دررفتگی مادرزادی لگن چیست؟
دیسپلازی تکاملی مفصل هیپ (DDH) مشکلی است که مفصل توپی و سوکتی لگن در کودکان و نوزادان به درستی شکل نمی گیرد و گاهی دررفتگی مادرزادی لگن یا دیسپلازی لگن نیز نامیده می شود. مفصل ران استخوان ران (فمور) را به لگن متصل می کند. قسمت بالای استخوان ران (سر استخوان ران) مانند یک توپ گرد است و در داخل حفره ی ران به شکل فنجان قرار می گیرد.
سوکت لگن در DDH عمق کمی دارد و سر استخوان فمور به خوبی در درون سوکت قرار نمی گیرد و همین موضوع باعث لقی مفصل لگن و در موارد شدید دررفتگی فمور از درون سوکت می‌شود.
متخصص کاردرمانی برای تشخیص DDH به چه علائمی توجه می‌کند؟
گاهی تشخیص DDH حتی توسط پزشک هم دشوار است؛ بعضی از این نشانه ها عبارتند از:
- سفتی مفصل لگن
- طول نابرابر پاها
- تکیه بر روی سمت آسیب دیده در زمان ایستادن
- چرخش پای آسیب دیده به سمت بیرون
- چین و چروک نامتقارن ران و کشاله ران (جلو و عقب بالای ران)
چه زمانی برای DDH به کاردرمانگر مراجعه کنیم؟
باید هرچه زودتر به دنبال شناسایی و درمان دررفتگی مادرزادی لگن باشید، در صورتیکه این مشکل کودک درمان نشود و یا درمانش به تعویق بیفتد و حتی در زمان راه رفتن بلنگد، به جای راه رفتن عادی فقط بر روی نوک پا راه برود یا اردکی راه برود. در این حالت امکان بروز آرتریت در مفصل لگن بیمار وجود خواهد داشت که در ادامه منجر به بروز درد، التهاب و نهایتا لزوم تعویض مفصل لگن می‌شود.
کاردرمانگر شاید برای شناسایی وجود DDH به یک تصویر اولتراسوند یا اشعه ایکس از مفصل لگن نیاز داشته باشد.
توانبخشی برای دیسپلازی لگن
استفاده از توانبخشی دیسپلازی لگن یا دررفتگی مادرزادی لگن گاهی به عنوان روش درمان و گاهی نیز به عنوان روش کمک درمانی بعد از جراحی خواهد بود. گاهی استفاده از روشهای بدون جراحی مثل بریس یا گچ، همه ی آن چیزی است که در نوزادان یا کودکانی که هنوز استخوان هایشان نرم است، نیاز خواهد بود. اگرچه این ابزار قدرت حرکت کودکان را تا چند ماه محدود خواهند کرد، اما لگن را در موقعیت درستش قرار داده این مشکل را به طور دائمی حل می کنند.
کاردرمانی برای درمان دررفتگی مادرزادی لگن در نوزادان
یکی از گزینه های درمانی دررفتگی مادرزادی لگن، استفاده تمام وقت مهار پاولیک به مدت 6 تا 12 هفته برای ثابت کردن لگن در موقعیت درست خود در کودکان است. مشکل دیسپلازی لگن 90 درصد از کودکان با کمک این مهار به صورت کامل برطرف می شود. مهار باید به صورت همیشگی به مدت چند هفته در سر جای خود باقی بماند و کسی غیر از پزشک و کاردرمانگر نباید آن را باز کند. البته امکان تنظیم مهار در جلسات ویزیت بعدی وجود دارد و کاردرمانگر در این جلسات درباره پیشرفت صورت گرفته در کودکتان با شما صحبت خواهد کرد. بعلاوه نکات مراقبتی از کودکانی که از مهار پاولیک استفاده می کنند نیز توسط کاردرمانگر در اختیار والدین قرار می گیرد.
این اطلاعات عبارتند از:
- نحوه تعویض لباس کودکان بدون دست زدن به مهار پوشک به صورت طبیعی تعویض خواهد شد.
- نظافت مهار در صورتیکه کثیف شده باشد در این حالت هم نباید مهار را باز کرد اما می توان آن را با ماده شوینده و یک مسواک قدیمی تمیز کرد.
- حالت خوابیدن کودک در زمان پوشیدن مهار که باید به پشت خوابانده شوند.
- جلوگیری از آسیب دیدگی پوست در اطراف نوارهای مهار پاولیک. احتمالا از شما خواسته می شود تا مواد بهداشتی و نرمی را به دور این نوارها بپیچید.
- نهایتا به شما نکاتی درباره باز کردن و تعویض موقتی مهار تا زمانی که بتوان آن را به صورت دائمی باز کرد نیز گفته می شود.
کاردرمانی برای درمان بدون جراحی دررفتگی لگن در کودکان بزرگتر از 6 ماه
شاید مهار پاولیک در کودکان بزرگتر از شش ماه برای اصلاح دیسپلازی کافی نباشد. در صورت لزوم تا زمانی که لگن در موقعیت درستش قرار گرفته و سپس از گچ اسپایکا استفاده شود، کودک بیهوش می‌شود. اگرچه استفاده از این روش درمانی برای درمان دررفتگی مادرزادی لگن ضروری است اما امکان حرکت بیمار را تاحد زیادی کاهش می دهد و باید تقریبا هر 6 هفته تعویض شود. کودک در حدود چهار ماه در گچ باقی می ماند اما به تدریج گچ اسپایکا باز می‌شود و کودک به سرعت شروع به حرکت می‌کند و هرگونه درمان تهاجمی غیرضروری خواهد شد.
کاردرمانی بعد از درمان برای رساندن کودک به همسالانش در چرخیدن، خزیدن روی سینه و ایستادن یک ضرورت به شمار می رود. کاردرمانگر بعد از باز کردن گچ اسپایکا یا مهار، از تمارینی برای افزایش قدرت و انعطاف عضلات ضعیف شده و خشک کودک استفاده می‌کند.
کاردرمانی بعد از جراحی دررفتگی لگن در کودکان
وقتی تشخیص دررفتگی مادرزادی لگن در سن یک سالگی یا بیشتر در کودک انجام شود و یا استفاده از گچ اسپایکا نتایج مطلوبی به همراه نداشته باشد، باید از مداخلات جراحی برای جا انداختن لگن استفاده کرد. هرچه سن کودک در زمان جراحی پایین تر باشد، احتمال دستیابی به نتایج مناسب بالاتر خواهد بود. انواع جراحی براساس پیچیدگی آن عبارتند از: جا انداختن لگن، جراحی اتئوتومی و آرترو پلاستی یا تعویض مفصل لگن.
کودکان بعد از جراحی به کاردرمانی هم نیاز دارند و کاردرمانگر برای آموزش نحوه صحیح گام برداشتن در دوره ریکاوری با کودکانی که راه می روند، کار می‌کند. استفاده از ابزار کمکی مانند واکر، عصای زیربغلی یا عصای دستی و همچنین نحوه استفاده از آنها از جمله اقداماتی است که کاردرمانگر در کار با کودکان به کار می بندد.
بخش دیگر وظایف کاردرمانگر، آموزش والدین برای حمام دادن یا تعویض پوشک بچه در دوره ریکاوری بعد از جراحی یا درمان بدون جراحی است.
متخصص کاردرمانی چگونه موارد خفیف دررفتگی لگن مادرزادی را درمان می‌کند؟
در موارد خفیف DDH، کاردرمانگر با استفاده از ورزش و ماساژدرمانی می‌تواند تا حد زیادی وضعیت بیمار را بهبود بخشد. برخی از این تکنینک‌ها عبارتند از:
درمان دستی
یکی از این تکنیک‌ها درمان دستی می‌باشد. در این تکنیک کاردرمانگر با استفاده از حرکات کششی تا حدودی قادر خواهد بود دررفتگی لگن را در کودک درمان کند. انجام این حرکات موجب بهبود درد کمر شده و تا حدودی راه رفتن را آسان می‌کند. در نظر داشته باشید، انجام حرکات کششی و ماساژ عضلات حتما باید تحت نظر متخصص کاردرمانی انجام شود.
ماساژ درمانی
به منظور تقویت و تحریک عضلات، کاردرمانگر ممکن است از ماساژ درمانی استفاده کند. ماساژ درمانی در بهبود انعطاف‌‌پذیری تاثیر زیادی دارد.
ورزش برای درمان دررفتگی لگن
انجام ورزش‌های کششی و تقویت‌کننده تا حد زیادی عملکرد لگن را در کودک بهبود می‌بخشد. ورزش‌های کششی برای تقویت عضلات و ورزش‌های تقویتی برای تقویت عضلات لگن توسط کاردرمانگر پیشنهاد می‌شوند. در نظر داشته باشید، این ورزش‌ها باید در کلینیک و تحت نظر متخصص کاردرمانی انجام شوند.
سوالات متداول
درمان دررفتگی مادرزادی لگن چیست؟
بهترین روش درمان دررفتگی مادرزادی لگن به کمک روشهای بدون جراحی است. استفاده از روش جراحی را تنها باید در صورتی در نظر گرفت که ناکارآمدی روشهای بدون جراحی ثابت شده باشد.
چه تمریناتی به دیسپلازی لگن کمک می کند؟
حرکت دادن و تمرینات کششی ملایم با نرم کردن حرکت در لگن و همچنین کمک به تقویت سطوح استخوان های مفصل، برای لگن مفید خواهد بود، برای مثال تای چی یک ورزش عالی برای ایجاد انعطاف و تعادل است. پیاده روی با عصا در دست مخالف سمت زخم لگن نیز فعالیت مناسبی برای مراحل پایانی دیسپلازی دررفتگی دردناک لگن محسوب می‌شود.
آیا شنا برای دررفتگی لگن مناسب است؟
تمارین ورزشی سبک و تمرینات ورزشی کوتاه اما فشرده مانند شنا گزینه های بسیار مناسبی برای مشکلاتی مانند دیسپلازی یا دررفتگی محسوب می شوند. دلیل این موضوع هم کمک به ایجاد عضلات باسن بزرگ است که نقش پشتیبان بخش توپی و سوکتی مفصل لگن را دارد.
