توانبخشی در سیاتیک: درمان درد و گرفتگی عصب سیاتیک

درد عصب سیاتیک عارضه بسیار دردناک و آزاردهنده‌ای است که عامل‌های مختلفی باعث بروز آن می‌شود. ساییدگی و تخریب یک یا چند مفصل ستون فقرات یا از بین رفتن هم‌ترازی بین آنها، التهاب عضلات پایین کمر یا باسن و فشار آوردن آنها به عصب سیاتیک یا آسیب دیدن خود عصب سیاتیک از جمله علل شایع درد سیاتیک به شمار می‌آید. درد عصب سیاتیک احساس سوزن سوزن شدنی را در پا و پایین پا ایجاد می‌کند و گاهی اوقات باعث ضعیف شدن پا می‌شود.

درد سیاتیک را می‌توان از طریق ورزش و توانبخشی یا مصرف مسکن مدیریت کرد. نکته کلیدی این است که متوجه باشید از این راهکارها برای “مدیریت درد” استفاده می‌کنید. حتی ممکن است پزشک تزریق کورتیزون یا جراحی را برای مدیریت درد توصیه کند.

درد عصب سیاتیک

درد سیاتیک یا رادیکولوپاتی کمر نوعی کمردرد است که به دلیل تحریک شدن عصب سیاتیک بروز می‌یابد. سیاتیک بلندترین عصب بدن است که از پایین کمر شروع می‌شود و در پشت هر دو پا تا پایین پا کشیده شده است. بعید است افراد کمتر از ۲۰ سال دچار درد عصب سیاتیک بشوند؛ این عارضه در میان افراد میانسال شایع‌تر است.

از آنجایی که اصطلاح درد سیاتیک به طور گسترده برای اشاره به پا درد به کار برده می‌شود، شیوه‌های بروز آن متفاوت است. درد سیاتیک همیشه بلافاصله بعد از آسیب‌دیدگی شروع نمی‌شود و گاهی اوقات به تدریج و به مرور زمان ایجاد می‌شود. درد سیاتیک به عنوان یک بیماری تشخیص داده نمی‌شود، بلکه به عنوان علامت یک بیماری زمینه‌ای در نظر گرفته می‌شود.

علل شایع درد عصب سیاتیک عبارت است از:

• فتق دیسک کمر (LHD): فتق دیسک، پارگی یا سرخوردگی دیسک زمانی رخ می‌دهد که دیسک از محل خود خارج شود و به ریشه‌های عصب فشار بیاورد. فتق دیسک آسیب‌دیدگی شایعی است که در اثر بلند کردن اشیاء به روش نامناسب، حرکت‌های مکرر، آسیب‌های پربرخورد، اضافه وزن یا چاقی بروز می‌یابد و گاهی نیز صرفاً پی‌آمد طبیعی بالا رفتن سن است.
• بیماری فرسایش دیسک: فرسایش دیسک عارضه شایعی است که کمردرد و تغییرات فرسایشی (آرتریتی) دیسک‌های بین‌مهره‌ای ویژگی اصلی آن است. فرسایش دیسک می‌تواند از سی سالگی به بعد شروع شود. آسیب دیدن حلقه بیرونی دیسک (آنولوس)، آسیب‌دیدگی مفصل فاست، عفونت، شکستگی یا روماتیسم مهم‌ترین علل فرسایش دیسک به شمار می‌آید.
• اسپوندیلولیستزی یا تنگی کانال نخاعی: تنگ شدن کانال نخاعی، به ویژه در ناحیه گردن و پایین کمر موجب شروع این عارضه می‌شود. تنگی کانال نخاعی باعث می‌شود که اعصاب عبوری از ستون فقرات تحت فشار قرار بگیرند. تنگی کانال نخاعی با علائمی مانند درد، گزگز و ضعف عضلانی همراه است که تمام این مشکلات می‌تواند به مرور زمان تشدید شود. تنگی کانال نخاعی گاهی پی‌آمد تغییراتی فیزیکی است که در اثر فرسایش ستون فقرات ایجاد شده است. چنانچه کانال نخاعی در چند نقطه تنگ شده باشد، لازم است جراحی انجام شود تا فضای بیشتری در اختیار عصب‌های ستون فقرات قرار بگیرد.

چه زمانی توانبخشی سیاتیک ضروری است؟

خبر خوب این است که درد سیاتیک تقریباً ۹۰ درصد بیماران بدون جراحی بهبود می‌یابد. هرچند علائم سیاتیک نگران کننده نیست، اما این درد در موارد نادر می‌تواند علامت آسیب‌دیدگی شدید عصب سیاتیک باشد.

علائم زیر جزء موارد اورژانسی محسوب می‌شود و در صورت روبه‌رو شدن با آنها باید به سرعت به پزشک مراجعه کنید:

بی‌اختیاری ادرار و یا مدفوع

چنانچه علاوه بر درد سیاتیک با مشکل از دست دادن کنترل مثانه و یا روده که منجر به بی‌اختیاری ادرار یا و یا مدفوع می‌شود، نیز مواجه شدید به سرعت به پزشک مراجعه کنید. این وضعیت می‌تواند علامت ابتلا به مشکل جدی‌تری موسوم به سندرم کودا اکوینا باشد. سندرم کودا اکوینا غالباً با علائمی مانند کمردرد شدید، بی‌اختیاری و نقص‌های حسی و یا حرکتی در پایین‌تنه همراه است. چنانچه درمان به سرعت انجام نشود، سندرم کودا اکوینا به دشواری در راه رفتن، فلج شدن و دیگر مشکلات عصبی و جسمی منجر خواهد شد.

مشکلات عصبی

چنانچه علائم عصبی پا به طور مستمر تشدید شود، ممکن است آسیبی جدی به عصب سیاتیک وارد شده باشد. علائم شامل گزگز، ضعف و بی‌حسی می‌شود. اگر معاینه بالینی نشان بدهد که عصب سیاتیک تحت فشار قرار دارد، پزشک توصیه می‌کند که جراحی برای آزاد کردن عصب سیاتیک انجام شود.

میکرودیسککتومی کمر و لامینکتومی کمر دو عمل جراحی متداولی هستند که معمولاً برای حل مشکل عصب سیاتیک انجام می‌شوند. تشدید علائم عصبی پا می‌تواند علامت ابتلا به سندرم کودا اکوینا باشد.

چنانچه مشکلات عصبی یا بی‌اختیاری ادرار و مدفوع بعد از آسیب‌دیدگی یا تصادف بروز یابد یا با تب و یا بی‌اشتهایی همراه باشد، باید هرچه سریع‌تر برای درمان اقدام کنید.

خطرات درمان نکردن درد عصب سیاتیک

لازم است علائم عصب سیاتیک را به پزشک عمومی یا متخصص اطلاع بدهید تا ایشان علت اصلی بروز علائم را پیدا کنند و درمان مناسب را توصیه کنند. چنانچه مشکلات عصب سیاتیک را درمان نکنید، ممکن است عارضه تشدید شود و آسیب جدی و ماندگاری به کمر و مفصل‌های ران وارد شود.

درمان نکردن درد عصب سیاتیک می‌تواند منجر به بروز مشکلات زیر شود:

• آسیب عصبی: چنانچه پا درد و کمر درد به مرور زمان تشدید شود، ممکن است آسیبی دائمی به عصب وارد شود. در این حالت مصرف مسکن نیز کمکی به تسکین درد نخواهد کرد.
• بی‌حسی: از دست دادن حس عضو درگیر پی‌آمدهای جدی و مخربی را به دنبال دارد. بی‌حسی عضو توانایی حرکتی بیمار را مختل و درد را تشدید می‌کند. حتی ممکن است بیمار فلج شود.

اهداف توانبخشی سیاتیک

با بهره‌گیری از فیزیوتراپی و طب فیزیکی و توانبخشی می‌توانید درد را درمان کنید. فیزیوتراپی از طریق افزایش دامنه حرکتی، تقویت عضلات ناحیه‌های درگیر و استفاده از پیام‌های هدفدار برای کاهش تنش به تسکین درد سیاتیک کمک می‌کند. مراجعه به متخصص فیزیوتراپی و توانبخشی عموماً درد را تا حد قابل ملاحظه‌ای تسکین می‌دهد و حتی ضرورت انجام درمان‌های تهاجمی‌تر مانند جراحی را از بین می‌برد. متخصص فیزیوتراپی و توانبخشی در کاهش درد، انجام فعالیت‌های روزانه و ارتقاء سلامت عمومی به بیمار کمک می‌کند.

روش های فیزیوتراپی برای توانبخشی سیاتیک

فیزیوتراپی یکی از مهم‌ترین مولفه‌ها برای درمان مشکلات کمر محسوب می‌شود.

اگر از کمردرد، درد عصب سیاتیک یا درد پایین کمر رنج می‌برید، صبر نکنید تا درد خود به خود برطرف شود. نیازی نیست درد را تحمل کنید، با مراجعه به متخصص فیزیوتراپی می‌توانید از درد کمر و عصب سیاتیک رها شوید.

ارزیابی

متخصص فیزیوتراپی ارزیابی جامعی را در جلسه اول انجام می‌دهد و بهترین روش‌های درمان را برای مشکلات ارتوپدی، عصبی یا قلبی ـ عروقی موجود توصیه می‌کند. متخصص فیزیوتراپی ارزیابی کاملی شامل آزمایش‌های لازم را انجام می‌دهد و طرح درمان را با توجه به نیازها و اهداف بیمار توصیه می‌کند. دو سوال متداولی که متخصصین از بیماران مبتلا به درد سیاتیک می‌پرسند، این است که درد سیاتیک چطور شروع شده است و درد در کدام ناحیه حس می‌شود. متخصص برای ارزیابی بیشتر عارضه از بیمار می‌خواهد که روی پاشنه یا پنجه راه برود، سر پا بنشیند یا پایش را بدون خم کردن زانو بالا ببرد. پزشک با توجه به این آزمایش‌ها تشخیص می‌دهد که آیا عصب سیاتیک تحریک شده است یا خیر. ام آر آی، رادیوگرافی، سی تی اسکن و نوار عصب و عضله نیز برای تعیین علت دقیق درد سیاتیک گرفته می‌شود.

طرح درمان

متخصص فیزیوتراپی و توانبخشی طرح درمان را برمبنای نیازهای خاص هر بیمار تهیه می‌کند. طرح درمان فردی شامل بهترین روش‌های ممکن برای تسکین درد، تسهیل فرآیند التیام و بازیابی عملکرد  و حرکت ناحیه‌(های) درگیر کمر و ستون فقرات می‌شود. مراحل اصلی طرح درمان متمرکز بر تسکین درد است که شامل ترکیبی از گرما درمانی و سرما درمانی، درمان دستی، اصلاح حالت اندامی، کشش‌های هدفمند و ورزش درمانی یا هر درمان دیگری می‌شود که متخصص فیزیوتراپی آن را لازم بداند. هر چند یک روش خاص برای تسکین درد وجود ندارد، متخصص فیزیوتراپی اطمینان حاصل می‌کند که بیمار بهترین روش درمان را با توجه به نیازهایش دریافت خواهد کرد.

توانبخشی روشی موثر برای تسکین درد عصب سیاتیک است و معمولاً از دو بخش فعال و غیرفعال (پسیو) تشکیل می‌شود.

• مدالیته‌های فیزیوتراپی غیرفعال از اولتراسوند، تحریک الکتریکی عصب (TENS)، استفاده از پک‌های سرد و گرم و یونتوفورز تشکیل می‌شود.
• مدالیته‌های فیزیوتراپی فعال از تمرین‌های کششی، نرمش‌های کمر و ستون فقرات و حرکات ایروبیک کم‌برخورد تشکیل می‌شود.

ورزش درمانی

بی‌تحرکی و کم‌تحرکی باعث ضعیف شدن عضلات نگه دارنده کمر می‌شود. در این حالت متخصص توانبخشی تمرین‌های ساده و هدفمندی را برای بازیابی قدرت عضلات کمر به بیمار آموزش می‌دهد. به این ترتیب عضلات بهتر می‌توانند ستون فقرات را نگه دارند و التهاب کاهش پیدا می‌کند. هرچند متخصص بهترین تمرین‌ها را با توجه به وضعیت بیمار توصیه می‌کند، اما حرکات کششی ستون فقرات، بریج و تیلت لگن حرکاتی هستند که معمولاً انجام دادن آنها به بیماران آموزش داده می‌شود.

متخصصین طب فیزیکی معمولاً به بیماران توصیه می‌کنند که تمرین‌های دینامیک پایدار کننده کمر را هر روز به مدت ۲۰ دقیقه انجام بدهند. تقویت عضلات مرکزی نیز برای درمان کمردرد مهم است. ورزش‌های ایروبیک کم برخورد، مانند آب درمانی، دوچرخه‌سواری و پیاده‌روی نیز مفید است.

تزریق نخاعی

متخصص نوعی داروی ضدالتهابی به نام کورتیکواستروئید را با هدف تسکین درد و کاهش ورم دور ریشه‌های اعصاب درگیر در پایین کمر تزریق می‌کند. تزریق کورتیکواستروئید درد را برای مدتی کوتاه، حداکثر سه ماه تسکین می‌دهد و به صورت یک درمان سرپایی با استفاده از بی‌حسی موضعی انجام می‌شود. ممکن است بیمار فشار و سوزش یا تیر کشیدن را حین تزریق احساس کند. از پزشک معالج خود سوال کنید که چند بار می‌توانید این تزریق را انجام بدهید و از ایشان بخواهید که عوارض این تزریق را برایتان توضیح بدهند.