فلج مغزی انواع مختلفی دارد. فلج مغزی اسپاستیک، آتاکسی، آتتوئید، هیپوتونیک و فلج مغزی مختلط. این بیماری‌ها بر اساس محدودیت‌های حرکتی و تأثیری که بر قسمت‌های مختلف بدن می‌گذارند، دسته‌بندی می‌شوند و هرکدام می‌توانند از لحاظ شدت بیماری، علائم و نحوه درمان متفاوت باشند. در این مقاله با انواع مختلف فلج مغزی و دسته‌بندی‌های آن آشنا می‌شوید. بهتر است بدانید برای درمان فلج مغزی کودکان یا حتی دوستان خود باید به یک پزشک متخصص و باتجربه مراجعه نمایید که با درمان این بیماری و عوارض ناشی از آن کاملاً آشنا است. این کار از بروز عوارض و خطرات می‌کاهد و روند درمان و بهبودی را سرعت می‌بخشد.
دسته‌بندی انواع مختلف فلج مغزی
فلج مغزی به دسته‌بندی‌های مختلفی تقسیم می‌شود که در هرکدام مشخص می‌شود چگونه یک آسیب مغزی مشخص بر قسمت‌های مختلف مهارت‌های حرکتی فرد تأثیر می‌گذارد. فلج مغزی بسته به آسیب و مشکل حرکتی که ایجاد می‌کند و قسمتی از بدن که بر روی آن تأثیر می‌گذارد دسته‌بندی می‌شود.
مشکلات حرکتی که فرد مبتلا به فلج مغزی تجربه می‌کند به میزان تأثیر آسیب‌دیدگی مغز بر روی توان عضلانی وی بستگی دارد. توان عضلانی به میزان قدرت و انقباض ماهیچه‌ها اطلاق می‌شود. فلج مغزی پنج نوع مختلف دارد. در ادامه در خصوص رواج هرکدام صحبت شده است.
فلج مغزی اسپاستیک
فلج مغزی اسپاستیک که با نام فلج مغزی هیپرتونیک نیز شناخته می‌شود رایج‌ترین نوع این بیماری محسوب می‌شود و تقریباً 77% از بیماران به این نوع از فلج مغزی مبتلا می‌شوند. بیشتر افرادی که به این بیماری مبتلا هستند توان عضلانی بالایی دارند و حرکات و رفلکس‌های آن‌ها سریع و اغراق‌آمیز (اسپاستیسیتی) می‌باشد.
فلج مغزی اسپاستیک به دلیل آسیب‌دیدگی قشر حرکتی مغز که حرکات ارادی را کنترل می‌کند، به وجود می‌آید. همچنین آسیب‌دیدگی راه هرمی که وظیفه آن راه سیگنال‌های مغزی به ماهیچه‌ها می‌باشد نیز می‌تواند باعث فلج اسپاستیک شود. به همین دلیل به این نوع از فلج مغزی هرمی نیز گفته می‌شود.
قشر حرکتی در هر دو نیم کره مغز وجود دارد که به کمک راه هرمی به یکدیگر متصل شده‌اند. آسیب‌دیدگی قشر حرکتی در قسمت راست مغز باعث مشکلات حرکتی در قسمت چپ بدن می‌شود و برعکس.
رایج‌ترین علائم فلج مغزی اسپاستیک:
- راه‌رفتن غیرطبیعی
- رفلکس‌های عجیب
- کنتراکتور یا انقباض مرضی
- سفتی و خشکی در یک قسمت از بدن
برای تشخیص میزان، شدت و تأثیر اسپاستیسیتی یک معاینه و بررسی کامل و دقیق لازم است. همچنین لازم است واکنش‌های هر فرد نسبت به مداخلات توانبخشی اسپاستیسیتی باید ارزیابی شود. بعد از ارزیابی اسپاستیسیتی پزشک به بررسی موارد زیر می‌پردازد:
- کدام ماهیچه‌ها به‌خاطر این بیماری تحت‌تأثیر قرار گرفته‌اند.
- میزان شدت اسپاسیتیستی بر روی ماهیچه‌های درگیر بیماری
- چگونه هر فرد می‌تواند عضلات خود را کنترل کند. (آیا بیمار می‌تواند عضلات خود را فعال کرده و یا آن‌ها را به‌صورت ارادی کنترل نماید)
- هرگونه اثرات ثانویه اسپاسیتیستی مانند کنتراکتور که بر روی توانایی عملکرد بیمار تأثیر می‌گذارد.
از دیگر عملکردهای پزشک برای بررسی اسپاسیتیستی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- یک معاینه بالینی که شامل لمس کردن برای احساس هرگونه خشکی و سفتن شدن عضلات در زمان تکان دادن آن‌ها، اندازه‌گیری میزان حرکت مفاصل و قدرت آن‌ها می‌شود.
- ارزیابی عملکردی که شامل مشاهده فرد در هنگام انجام فعالیت‌های روزانه در یک محیط طبیعی با استفاده یا بدون استفاده از وسایل کمکی می‌شود.
فلج مغزی آتتوئید
حدود 2.6% از کودکان مبتلا به فلج مغزی به این نوع از این بیماری که با عنوان فلج مغزی دیس کینتیک نیز شناخته می‌شود، مبتلا هستند. این بیماری بر روی حرکت‌های غیرارادی صورت، دست‌وپا و بالاتنه تأثیر می‌گذارد. فلج مغزی آتتوئید با علائمی مانند هیپوتونی (شل شدن ماهیچه‌ها) و هایپرتونی (انقباض ماهیچه‌ها) که باعث نوسان میزان تون ماهیچه‌ها می‌گردد شناخته می‌شود.
این نوع فلج مغزی به دلیل آسیب‌دیدن عقده‌های قاعده‌ای و یا مخچه به وجود می‌آید. عقده‌های قاعده‌ای عملکردهای حرکتی ارادی و حرکات چشم را کنترل می‌کنند و مخچه مسئول برقراری تعادل و هماهنگی می‌باشد. فلج مغزی آتتوئید خارج از هرمی در نظر گرفته می‌شود. راه‌های خارج از هرمی حرکات و واکنش‌های غیرارادی که سیگنال آن‌ها از مخچه و عقده‌های قاعده‌ای صادر شده را تنظیم می‌نمایند.
علائم رایج فلج مغزی آتتوئید:
- مشکل در غذا خوردن
- شل و فلاپ شدن اندام‌ها
- مشکل در حالت بدن
- سفت‌وسخت شدن بدن
این نوع از فلج مغزی را می‌توان در سه گروه دسته‌بندی کرد:
- دیستونی: این بیماری شامل انقباض ماهیچه‌های غیرارادی می‌شود که باعث چرخش آهسته یا تکرار حرکات و حالت غیرعادی بدن می‌شود
- آتتوز: که شامل حرکات کند، متوالی غیرارادی می‌شود که در زمان استراحت نیز وجود دارد و با تلاش برای حرکت شدیدتر می‌شوند. افراد مبتلا به آتتوز در میزان تون ماهیچه‌های خود دچار نوسان می‌شوند یعنی توان ماهیچه در این افراد بین میزان کم (هیپوتونی) و بالا بودن غیرعادی (هایپرتونی) در نوسان است. یکی از مشکلات ناشی از نوسان تون این است که فرد نمی‌تواند حالت بدن خود را حفظ نماید. این به معنای این است که نشستن و ایستادن نیز سخت می‌باشد و فرد باید انجام هر کاری مانند بالابردن دست‌ها تلاش زیادی انجام دهد.
- کره: توسط حرکات غیرارادی تند و سریع، غیرعادی و غیرقابل‌پیش‌بینی شناخته می‌شود. افراد مبتلا به کره ضعیف ممکن است بی‌قرار یا دست‌وپا چلفتی به نظر برسند درحالی‌که افرادی که به نوع شدیدتر این بیماری مبتلا هستند ممکن است حرکاتی خشن داشته باشند. این حرکات ممکن است در اعضای مختلف بدن رخ دهند و بر روی حرکت کردن، حرف‌زدن و بلع تأثیر بگذارد. کره ممکن است با حرکت کردن و قرارگرفتن در معرض اضطراب و استرس شدیدتر شود. این حرکات در طول خواب فروکش می‌کنند. حرکات کریوفرم ممکن است در نوع فلج آتوز نیز رخ دهد که به آن کورئو اتتوز گفته می‌شود. به‌علاوه احتمال رخ‌دادن این حرکات در فلج دیستونی نیز وجود دارد.
فلج مغزی آتاکسی
تقریباً 2.4% افرادی درگیر با فلج مغزی به نوع آتاکسی این بیماری مبتلا هستند. این بیماری باعث آتاکسی و بروز مشکلات در حفظ تعادل، هماهنگی و حرکات ارادی می‌شود. فلج مغزی آتاکسی به دلیل آسیب‌دیدگی مخچه که مسئول حفظ تعادل و هماهنگی در حرکات فیزیکی می‌باشد، به وجود می‌آید. افراد مبتلا به این نوع فلج مغزی معمولاً دچار لرزش و کاهش توان عضلانی می‌شوند.
علائم رایج فلج مغزی آتاکسی:
- ناهماهنگی یا هماهنگی کم اندام‌ها
- داشتن مشکل در درک عمق
- لرزش و تکان خوردن شدید
- به‌سختی صحبت‌کردن
- باز شدن پاها از هم در هنگام راه‌رفتن
فلج مغزی هیپوتونیک
فلج مغزی هیپوتونیک که با نام آتونیک نیز شناخته می‌شود 2.6% از انواع فلج‌های مغزی را به خود اختصاص داده است. این نوع فلج مغزی با علائمی مانند پایین بود توان عضلانی که باعث ازدست‌رفتن قدرت و استحکام عضلات می‌گردد شناخته می‌شود.
علائم رایج فلج مغزی هیپوتونیک:
- مفاصل و رباط‌های انعطاف‌پذیر
- ناتوانی در کنترل سر
- شل و رها بودن ماهیچه‌ها
- نداشتن تعادل و ثبات
فلج مغزی مختلط
در برخی موارد آسیب‌دیدگی مغز درحال رشد فقط به یک ناحیه محدود نمی‌شود و ممکن است به دلیل آسیب‌دیدگی بخش‌های مختلف مغز کودک به طور هم‌زمان به چند نوع فلج مغزی مبتلا شود. فلج مغزی مختلط زمانی رخ می‌دهد که کودک علائم و نشانه‌های بیش از یک یا دو نوع از انواع فلج مغزی را از خود بروز دهد. تقریباً 15.4% از افراد درگیر با فلج مغزی به این نوع از این بیماری مبتلا هستند. رایج‌ترین نوع فلج مغزی تشخیص‌داده‌شده؛ ترکیب فلج مغزی اسپاستیک و آتتوئید می‌باشد چرا که هر دو این موارد بر روی حرکات غیرارادی تأثیر می‌گذارند.
نوع مشکلات حرکتی
نوع فلج مغزی به‌وسیله نوع آسیب مغزی و مشکلات حرکتی که ایجاد کرده است، تشخیص داده می‌شود. برای مثال یک فرد درگیر با فلج مغزی ممکن است به نوع اسپاستیک دی پلژی یا آتتوئید کوادری پلژی مبتلا باشد. محل و قسمتی که دچار آسیب حرکتی شده است نمایانگر محل آسیب‌دیدگی مغزی است و مشخص می‌کند که کودک به کدام نوع از فلج مغزی مبتلا شده است.
مونوپلژی
مونوپلژی یک نوع بسیار نادر مشکلات حرکتی محسوب می‌شود و زمانی رخ می‌دهد که فقط یک‌دست یا پا تحت‌تأثیر بیماری قرار گرفته باشد.
دی پلژی
دی پلژی بر روی دو اندام که در بیشتر موارد پاها هستند، تأثیر می‌گذارد. کودکان مبتلا به دی پلژی ممکن است در قسمت بالاتنه نیز مشکلات حرکتی کمی داشته باشند. دی پلژی معمولاً ناشی از تولد زودرس است که منجر به فلج مغزی می‌شود.
همی پلژی
همی پلژی یک طرف بدن را به طور کامل درگیر می‌کند. در این نوع از فلج مغزی معمولاً دست‌ها بیشتر از پاها دچار آسیب‌دیدگی می‌شوند. خم‌شدگی شدید مچ دست یا بازو از نشانه‌های بارز این بیماری است. خونریزی مغزی قبل از تولد معمولاً باعث همی پلژی می‌شود.
تری پلژی
تری پلژی زمانی رخ می‌دهد که 3 عضو به طور هم‌زمان تحت‌تأثیر فلج مغزی قرار گیرند. این بیماری معمولاً هر دو پا و یک‌دست را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.
کوادری پلژی
کوادری پلژی زمانی رخ می‌دهد که هر چهار اندام حرکتی درگیر فلج مغزی شوند. در این بیماری معمولاً پاها بیشتر از بازوها آسیب می‌بینند. کوادری پلژی ممکن است میزان کنترل بر روی ماهیچه‌های صورت را محدود کند.
دبل همی پلژی
دبل همی پلژی زمانی رخ می‌دهد که هر چهار اندام حرکتی درگیر فلج مغزی شوند اما یک سمت از بدن بیشتر از سمت دیگر درگیر آسیب‌دیدگی باشد.
سیستم طبقه‌بندی عملکرد حرکتی درشت
سیستم طبقه‌بندی عملکرد حرکتی درشت (GMFCS) وسیله‌ای است که به کمک آن می‌توان نوع فلج مغزی که کودک به آن مبتلا است را تشخیص داد. هر نوع فلج مغزی به‌گونه‌ای متفاوت بر روی توان عضلانی تأثیر می‌گذارد.
GMFCS دارای 5 سطح مختلف است که درک بهتری از وضعیت حرکتی کودک ارائه می‌دهد و کمک می‌کند تا روش درمانی مناسب برای بهبود کیفیت زندگی کودک مشخص گردد. این روش به پزشکان کمک می‌کند تا متوجه شوند کدام وسیله کمک حرکتی برای کودک موردنیاز است.
پزشک مهارت‌های حرکتی اصلی کودک مانند نشستن و راه‌رفتن را بررسی می‌کند تا مشخص کند که در چه سطحی از GMFCS قرار گرفته و از این طریق به طور کامل نوع فلج مغزی که به آن مبتلا است را تشخیص دهد.
بر اساس تحقیقات انجمن فلج مغزی یک کودک بالای 5 سال که در رده چهارم (اختلال شدید در عملکردهای حرکتی) GMFCS قرار دارد، به‌طورکلی نمی‌تواند بهبود زیادی داشته باشد و باید در طول عمر خود از وسایل کمک حرکتی استفاده کند.
سؤالات متداول
5 نشانه فلج مغزی چه می‌باشد؟
- خشکی و سفتی ماهیچه‌ها و رفلکس‌های شدید و اغراق‌آمیز رایج‌ترین اختلال حرکتی می‌باشد.
- نوسان در تون عضلانی مانند منقبض بودن شدید یا فلاپی بودن بیش از اندازه آن‌ها.
- عضلات سفت و خشک با رفلکس طبیعی
- نداشتن تعادل کافی و هماهنگی بین ماهیچه‌ها
- داشتن لرزش و حرکات غیرارادی تند و سریع
سطح 5 فلج مغزی چه می‌باشد؟
فرد مبتلا به سطح 5 فلج مغزی برای قراردادن سر و گردن خود در حالت مناسب به کمک احتیاج دارد. این افراد برای نشستن و ایستادن نیز به کمک احتیاج دارند و فقط می‌توانند ویلچرهای برقی را کنترل کنند.
3 نشانهٔ اولیه فلج مغزی چه می‌باشد؟
فلج مغزی معمولاً ناشی از مشکلاتی است بر روی مغز درحال‌رشد کودک در زمان جنینی تأثیر گذاشته‌اند. این مشکلات شامل آسیب‌دیدگی ماده سفید مغز در اثر کاهش سطح خون و اکسیژن جنین می‌باشد.
آیا فلج مغزی ژنتیکی می‌باشد؟
فلج مغزی یک بیماری وراثتی نمی‌باشد اما تحقیقات نشان داده است که عوامل ژنتیکی می‌توانند فرد را مستعد ابتلا به این بیماری نمایند. اگرچه یک اختلال ژنتیکی خاص به طور مستقیم باعث فلج مغزی نمی‌شود، تأثیرات ژنتیکی می‌توانند بر روی ژن‌های زیادی اثری کوچک باقی بگذارند.
شدیدترین نوع فلج مغزی چه می‌باشد؟
کوادری پلژی اسپاستیک. این نوع فلج مغزی شدیدترین نوع این بیماری محسوب می‌شود و هر چهار اندام حرکتی، بالاتنه و صورت را درگیر می‌کند.
ضعیف‌ترین نوع فلج مغزی چیست؟
این بیماری شامل 5 سطح می‌شود که سطح 1 ضعیف‌ترین و سطح 5 شدیدترین حالت بیماری محسوب می‌شوند. افراد مبتلا به سطح 1 فلج مغزی معمولاً به شکل GMFCS 1 طبقه‌بندی می‌شوند. این افراد معمولاً قادر هستند بدون نیاز به کمک راه بروند و فعالیت‌های روزانه خود را انجام دهند.
