اوتیسم یک اختلال رشد مغزی است که تأثیر خود را عمدتاً بر رفتارهای اجتماعی و شکل گیری ارتباطات فرد نشان می دهد. تراپیست هایی که بر روی کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم کار می کنند معمولاً از تمرین های رفتاری و ذهنی به عنوان ابزارهای درمانی استفاده می کنند. تمرینات ذهنی در هر فرد مبتلا به اوتیسم به کمک دو روش توانبخشی ذهنی و فلورتایم یا بازی درمانی انجام میشود.
توانبخشی ذهنی در افراد مبتلا به اوتیسم
مداخلات زودهنگام توسط یک تیم از متخصصین برای درمان کودک مبتلا به اختلال طیف اوتیسم از ضرورت بالایی برخوردار است. این تیم متخصص می تواند شامل کار درمانگر، گفتار درمانگر و یک متخصص فیزیوتراپ باشد. این متخصصین به کمک مراقبت های ویژه به کودک شما در کسب مهارت های زبانی، اجتماعی و مهارت های رفتاری متناسب با سنشان کمک می کنند. اکثر کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم، تحت یک برنامه ی درمانی هدفمند با تمرکز بر کمبودهای زبانی و رفتاری-شناختی قرار می گیرند. این برنامه شامل آموزش-درمانی، گفتار و زبان درمانی، رشد مهارت های حرکتی و بازی و ایجاد ارتباط با همسن و سال های خودشان است. آموزش های ساختاریافته، ویژه و زود هنگام به آموزش نحوه ی صحبت و ارتباط، بازی با دیگران و مراقبت از خودشان به کودکان کمک میکند. برنامه توانبخشی ذهنی درست برای هر کودک مبتلا به اوتیسم شامل یک یا چند مورد از روشهای زیر میشود:
تحلیل رفتار کاربردی
تحلیل رفتار کاربردی (ABA) یکی از انواع توانبخشی های ذهنی در کودکان مبتلا به اوتیسم است. ABA برای کمک به موفقیت کودکان در دستیابی به اهدافشان و شناسایی رفتارهای منفی کمک میکند. کاردرمانگر در حالت بهینه با استفاده از ABA، باید بیش از 40 ساعت در هفته با هر کودک کار کند. اهداف درمانی بعد از آنکه کودک ابتدا تحت نظر گرفته شود، مشخص خواهند شد و کاردرمانگر در عین چشم پوشی از رفتارهای نامناسب کودک، برای رفتارهای مطلوب کودک جوایزی را در نظر می گیرد. آموزش ABA توسط والدین یا پرستاران کودک باعث میشود که کاردرمانگر زمان کمتری را با کودک بگذراند و کودک فرصت حضور بیشتر در موقعیت های واقعی اجتماعی را داشته باشد.
درمان پاسخ محور
امکان استفاده از درمان پاسخ محور یا PRT (یک شکل بازی درمانی از تحلیل رفتار کاربردی) توسط کاردرمانگر یا گفتار درمانگر وجود دارد. این روش درمان به آموزش مهارت های زبانی به کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم می پردازد. این روش با تأکید بر رفتارها و واکنشهایی که طیف وسیعی از رفتارهای دیگر فرد را متأثر میکند، به رفتارهای مخل کمتر و بهبود مهارتهای اجتماعی، ارتباطی و آموزشی منجر میشود.
رفتارهای محوری در کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم شامل ایجاد انگیزه و شکل گیری ارتباط با دیگران میشود. هدف این درمان ایجاد تغییرات مثبت در رفتارهای محوری است که منجر به پیشرفت مهارت های ارتباطی، بازی کردن و رفتارهای اجتماعی میشود.
درمان پاسخ محور معمولا در مطب و یا خانه انجام میشود و کارشناسان مرکز مطالعه کودک می توانند به شما در یادگیری اصول درمان پاسخ محور کمک کنند تا بتوانید این کار را در خانه ادامه دهید. هر کسی که در زندگی کودک حضور دارد، تشویق به استفاده هرروزه از این روشهای درمانی می شود.
مدل زودهنگام دنور
مدل زودهنگام دنور به یک رویکرد مداخله زودهنگام در کودکان یک تا چهار سال گفته میشود که به دنبال تقویت و رشد مهارت های زبانی، اجتماعی، احساسی و شناختی در کودکان و کاهش نشانه های اوتیسم است.
کاردرمانگرها، اعضای خانواده یا والدین آموزش دیده می توانند این نوع درمان را در کلینیک یا در زمان بازی های روزانه در خانه انجام دهند. مدل زوهنگام دنور یک روش درمانی مبتنی بر شواهد است که خیلی تحت پژوهش قرار گرفته و نتایج مثبتی نیز به همراه داشته است.
مداخله رشد ارتباط (RDI)
گزینه دیگری که برای توانبخشی ذهنی وجود دارد، استفاده از مداخله رشد ارتباط است. این روش رفتار درمانی نسبتاً جدید بر رفتارهای اجتماعی کودکان مبتلا به اوتیسم متمرکز است. والدین در مقایسه با کاردرمانگرها در استفاده از روش RDI نقش پررنگ تری ایفا می کنند. اهداف مد نظر برای کودکان مبتلا به اوتیسم بعد از ارزیابی اولیه توسط کارشناس تعیین میشود. کودکان برای آشنایی با نحوه ی اجرای درمان باید در یک کارگاه ویژه شرکت کنند و یا یک ویدئوی پنج ساعته را مشاهده کنند. به علاوه والدین ویدئوهایی از خودشان در حال کار با کودکانشان را برای پزشک ارسال می کنند تا نظرات آنها درباره نیاز به اجرای هرگونه تغییر یا ادامه روند درمان بدانند. معمولاً دیده شده که RDI برای کودکان در سنین پایین تر مناسب تر است اما امید است که بتواند روی کودکان بزرگتر هم مؤثر باشد.
درمان ادغام حسی
سومین روش توانبخشی ذهنی، یعنی درمان ادغام حسی به دنبال تقویت قوه حساسیت بیمار در مقابل موارد تحریک کننده ای است که می تواند کودک را سردرگم کند. اگرچه کاردرمانگر به مشکلاتی مانند صدای بلند، نور زیاد و مشکلات لمسی و حسی خواهد پرداخت و سعی میکند که محدودیت های کودک را کاهش دهد، اما نباید اجباری در کار باشد. درمان ادغام حسی به جلسات ویزیت طولانی نیازی نخواهد داشت و اگر درست اجرا شود، به سرعت نتیجه بخش میشود.
مداخلات ارتباطی
مداخلات ارتباطی، چهارمین روش رفتار درمانی مهم برای افراد مبتلا به اوتیسم است. مدلهای مختلفی برای این منظور استفاده میشود اما تمرکز همه در یک نقص بزرگ در همه ی افراد مبتلا به اوتیسم است: کمبود ارتباطات مؤثر. اگر فرد نتواند ارتباط مؤثری با محیط برقرار کند، نشانه های ناامیدی و برداشت های اشتباه را در او خواهید دید. آموزش مهارت های ارتباطی چه به صورت شفاهی یا با استفاده از ابزار کمکی مثل آیپد، زمینه بروز نیازها و خواسته های فرد را ایجاد میکند و وقوع این موضوع تغییر قابل توجهی برای کودک محسوب میشود. یادگیری های اجتماعی به کمک مدلسازی، آموزش از دوستان همسن و سال، بازی و موارد دیگر ممکن میشود.
درمان و آموزش کودکان مبتلا به اوتیسم یا اختلالات حرکتی
برای دستیابی به نتایج مثبت در رفتارهای اجتماعی و رفتارهای ناهنجار، از مدل T.E.A.C.C.H برای کمک به کودکان مبتلا به اوتیسم استفاده میشود. این مدل از محیطی استفاده میکند که همیشه دارای ساختار و نظم بخصوصی است. به علاوه این فعالیت ها نظم و ساختار بصری مرتبی دارند که به تقویت محیط کودک کمک میکند. در این حالت کودک به شیوه مخصوصی از فعالیت ها و مهارت های مختلف استفاده میکند و در صورتی حالت بهینه می گیرد، که والدین هم برای اجرای آن در خانه آموزش دیده باشند.
بازی درمانی برای کودکان مبتلا به اوتیسم
فلورتایم یک درمان رشد مبتنی بر روابط است که به کودکان اوتیستیک در استفاده از حداکثر توان ارتباطی خود کمک کند. این روش باعث میشود تا کودکان در حد خودشان در فعالیت های مختلف حضور داشته باشند.
کودکان در بازی درمانی، نحوه ی ارتباط با دیگران و به اشتراک گذاری را یاد می گیرند. فلورتایم را تقریباً می توان در هر محیطی، از مطب پزشک تا خانه، زمین بازی و … اجرا کرد. کاردرمانگر، معلم یا والدین می توانند بازی درمانی را در هر زمانی و هر مکانی اجرا کنند.
فلورتایم یا بازی درمانی چیست؟
بازی درمانی که یک درمان مبتنی بر روابط است، به تقویت عملکرد و رشد کودکان مبتلا به اوتیسم کمک می کند. این مداخله از این جهت فلورتایم نامیده میشود که والدین برای بازی و تعامل با فرزندشان روی زمین می نشینند و کودک را در حد خودش درگیر بازی میکنند. بازی درمانی یک جایگزین برای ABA است و گاهی هم به صورت همزمان استفاده می شوند. هدف از این روش، کمک به بزرگسالان در تلاش برای گسترش دایره ارتباطات فرزندانشان است. آنها ارتباطات را در سطح کودک با آنها شروع می کنند و آنها را به تدریج و در طول بازی تقویت می کنند. کاردرمانگر و والدین با استفاده از فعالیتی که کودک از انجامش لذت می برد، این کار را می کنند، یعنی آنها وارد بازی کودک می شوند و فرمان بازی را به دست او می دهند.
شش مرحله کلیدی در بازی درمانی
هدف از فلورتایم، کمک به کودکان در دستیابی به شش هدف مؤثر بر رشد ذهنی و احساسی است:
- خود تنظیمی و علاقه بیشتر به محیط پیرامون
- دوست پیدا کردن و حضور در روابط جدید
- ایجاد ارتباطات دو طرفه
- ارتباطات پیچیده
- ایده های احساسی
- تفکرات احساسی
کاردرمانگرها نحوه ی جهت دهی به فرزندان برای رفتن هرچه بیشتر به سوی روابط پیچیده را به والدین آموزش می دهند. “باز کردن و بستن دایره روابط” اسمی است که به این فرآیند داده میشود و هسته رویکرد بازی درمانی یا فلورتایم را شکل می دهد. فلورتایم گفتار، مهارت حرکتی و شناختی را تقویت نمی کند، بلکه بر رشد احساسی متمرکز است.
این روش به طور کلی، کودکان مبتلا به اوتیسم را تشویق میکند که از حداکثر توان خود استفاده کنند و این رویکرد باعث میشود تا “اینکه چه کسانی هستند” جایگزین “نتیجه تشخیص پزشکی از آنها” شود.
عملکرد فلورتایم چطور است؟
از توضیحات کاردرمانگر ما در کلینیک روشا متوجه خواهید شد که امکان اجرای بازی درمانی در همه جا و هر زمان وجود دارد. کودکان مبتلا به اوتیسم به مداخلات ویژه ای نیاز دارند و اگر به چیزی نیاز نداشته باشند، به ندرت شروع کننده یک ارتباط خواهند بود. بازی درمانی را می توان برای تشویق به تعامل و به اشتراک گذاری، در هر جایی اجرا کرد:
- در خانه
- در حیاط پشتی
- در مطب پزشک
- در مدرسه ابتدایی
- در پیش دبستانی یا مهدکودک
- در زمین بازی
- در سوپرمارکت
- در ماشین
- در وان حمام
فلورتایم را می توان در هر زمانی از روز و با هر کسی مثل والدین، همسن و سالان و خواهر یا برادر انجام داد. کلید بازی درمانی، لذت بردن همه افراد از این فرآیند است، چرا که فلورتایم باید یک تجربه جذاب و مثبت در ایجاد ارتباط باشد و نباید تبدیل به یک منبع ایجاد استرس برای افراد حاضر شود.
همانطور که اشاره شد، شش هدف اصلی در بازی درمانی وجود دارد و کودک با دسترسی به هر یک از این اهداف با رشد ذهنی و احساسی مواجه خواهد شد. دانش آموزان از طریق بازی، به تقویت مهارت های ارتباطیشان تشویق می شوند. فلورتایم بر رشد احساسی متمرکز است، اما موقعیتی هم برای تمرین گفتار، رفتارهار شناختی و مهارت های حرکتی به کمک بازی است.
جلسات جدی بازی درمانی سعی خواهد کرد تا همین بازی ها را در محیطی آرام اجرا کند که هر بازی از دو تا پنج ساعت طول می کشد. والدین و پرستاران برای حضور مؤثر در بازی با کودکانشان، پیروی از گفته های آنها و کمک به رشدشان، توسط متخصص بازی درمانی آموزش می بیند.
مثالهایی از بازی درمانی
اگر کودک با کامیون اسباب بازی خودش بازی می کند، والدین هم باید همین کار را به همین شیوه انجام دهند. والدین سپس می توانند ماشین اسباب بازی را در جلوی کامیون قرار داده و به بازی، مکالمه هم اضافه کنند و کودک را تشویق به تعامل و پاسخ دادن کنند.
کاردرمانگر و والدین باید راهکارهای کمک به رشد کودک را با پیشرفت او هماهنگ کنند و سطح تعاملی او را بالاتر ببرند. برای مثال هواپیمای مدل و حتی ایده ها و موضوعات تخصصی درسی می تواند به تدریج جایگزین بازی با کامیون شود. به خانواده ها توصیه میشود تا اصول بازی درمانی را در زندگی روزمره ی خود بگنجانند.
ترکیب استفاده از بازی درمانی با ABA
فلورتایم و تحلیل رفتار کاربردی، دو مورد از روشهای درمانی جداگانه اما مکمل در اوتیسم است. بازی درمانی را می توان در برنامه درمانی ABA که بر رشد مهارت های ارتباطی کودک متمرکز است، گنجاند. فلورتایم یک درمان مبتنی بر ارتباط است و قواعد خود را داشته و می توان از آن به عنوان یک جایگزین برای ABA نیز استفاد کرد.
ABA شاخص ترین رویکرد درمانی برای کودکان و بزرگسالان مبتلا به اوتیسم است و به صورت گسترده به عنوان استاندارد طلایی درمانی اوتیسم توسط متخصصین مراقبت های درمانی شناخته میشود. از این روش در مدارس، خانه و طرح درمان های مختلف استفاده میشود و مانند بازی درمانی، رشد رفتارها و تعاملات مثبت را تشویق میکند. بعلاوه ABA، رفتارهای منفی را سرزنش کرده و با جمع آوری داده، روند بهبود بیمار را پیگیری میکند.
از روشهای درمانی مختلفی می توان به عنوان بخشی از یک برنامه درمانی کامل برای فرد مبتلا به اوتیسم استفاده کرد و بازی درمانی یکی از این موارد است. فلورتایم با مداخلاتی که بر ایجاد احساس و ارتباط با پرستار متمرکز است، تأثیر روش درمانی ABA را افزایش می دهد. این ترکیب نحوه واکنش کودک در مقابل تصاویر، صداها و بوها را نیز تقویت میکند.
چطور بدانم که فلورتایم (بازی درمانی)، روش درمانی مناسبی برای اوتیسم است یا خیر؟
اگر می خواهید بدانید که آیا بازی درمانی گزینه خوبی برای کودک یا دانش آموزتان هست یا خیر، موارد زیر را در نظر بگیرید:
- مجری این درمان کیست؟
- بازی درمانی در کجا اجرا میشود؟
- آیا به ارزیابی اولیه نیاز است و شامل چه مواردی میشود؟
- به چند ساعت بازی درمانی در هفته نیاز است؟
- آیا والدین هم برای این کار آموزش می بینند؟
- پیشرفت کودک چطور اندازه گیری میشود؟
- تعیین اهداف مد نظر برای کودک چطور خواهد بود؟
اصلاً نباید نگران پرسیدن سؤالات زیاد از متخصص باشید و هر آنچه که فکر می کنید ضروری است را بپرسید. اگر جوابها برایتان قانع کننده بود، بهتر است درمان را آغاز کنید. بازی درمانی می تواند گزینه مناسبی برای کودک مبتلا به اوتیسم باشد که معمولاً به عنوان بخشی از یک برنامه درمانی کامل تر اجرا میشود که درمان ABA، گفتار درمانی و کاردرمانی را نیز شامل میشود. پیشرفت های صورت گرفته در بای درمانی به حوزه های درمانی دیگر نیز منتقل میشود. اجرای روش فلورتایم در زندگی روزمره می تواند موقعیت بسیار خوبی برای بازی و ارتباط شما و کودکتان فراهم کند. می توانید با بازی به رشد مهارت های ارتباطی کودکتان کمک کنید.
سؤالات متداول
بهترین روش درمانی برای اوتیسم چیست؟
تحلیل رفتار کاربردی (ABA) یکی از پرکاربردترین انواع روشهای درمانی اوتیسم محسوب میشود. این درمان بر تقویت رفتارهای مثبت و کاهش رفتارهای ناخواسته و منفی متمرکز است.
رویکرد رفتاری به اوتیسم چیست؟
رفتار درمانی مدیریتی بر تقویت رفتارهای مثبت و کاهش یا حذف رفتارهای ناخواسته تمرکز دارد و کارهایی که پرستاران می توانند قبل، در حین، بعد و بین جلسات درمانی انجام دهند را نیز معین میکند.
برخورد افراد مبتلا به اوتیسم در مقابله با مشکلات رفتاری چگونه است؟
راهکارهای درمانی رایج استفاده شده در مداخلات مبتنی بر ABA عبارتند از:
- تقویت رفتارهای مثبت با درنظر گرفتن جوایزی برای آنها.
- مقابله با تسلیم در برابر مشکلات رفتاری با فراهم کردن خواسته های کودکان.
- استفاده از علائم بصری کمکی برای معرفی قوانین.
- کار را با اهداف کوچک آغاز کنید تا کودک به موفقیت تشویق شود.
درمان کودک مبتلا به اوتیسم به چقدر زمان نیاز دارد؟
این فرآیند معمولا به 25 تا 40 ساعت کار در هفته نیاز دارد که در بین روزهای مختلف تقسیم میشود و به طور کلی از یک تا سه سال طول می کشد.
مزایای فلورتایم یا بازی درمانی چیست؟
هدف از فلور تایم، کمک به دستیابی به شش نقطه کلیدی مؤثر در رشد احساسی و عقلی است:
- خودمراقبتی و علاقه داشتن به دنیا
- صمیمیت یا آغاز ارتباط با دیگران
- ارتباطات دو طرفه
- ارتباطات پیچیده
- عقاید احساسی
- تفکرات احساسی
نحوه اجرای فلورتایم چگونه است؟
بازی درمانی از 5 گام تشکیل شده است:
- مشاهده: گوش دادن و دیدن کودک برای مشاهده و ارزیابی دقیق کودک ضروری است.
- آشنایی: ایجاد حلقه ارتباطات با دیگران
- پیروی از نظرات کودک
- گسترده تر کردن بازی
- بستن دایره ارتباطات توسط کودک
آیا بازی درمانی از ABA بهتر است؟
فلورتایم یا بازی درمانی یک روش جایگزین برای ABA است اما معمولاً به همراه آن اجرا میشود. از این روش می توان برای پیشرفت مهارتهای اجتماعی و رفتاری استفاده شود اما بازی درمانی، گزینه به مراتب بهتری برای کسانی است که به دنبال پیشرفت آگاهی و ایجاد تعادل احساسی هستند.
آیا فلورتایم یک روش مبتنی بر شواهد است؟
بازی درمانی یک روش مبتنی بر شواهد است و این موضوع با پژوهش های معتبری به اثبات رسیده است. نتایج این پژوهش نشان دهنده ی شواهدی از تأثیر فلورتایم (یا مداخلات در رشد بر مبنای بازی درمانی) بر پیشرفت در مشکلات اساسی کودکان مبتلا به اوتیسم است.