خامی حرکتی کودک (کودکان دست و پا چلفتی یا کودکان کلامزی): کاردرمانی

اختلال رشدی هماهنگی (DCD) شرایطی است که یک عمر به طول می‌انجامد و می‌تواند کودکان را دست و پا چلفتی و به اصطلاح علمی، کلامزی کند. کودکان مبتلا به DCD در یادگیری مهارت‌های حرکتی و هماهنگی نحوه حرکت خود مشکل دارند. این کودکان ممکن است در بستن بند کفش و بستن دکمه‌های پیراهن خود مشکل داشته باشند. در مدرسه، ممکن است در نوشتن، نقاشی و ورزش دچار مشکل شوند. اختلال رشدی هماهنگی همچنین به اختلال خامی حرکتی(دیسپراکسی)، کلامزی و دست و پا چلفتی و اختلال حرکتی حسی (SBMD) شناخته می‌شود.

كودكان مبتلا به خامی حرکتی ممكن است در نقاط عطف رشدی مانند سینه خیز رفتن، راه رفتن، غذا خوردن مستقل و بدون كمك لباس پوشیدن تأخیر داشته باشند. در ابتدا ممکن است والدین یا متخصص کودکان این تأخیرها را نشانه‌ای از این وضعیت ندانند. ممکن است اختلال خامی حرکتی تا زمانی که کودک به سن پنج‌سالگی یا بالاتر نرسیده است، تشخیص داده نشود. اگرچه اختلال DCD هم در پسران و هم دختران مشاهده می‌شود، اما موارد ابتلای آن در پسران 3-4 برابر بیشتر است. به نظر می‌رسد این وضعیت به عنوان یک ویژگی ارثی در خانواده‌ها بروز می‌کند. کارشناسان بر این تصورند که حداقل 5 درصد از کودکان مبتلا به اختلال خامی حرکتی هستند. درمان اصلی برای این اختلال، کاردرمانی (OT) است. اگر فکر می‌کنید فرزند شما ممکن است مبتلا به اختلال رشدی هماهنگی و دست و پا چلفتی باشد، باید با پزشک فرزند خود صحبت کنید.

آیا اختلال خامی حرکتی، یک اختلال یادگیری محسوب می‌شود؟

DCD به عنوان یک ناتوانی خاص در یادگیری مانند dyslexia یا dyscalculia تصور نمی شود. متخصصان آن را به عنوان یک اختلال رشدی عصبی مانند ADHD (بیش فعالی) قلمداد می‌کنند. خامی حرکتی اغلب با سایر مشکلات یا معلولیت‌های همراه است یا در کنار آن‌ها است. از آنجا که علائم شرایط مختلف ممکن است یکسان به نظر برسد یا با هم همپوشانی داشته باشند، ممکن است اختلال خامی حرکتی نیز با مشکل دیگری اشتباه گرفته یا تشخیص داده شود.

كودك کلامزی یا دست و پا چلفتی  با بزرگ‌تر شدن، از این وضعیت خلاص نخواهند شد زیرا این یك شرایط مادام العمر است. پس از تشخیص، کودک مبتلا به این اختلال می‌تواند نحوه مقابله با این وضعیت را بیاموزد. کودکان همچنین می‌توانند کارهای مناسبی را برای بهبود مهارت‌های حرکتی خود انجام دهند.

علائم خامی حرکتی کودک:کودکان کلامزی 

DCD زندگی فرد را هم در داخل و هم در خارج از کلاس به چالش تبدیل می‌کند. در مدرسه، کودکان دست و پا چلفتی یا کلامزی ممکن است در سروسامان دادن کتاب‌هایشان، دفترها، خودکارها، مدادها و پاک‌کن‌های خود مشکل داشته باشند. آن‌ها ممکن است در یادداشت‌ برداری یا کپی کردن از تخته‌سیاه کلاس مشکل داشته باشند.

در خارج از کلاس، کودکان ممکن است در بستن بند کفش‌های خود، ریختن  مواد خوراکی یا مایعات در یک ظرف یا مسواک زدن دندان‌های خود مشکل داشته باشند. اگر اختلال خامی حرکتی بر تعادل آن‌ها تأثیر بگذارد، ممکن است نشستن روی صندلی را برای آن‌ها دشوار کند به‌طوری‌که باید مدام خود را حرکت دهند تا صاف و مرتب روی صندلی بنشینند. به خاطر این مسئله ممکن است در غذا خوردن مشکل داشته باشند و خود را کثیفی کنند.

اختلال خامی حرکتی به این معنی است که مهارت‌هایی که فرد برای کمک به انجام کارهای خود نیاز دارد، به درستی انجام نشوند. این مهارت‌های حرکتی شامل موارد زیر می‌باشند:

• مهارت‌های حرکتی ظریف
• مهارت‌های حرکتی عمده
• برنامه‌ریزی حرکتی
• هماهنگی حرکت (هماهنگی و تعادل)

هنگامی‌که مهارت‌های حرکتی همان‌طور که باید کار نمی‌کنند، ممکن است مشکلاتی در زندگی روزمره‌ی فرد ایجاد شود. انجام کارهای زیر ممکن است برای فرزند شما دشوار باشد:

• حفظ کردن تعادل خود
• تغییر سریع شیوه حرکت برای جلوگیری از برخورد کردن به اشیاء یا صدمه دیدن
• حرکت دادن بدن خود برای راه رفتن در مسیر درست
• یادگیری روش‌های جدید حرکت کردن
• پیش‌بینی کردن اینکه چه اتفاقی می‌افتد وقتی او به این طریق یا آن حرکت می‌کند
• دریافتن و حل وظایف حرکتی (مانند بستن یک دکمه)

ممکن است کودک فقط کلامزی یا به اصطلاح دست و پا چلفتی باشد؟ 

بیشتر ما از تجربیاتی که داشته‌ایم یاد می‌گیریم. کودک مبتلا به DCD ممکن است روش صحیح حرکت را از اشتباهات گذشته خود یاد نگیرد. همه ما گاهی اوقات دست و پا چلفتی می‌شویم. ممکن است گاهی اشتباه کنیم که دستمان چقدر به یک لیوان شیر نزدیک است و ناگهان دستمان به آن برخورد می‌کند و لیوان پرت می‌شود. اما بعد از اینکه ظرف غذا را تمیز کردیم و یک لیوان شیر تازه ریختیم، دیگر مراقبیم که این اتفاق رخ ندهد. از طرف دیگر کودک مبتلا به اختلال خامی حرکتی، ممکن است بارها و بارها مجدداً آن لیوان شیر را بریزد.

• كودكان مبتلا به اختلال خامی حرکتی در فهمیدن ترتیب چگونگی حرکات برای انجام دادن یک كار مشكل دارند. به این مورد، ترتیب توالی گفته می‌شود. به عنوان مثال، مشکل در ترتیب توالی می‌تواند قرار دادن یک پا را در جلوی پای دیگر در هنگام راه رفتن دشوار کند. این بدان معناست که کودکان مبتلا به اختلال خامی حرکتی ممکن است با دیگران برخورد کنند ، زیاد بیفتد یا هنگام راه رفتن چیزهایی را که در دستشان است رها کنند.
• همه بچه‌ها دقیقاً در یک زمان بخصوص سینه خیز رفتن، راه رفتن، و لباس پوشیدن را یاد نمی‌گیرند. برخی از کودکان این کارها را زودتر انجام می‌دهند و بعضی دیگر دیرتر. این امر تشخیص مشکلی مانند DCD را دشوار می‌کند. ممکن است والدین یا متخصص کودکان فکر کنند که این تأخیرها برای کودک خیلی طبیعی هستند. آن‌ها ممکن است فکر کنند که دست و پا چلفتی بودن کودک با بزرگ‌تر شدنش از بین خواهد رفت.
• هنگامی که کودک به پیش‌دبستانی می‌رود و این مسائل همچنان ادامه دارد، ممکن است تشخیص اینکه یک مشکل واقعی وجود دارد، آسان‌تر شود.. این بدان معناست که معمولاً تا زمان پیش‌دبستانی، مشکل خامی حرکتی کودک تشخیص داده نمی‌شود و تا آن زمان تحت درمان قرار نمی‌گیرد. در این مرحله، والدین می‌توانند به عقب برگردند و متوجه شوند که در تمام این مدت واقعاً علائم و نشانه‌های یک مشکل واقعی را در کودک خود مشاهده می‌کردند.

آیا مشکل فقط اختلال خامی حرکتی است یا مشکل دیگری وجود دارد؟

کودکان مبتلا به اختلال خامی حرکتی معمولاً دچار ناتوانی‌هایی در یادگیری یا مشکلات توجه نیز هستند. شایع‌ترین مشکلی که همراه با اختلال خامی حرکتی دیده می‌شود، ADHD یا همان اختلال توجه است. کارشناسان اعتقاد دارند که نیمی از کودکان مبتلا به DCD دارای ADHD نیز هستند.

گاهی اوقات خامی حرکتی کودک موردی متفاوت به نظر می‌رسد. بچه‌های دارای این مشکل در آرام نشستن و یا صاف و مرتب نشستن مشکل دارند. آن‌ها ممکن است در تلاش برای حفظ تعادل خود بر روی صندلی خود مدام تکان بخورند. حتی معلمی که تجربه زیادی دارد ممکن است متوجهی این تکان خوردن‌های زیاد شود و تشخیص دهد که آن کودک دارای اختلال بیش فعالی است. یا ممکن است کودک هم دارای DCD و هم ADHD باشد، اما تکان خوردن زیاد و دست و پا چلفتی بودن باعث می‌شود که متخصصان بخشی خامی حرکتی مشکل را نادیده بگیرند.

موارد گیج‌کننده‌ی دیگری نیز وجود دارد، مسائل دیگر می‌تواند باعث شود که ورجه‌وورجه و بی‌قراری کودک شوند. مشکلات پردازش حسی می‌تواند باعث بروز این رفتارها شود. یک برچسب درون یقه پیراهن می‌تواند كودكی را كه دارای مشكلات پردازش حسی است، به‌اندازه كودك مبتلا به DCD پر جنب و جوش و بی‌قرار کند و در حالی که سعی می‌کند ساکت و آرام سر جای خود بنشیند.

اما DCD یا اختلال خامی حرکتی می‌تواند درست همانند مسائل دیگر به نظر برسد. به عنوان مثال، به دلیل مشکلات تعادل، این بچه‌ها معمولاً هنگام نشستن به صورت صاف و مرتب و یا آرام نشستن مشکل دارند. آن‌ها ممکن است خیلی تکان بخورند تا بتوانند بدن خود را صاف و مستقیم نگه دارند.

شرایطی با علائم مشابه 

موارد بسیاری وجود دارد که می‌تواند با اختلال خامی حرکتی همراه باشند یا با این وضعیت اشتباه گرفته شوند، از جمله:

• ADHD ( اختلال توجه)
• اوتیسم
• اختلال نوشتن
• مسائل مربوط به عملکرد اجرایی
• مسائل بهداشت روان مانند اضطراب
• مشکلات سرعت پردازش
• مسائل مربوط به پردازش حسی

از آنجا که ممکن است اختلال خامی حرکتی با سایر شرایط اشتباه گرفته یا همراه باشد، ارزیابی کامل و دقیق کودک بسیار مهم است. به این ترتیب، اگر کودک مشکلات دیگری داشته باشد، این موارد نیز تشخیص داده می‌شوند و تحت درمان قرار می‌گیرد.

عوامل خطر برای کودک دست و پا چلفتی 

ما نمی‌دانیم چه عواملی باعث ایجاد اختلال خامی حرکتی و دست و پا چلفتی بودن کودکان می‌شوند؛ البته برخی از عوامل خطر آن را می‌شناسیم، از جمله:

• جنسیت مرد
• کوچک بودن اندازه کودک در هنگام تولد
• تولد زودهنگام، قبل از هفته 37
• وزن کم هنگام تولد
• سابقه خانوادگی در این اختلال
• مصرف الکل یا مواد مخدر در دوران بارداری

تشخیص خامی حرکتی کودک 

اگر گمان می‌کنید فرزند شما ممکن است مبتلا به خامی حرکت باشد، به پزشک کودکان مراجعه کنید. پزشک متخصص کودکان ممکن است بتواند بیماری را تشخیص دهد. یا ممکن است متخصص اطفال برای ارزیابی و تشخیص مشکل با متخصصان دیگری همکاری کند، به عنوان مثال، یک روان‌پزشک رفتاری رشدی کودکان، یک متخصص مغز و اعصاب کودکان یا یک روانشناس کودک.

رایج‌ترین سن برای ارزیابی اختلال خامی حرکتی کودک، سنین 5 و 6 سال است. متخصصان برای ارزیابی کودک، مهارت‌های حرکتی و شناختی او را بررسی می‌کنند. آن‌ها سؤالاتی را در مورد سایر عوامل مؤثر در زندگی در مدرسه و خانه می‌پرسند. آن‌ها همچنین می‌خواهند بدانند كه آیا فرزند شما در مراحل رشد خود به نقاط عطف خاصی رسیده است یا خیر و چه زمانی علائم شروع شده است. ارزیابی کودکان برای اختلال خامی حرکتی به ارزیابی نحوه حرکت فرزند شما نیاز دارد. در اینجا برخی از مهارت‌های حرکتی وجود دارد که متخصصین به دنبال ارزیابی آن‌ها هستند:

• تعادل
• هماهنگی بدن
• کنترل حرکات ظریف
• برنامه‌ریزی حرکتی
• دامنه‌ی حرکتی
• قدرت

متخصصین نگاه می‌کنند که کودک شما تا چه حد کارهایی مانند برش کاغذ با قیچی یا نخ کردن مهره‌های تسبیح را به خوبی انجام می‌دهند. ممکن است از فرزندتان بخواهند که اشکال مختلفی بکشند یا یک تصویر را رنگ کنند، تا ببیند چقدر در مرز بین خطوط را حفظ می‌کنند. این کارها مهارت درک بصری کودک را نشان می‌دهد.

درمان‌ها و تراپی هایی برای اختلال خامی حرکت 

تراپی های زیر برای درمان خامی حرکتی و یا کودکان دست و پا چلفتی در نظر گرفته می‌شود:

• درمان و تراپی اصلی برای اختلال، کاردرمانی (OT) است. یک متخصص کاردرمانی برای بهبود مهارت‌های حرکتی با فرزند شما کار خواهد کرد. به عنوان مثال، برای بهبود مهارت‌های نوشتاری، متخصص کاردرمانی ممکن است ردیابی حروف را با کودک شما تمرین کند. کودکی که با بستن بند کفش مشکل دارد می‌تواند با تخته‌ی بند کفش تمرین کند.
• برخی از کودکان مبتلا به اختلال خامی حرکتی نیز باید با یک فیزیوتراپیست کار کنند. فیزیوتراپیست می‌تواند به بهبود تعادل و تقویت تعادل عضلات کمک کند.
• در مدرسه، کودکان مبتلا به اختلال خامی حرکتی ممکن است برای مدیریت کار خود در مدرسه نیاز به اصلاحات و کمک‌هایی داشته باشند. آن‌ها ممکن است به زمان اضافی برای آزمایش یا کار کتبی نیاز داشته باشند، زیرا نوشتن برای آن‌ها دشوار است. فن‌آوری کمکی (Assistive technology) به عنوان مثال ابزارهای تبدیل گفتار به متن که می‌تواند متن را دیکته کند نیز می‌تواند کمک بزرگی به کودک مبتلا به اختلال خامی حرکت در مدرسه داشته باشد. ممکن است. معلم ممکن است حاضر باشد که به فرزند شما اجازه دهد از این امکانات در کلاس استفاده کند. در غیر این صورت ، فرزند شما می‌تواند امکانات  کمکی رسمی را با برنامه IEP یا 504 با دریافت کند.
• و در آخر ، مهم‌ترین کاری که می‌توانید برای فرزند مبتلا به خامی حرکتی‌تان انجام دهید، حمایت از او و درک چالش‌هایی است که کودک شما هر روز با آن روبرو خواهد شد. دفاع از فرزند شما بخشی از این امر است. شاید لازم باشد توضیح دهید که فرزند شما از تنه زدن به دوستش قصدی نداشته، یا اینکه فرزند شما در آرام نشستن مشکل دارد به دلیل اینکه دست و پا چلفتی است.