اختلالات گفتاری در کودکان استثنائی: گفتار درمانی کودکان استثنایی

صحبت کردن اولین ابزاری است که برای برقراری ارتباط در اختیار انسان قرار دارد. صحبت کردن در سنین پایین شروع می‌‌شود و با بزرگ شدن کودک تکامل پیدا می‌‌کند. کودکان استثنایی یا کودکانی که دچار اختلالات فکری هستند برای صحبت کردن و تولید کلمات و برقراری ارتباط مشکل دارند. این افراد به روش‌های درمانی یا آموزشی و توان بخشی ویژه نیاز دارند تا بتوانند زندگی مستقلی داشته باشند. به منظور ارائه این آموزش‌های خاص باید با ماهیت اصلی مشکل کلامی و گفتاری کودکان آشنا شد و برای این کار به بررسی وضعیت شنوایی کودک پرداخت. متخصص گفتار درمانی یا گفتار درمانگر فردی است که در زمینه آموزش به افرادی که دچار مشکلات و اختلالات ارتباطی هستند تخصص دارد. متخصص گفتار درمانی به این افراد کمک می‌‌کند تا بتوانند ارتباط برقرار کردن برقرار کردن ارتباط را به دست بیاورند و به بهبود مهارت‌های زبانی و کلامی خود بپردازند.

 علت اختلالات گفتاری در کودکان استثنائی

 کودکان استثنائی یا کودکانی که دچار مشکلات فکری هستند ممکن است برای حرف زدن و صحبت کردن نیز مشکل داشته باشند و البته تمایز قائل شدن بین این دو مسئله اهمیت بسیار زیادی دارد. اختلال کلامی به وضعیتی گفته می‌‌شود که فرد برای تولید کلمات مناسب به منظور صحبت کردن و برقراری ارتباط موثر با دیگران مشکل دارد. این امر شامل وجود برخی مشکلات در ارتباط با تلفظ کلمات، روانی کلام، صدا یا اختلالات مربوط به آواها است. از سوی دیگر افرادی که دچار اختلالات زبانی هستند معمولاً مشکلی در تولید صداها یا تلفظ کلمات ندارند بلکه مشکل آنها درک زبان و قواعد و فرآیندهای آن است. این امر اغلب شامل مشکلاتی است که در ارتباط با استفاده صحیح از قواعد زبان و ساخت جملات کاملا ساختارمند است. اختلالات زبان به طور کلی به دو گروه اختلالات بیانی زبان (مشکل در توضیح دادن یا بیان کردن آنچه که کودک نیاز دارد) یا اختلالات دریافتی زبان ( مشکل در درک زبان و معنای آن) تقسیم می‌شود. معمولاً کودکان به طور همزمان دچار هر دو اختلال هستند. این اختلالات اغلب در کودکان که بین سنین سه و پنج سالگی قرار دارند تشخیص داده می‌شود.

 علائم اختلال گفتاری در کودکان استثنایی

 کودکانی که دچار اختلال دریافتی زبان هستند با مشکلات زیر مواجه می‌شوند:

• اختلال در درک آنچه که دیگران می‌گویند.
• اختلال در درک حالات بدن و حالات صورت
• ناتوانی در درک مفاهیم و ایده‌ها
• اختلال در درک آنچه که می‌خواند.
• مشکل در یادگیری کلمات جدید
• پاسخ دادن به سوالات
• ناتوانی در دنبال کردن مسیرها
• اختلال در شناسایی و درک اشیا

کودکانی که دچار اختلال بیانی زبان هستند در استفاده از زبان مشکل دارند. ممکن است کودک بتواند آنچه که دیگران می‌‌گویند را درک کند اما هنگامی ‌که قصد دارد صحبت کند با مشکل مواجه می‌‌شود و اغلب نمی‌‌تواند آنچه که احساس می‌‌کند یا به آن فکر می‌‌کند را بیان نمایند. این اختلال بر روی زبان گفتاری و زبان نوشتاری او تاثیر می‌‌گذارد و کودکی که هنوز از زبان نشانه‌ها استفاده می‌کند در بیان آنچه که قصد دارد بگوید با مشکل مواجه خواهد شد. کودکی که دچار اختلال بیانی زبان است در موارد زیر با مشکل مواجه شود:

• استفاده صحیح از کلمات
• بیان عقاید و نظرات خود
• توضیح دادن داستان
• استفاده از حالات بدن و صورت
• سوال پرسیدن
• ترانه خواندن یا شعر خواندن به صورت حفظی
• گفتن اسم اشیا

 چگونه اختلالات زبانی در کودکان استثنایی تشخیص داده می‌شود؟

 پزشک کودک شما در خصوص کاربرد زبان توسط فرزند شما سوالاتی را مطرح خواهد کرد و بررسی سابقه پزشکی کودک تان خواهد پرداخت و ممکن است درخواست تست شنوایی سنجی و انجام معاینه جسمی ‌را بدهد. پزشک فرزند شما از شما می‌خواهد که کودک تان را نزد متخصص گفتار درمانی ببرید تا به تشخیص و درمان مشکل کودک شما بپردازد. متخصص گفتار درمانی کودک شما را از لحاظ موارد زیر ارزیابی خواهد کرد:

• نحوه صحبت کردن
• گوش دادن
• دنبال کردن مسیرها
• درک کردن اسامی اشیا
• تکرار عبارات یا کلمات ریتمیک
• سایر فعالیت‌های زبانی

 چگونه اختلالات زبانی در کودکان استثنایی درمان می‌شوند؟

 کودکان استثنایی و کودکانی که دچار اختلالات و مشکلات فکری هستند اغلب در پردازش و یادگیری اطلاعات جدید، دنبال کردن دستورها، درک کردن و استفاده از زبان گفتاری و زبان نوشتاری( به عنوان مثال ناتوانی در دنبال کردن مکالمه یا بیان کردن نظرات و تفکرات خود برای دیگران، درک کردن جزییات اطلاعات و انجام دادن کارها) مشکل دارند. فردی که دچار اختلال فکری و مشکل در برقراری ارتباط است در زمینه مهارت‌های اجتماعی و درک کردن مهارت غیر کلامی از قبیل درک کردن حالات صورت و بدن و آداب و رسوم اجتماعی مشکل دارد. در افرادی که دچار مشکلات غیر کلامی و مشکلات مربوط به محدودیت زبان هستند می‌توان از روش‌های دیگری برای برقراری ارتباط استفاده کرد از قبیل استفاده از فناوری کمکی.

 نقش گفتار درمانی در درمان اختلالات گفتاری در کودکان استثنایی و کم توان ذهنی چیست؟

 همانند سایر روش‌های درمانی معمولاً اولین گام در زمینه کمک به کودکان استثنایی و کم توان ذهنی کسب اطلاعات لازم و جامع در ارتباط با پیشینه اجتماعی و آموزشی و پزشکی فرد و همچنین کسب اطلاعات لازم در ارتباط با سطح عملکردی در خصوص زبان و ارتباط با دیگران است. استفاده از یک ابزار کمک کننده استاندارد معمولاً در ارزیابی جامع و دقیق مهارت‌های عملکردی و نیازهای ارتباطی کودک تاثیر گذار است و از آن به عنوان یک هدف درمانی استفاده خواهد شد. گفتار درمانی اغلب با حضور پدر و مادر یا پرستار کودک نتیجه بهتری را به دنبال خواهد داشت و به این ترتیب امکان بهبود مهارت برقراری ارتباط در این گروه از کودکان فراهم خواهد شد. در بخش زیر به توصیف نحوه تاثیرات گفتار درمانی در بهبود مهارت‌های ارتباطی اختلالات زبانی خاص می‌پردازیم.

 گفتار درمانی و اختلال دریافتی زبان

 متخصص گفتار درمانی می‌تواند با کار کردن بر روی برخی موارد از قبیل ایجاد تماس چشمی‌، استفاده از دستورالعمل‌های خاص و اصول زبان، توسعه دایره لغات فرد و تمرکز کردن بر روی کلمات خاصی که کودک باید یاد بگیرد و استفاده از علائم دیداری از قبیل تصاویر زبان و حالت بدن کودکان و بزرگسالان مبتلا به اختلال زبان دریافتی کمک می‌‌کند توانایی آنها برای درک کردن زبان افزایش پیدا کند. در گفتار درمانی برای اختلال زبان دریافتی اغلب از کودک خواسته می‌شود هر آنچه را که می‌شنود و آنچه که به او دیکته می‌شود را تکرار کند و گفتار درمانگر با نشان دادن یک فعالیت خاص به او برای تشخیص یک مفهوم یا دستور کمک خواهد کرد.

 گفتار درمانی و اختلال زبان بیانی

 می‌توان اختلالات زبان بیانی را به کمک متخصص گفتار درمانی و درخواست از فرد برای شرکت در گفتگو و توصیف عقاید کارهای خود، الگو پردازی از مفاهیم، نحوه تولید جملات و کلماتی که فرد استفاده می‌کند، استفاده از کتاب برای بیان داستان و کمک به فرد برطرف کرد. باید به طور مداوم به توسعه دامنه واژگان فرد پرداخت و برای این کار آنها را در معرض تجربیات اجتماعی، خواندن یا استفاده از سایر رسانه‌ها قرار داد یا آنکه او را به انجام فعالیت ورزشی تشویق کرد که هر روز به بیان اسامی برخی اشیا یا فعالیت‌ها در طول روز بپردازد.

 گفتار درمانی و زبان اجتماعی 

 از مهارت ارتباط اجتماعی برای استفاده صحیح از زبان در یک بافت اجتماعی استفاده می‌شود. این مهارت‌ها برای ادغام شدن فرد با جامعه و با دوستانی که دارد اهمیت بسیار زیادی دارد و شامل نحوه استفاده از زبان به شیوه‌های مختلف (از قبیل احوالپرسی کردن و درخواست کردن از دیگران و مواردی از این قبیل است)، نحوه استفاده از زبان در موقعیت‌های اجتماعی (به عنوان مثال نحوه صحبت کردن ما با دوستانمان با نحوه صحبت کردن ما با افراد غریبه یا فردی که از ما بزرگتر است کاملاً تفاوت دارد) و استفاده از استانداردها و اصول و آداب و رسوم اجتماعی می‌باشد (به عنوان مثال درک کردن قوانین اجتماعی و اهمیت رعایت کردن نوبت). متخصص گفتار درمانی می‌تواند با استفاده از الگوهای رفتاری مناسب در شرایط خاص اجتماعی (از قبیل احوالپرسی کردن و رعایت اصول و اخلاقیات)، استفاده از بازی درمانی و حتی نقش بازی کردن یا آموزش به فرد برای بهتر خواندن متون و آشنا شدن با حالات صورت به بهبود مهارت‌های زبانی فرد کمک کند. این گروه از افراد باید در تعاملات و ارتباطات مختلف زندگی روزمره حضور فعال داشته باشند.

 گفتار درمانی و کودکان استثنائی که فاقد مهارت کلامی هستند

 هنگامی ‌که یک کودک علائم و نشانه‌هایی مبنی بر عدم توانایی تولید صدا یا کلام را از خود نشان بدهد باید به دنبال روش‌های جایگزین برای برقراری ارتباط پرداخت که این امر اغلب شامل استفاده از زبان بدن و حالات بدن و صورت، استفاده دیداری، استفاده از اشیا و تصاویر و کارت، وسایل الکتریکی، کامپیوتری یا ابزارهایی است که در انتقال پیام کمک‌ کننده هستند یا استفاده از زبان نشانه‌ها می‌باشد. این روش درمانی بر روی توسعه و شکوفایی مهارت‌های کودک به منظور ارتباط برقرار کردن با دیگران تمرکز دارد به عنوان مثال هنگامی ‌که کودک گرسنه است از برخی تصاویر خاص برای نشان دادن گرسنه بودن خود استفاده نماید. ممکن است مدتی طول بکشد تا کودک بتواند به راحتی از روش‌های جایگزین برای برقراری ارتباط استفاده کند. با پیشرفت دوره درمان مهارت کودک برای برقراری ارتباط افزایش پیدا می‌‌کند و متخصص گفتار درمانی تلاش می‌‌کند به بهبود توانایی کودک برای انجام دادن کارهای پیچیده تر بپردازد و آموزش لازم را در این رابطه در اختیار او قرار دهد.