کاردرمانی با تاکید بر فعالیتهای عملکردی، به افزایش سطح استقلال افراد کمک میکند. افزایش دامنه حرکتی و تقویت عضلات از اهمیت زیادی برخوردار هستند ولی هدف کاردرمانی یافتن فعالیت مناسب با وضعیت جسمانی افراد میباشد. به این منظور متخصص کاردرمانی وضعیت سلامتی شخص را با توجه به محیط زندگی و محل کار او ارزیابی میکند.
سکته مغزی یکی از دلایل اصلی ناتوانی در افراد بزرگسال است و بسیاری از بیماران سکته مغزی از روشهای درمانی مرتبـط با کاردرمانی بهرهمند میشوند. کاردرمانی سبب بهبود قابلیتهای فرد در انجام فعالیتهای روزانه میشود. این فعالیتها شامل استحمام، استفاده از دستشویی، لباس پوشیدن، غذا خوردن، آشپزی و رانندگی میباشند.
عوامل بروز سکته مغزی
سکته مغزی میتواند در اثر انسداد عروق، خونریزی در مغز و کاهش جریان خون در بخش خاصی از مغز روی دهد. فقدان جریان خون حاوی اکسیژن، سبب آسیبدیدگی بافتها و یا از بین رفتن آنها میشود. تاثیرات ادراکی و فیزیولوژیکی سکته مغزی بسته به محل آسیبدیدگی در مغز، متفاوت میباشند. در برخی از افراد این تاثیرات مختصر هستند در حالی که در برخی از افراد دیگر این تاثیرات میتوانند زندگی شخص را به طور کلی تغییر دهند به طوری که این افراد به طور مداوم به کمک دیگران نیاز دارند.
مشکلات متداول مرتبط با سکته مغزی
تاثیرات سکته مغزی در هر فرد بسته به محل و شدت آسیبدیدگی مغزی متفاوت میباشند. مشکلات متداول مرتبط با سکته مغزی عبارتند از:
- خستگی – افزایش میزان خستگی در مقایسه با میزان انرژی پیش از سکته و همچنین احساس خستگی پس از انجام فعالیت کوتاهمدت
- کاهش قابلیت حرکتی و تعادل – افزایش یا کاهش توان عضلانی در اندامهای فوقانی یا تحتانی که باعث میشود اندامها در یک وضعیت ثابت قرار بگیرند.
- مشکلات مرتبط با حافظه – دشواری در رانندگی یا پیادهروی در مسیرهای همیشگی، کاهش تمرکز و همچنین کاهش قدرت یادآوری در انجام امور روزمره یا عدم به یاد آوردن جزئیات مکالمات روزمره
- ضعف در یک طرف بدن – بیحسی در یک طرف بدن. خوردن نیمی از غذا یا اصلاح نیمی از صورت
کاردرمانی به افراد در جهت غلبه بر مشکلات مرتبط با سکته مغزی کمک میکند.
اهداف کاردرمانی سکته مغزی بزرگسالان
کاردرمانی باعث بازیابی قدرت عملکردی میشود در نتیجه اشخاص میتوانند فعالیتهای روزمره خود را ادامه دهند. این فعالیتها شامل موارد زیر میباشند:
- اقدامات خود مراقبتی مانند انجام امور مختلف روزانه (مثل استحمام و لباس پوشیدن)
- فعالیتهای شغلی یا تحصیلی مانند فعالیتهای مورد نیاز در محل کار یا مدرسه
- اقدامات مربوط به اوقات فراغت مانند انجام فعالیتهای سرگرمکننده و برقراری ارتباط اجتماعی
متخصص کاردرمانی به منظور افزایش میزان استقلال در انجام امور ذکر شده به اشخاص کمک کرده و جهت طراحی برنامه درمانی متناسب با نیازها و اهداف بیماران با آنها همکاری میکند. در کاردرمانی جهت ارزیابی اشخاص، مشاغل و محیط از رویکرد کلنگر استفاده میشود.
کاردرمانی چگونه به بیمار سکته مغزی کمک میکند؟
متخصص کاردرمانی پس از بروز سکته مغزی، با بیمار و دیگر افراد خانواده او جهت درمان و توانبخشی به بیمار کمک میکند. نقش متخصص کاردرمانی بسته به نیازهای بیمار متفاوت بوده و شامل استفاده از روشهای درمانی جسمانی و شناختی میشود. انتخاب نوع روش درمانی نیز به نحوه تاثیرات سکته مغزی بر زندگی بیمار بستگی دارد. در واقع متخصص کاردرمانی به طور مستقیم به اشخاص در جهت یافتن شغل مناسب کمک نمیکند؛ بلکه به اشخاص در جهت بازیابی توانایی جهت انجام شغل مورد نظر پس از سکته یاری میرساند. کاردرمانی در موارد زیر پس از بروز سکته مغزی به بیمار کمک میکند:
ایجاد تغییرات مورد نیاز در منزل
در برخی از مواقع پس از سکته مغزی، توانایی بیمار در انجام فعالیتهای جسمانی کاهش پیدا میکند و بیمار در منزل قادر به حفظ استقلال و همچنین حفظ سطح کیفیت زندگی خود نمیباشد. کاردرمانی در جهت رفع موانع موجود در مواردی مانند استفاده از دستشویی و حمام، دسترسی به طبقات مختلف منزل و داخل و خارج شدن از منزل با بیمار و خانواده او همکاری میکند.
تجهیزات مورد نیاز
استفاده از تجهیزات مناسب به بیمار سکته مغزی و خانواده او بسیار کمک میکند. این تجهیزات شامل ویلچر، صندلی راحتی دستهدار، تخت و بالابر میباشند و باعث کاهش بروز خطرات و افزایش سطح آزادی عمل و استقلال بیمار میشوند.
توانبخشی
متخصص کاردرمانی در جهت توانبخشی با بیمار سکته مغزی همکاری میکند. توانبخشی به منظور کسب توانایی در انجام اموری مانند شستشو و لباس پوشیدن بدون نیاز به کمک دیگران، خرید و آماده کردن غذا یا کسب توانایی انجام شغل مورد نظر به بیمار سکته مغزی کمک میکند. متخصص کاردرمانی در طول دوره توانبخشی تا هر زمان که نیاز باشد به بیمار یاری میرساند.
آیا کاردرمانی باعث بهبود قدرت تفکر میشود؟
بروز سکته مغزی بر قدرت تفکر، نحوه یادگیری، تمرکز یا تصمیمگیری بیمار اثر منفی میگذارد. در نتیجه بیمار در انجام فعالیتهای روزانه خود با مشکل مواجه میشود. کاردرمانی با استفاده از روشهای مخصوص به بیمار جهت بازآموزی انجام امور مختلف کمک کرده و استفاده از ابزار خاص جهت کمک به روند یادآوری به منظور انجام امور روزانه را آموزش میدهد. ارزیابی و بازنگری کاردرمانی به منظور رفع مشکلات شناختی در بیماران سکته مغزی شامل یک جلسه با حضور 33 شرکتکننده میباشد.
روشهای درمانی مورد استفاده در کاردرمانی سکته مغزی بزرگسالان
علاوه بر انجام تمرینات توصیه شده توسط متخصص کاردرمانی، روشهای درمانی مورد استفاده در کاردرمانی سکته مغزی بزرگسالان در منزل شامل موارد زیر میباشند:
استفاده از دستکش فر جهت درمان فلج دست
حرکتدرمانی بر اساس ایجاد محدودیت شامل استفاده اجباری از اندام آسیبدیده بدن توسط محدود کردن عضو سالم میباشد. این روش درمانی بر افزایش عملکرد حرکتی عضو آسیبدیده ناشی از سکته مغزی تمرکز میکند.
بر اساس این روش درمانی، استفاده مداوم از عضو آسیبدیده به همراه تمرین مکرر باعث بازیابی عملکرد عضو آسیبدیده میشود. به این منظور بیمار میتواند به مدت چند ساعت در روز با قرار دادن دستکش فر یا جوراب بر روی عضو سالم بدن خود، به انجام امور روزانه بپردازد.
انجام بازی و سرگرمی جهت درمان غفلت یک سویه
بروز اختلال غفلت یک سویه پس از سکته مغزی متداول میباشد و باعث میشود که بیمار در پاسخ به محرک واقع در سمت مخالف محل آسیبدیدگی در مغز با مشکل مواجه شود.
برای مثال چنانچه سکته در نیمکره راست مغز بیمار روی داده باشد، بیمار توجه و آگاهی از سمت چپ را از دست میدهد.
تمرین کاوش چشمی در زمان انجام فعالیتهای گوناگون توسط بیمار باعث بهبود اختلال غفلت یکسویه میشود. در کاردرمانی از سرگرمیها و بازیهای مختلفی جهت بهبود این اختلال استفاده میشود. برای مثال یکی از اعضای خانواده شما جهت جلب توجه بیمار به یک اتومبیل آبی اعلام میکند که : “یک جسم آبی رنگ در سمت چپ قرار دارد”. سپس بیمار جسم آبی رنگ در سمت چپ را جستجو میکند و اعلام میکند : “اتومبیل آبی رنگ”. این تمرین باعث افزایش آگاهی و توجه به محرک واقع در سمت مخالف محل آسیبدیدگی در مغز میشود.
انجام یوگا و مراقبه جهت بهبود سطح انرژی
تمرینات کاردرمانی جهت بهبود سطح استقلال بیمار طراحی شدهاند و بیمار بدون داشتن انرژی نمیتواند به شکل مستقل عمل کند.
جهت ذخیره انرژی بیمار میتواند فعالیتهای روزمره خود را اولویتبندی کند. همچنین توصیه میشود که بیمار بین فعالیتهای خود جهت بازیابی انرژی به طور منظم استراحت کند.
با در نظر گرفتن زمان استراحت جسمی و ذهنی، بیمار میتواند از مراقبه در روند توانبخشی سکته مغزی استفاده کند. مراقبه باعث میشود تا بیمار بتواند در زمان حال زندگی کند و در نتیجه برنامهریزی و رسیدن به اهداف برای بیمار راحتتر میشود. تمریناتی مانند تنفس عمیق، یوگا و مراقبه به برقراری آرامش و حفظ انرژی بیمار در طول روز کمک میکنند.
یادگیری آشپزی
انجام امور مربوط به آشپزی مانند تمرینات کاردرمانی و فیزیوتراپی در بهبود مهارتهای بیمار بسیار مؤثر میباشد. با انجام آشپزی بیمار به طور مستقیم به یادگیری و تقویت مهارتهای خود میپردازد. رعایت احتیاط بسیار حائز اهمیت است. (برای مثال در صورت وجود لرزش دست، بایستی از به کارگیری چاقو خودداری شود).
تمرین مستقیم فعالیتهای عملکردی جهت بهبود میزان استقلال بیمار
تمرین مستقیم فعالیتهای عملکردی تنها به آشپزی محدود نمیشود و برای انواع فعالیتهای مختلف قابل اجرا است. برای مثال چنانچه بیمار سکته مغزی تمایل دارد دوباره نوشتن را آغاز کند، بایستی نوشتن را در مراحل مختلف انجام دهد. برای مثال بهتر است بیمار با در دست گرفتن مداد تمرین را آغاز کرده و سپس با مداد شروع به نوشتن حروف به طور جداگانه کند. پس از کسب مهارت در نوشتن حروف به صورت جداگانه، بیمار میتواند نوشتن کلمات و جملات را آغاز کند.
تصویرسازی ذهنی حرکتی
جهت انجام تصویرسازی ذهنی حرکتی، بیمار بایستی خود را در حال انجام فعالیت مورد نظر خود تصور کند. برای مثال بیمار میتواند اینگونه تصور کند که در حال استفاده از دست آسیبدیده خود به منظور نوشتن نامه یا ریختن قهوه میباشد.
تصویرسازی ذهنی بخشهایی از مغز را که مربوط به انجام وظایف مختلف هستند فعال میکند. انجام مداوم تصویرسازی ذهنی، سبب برنامهریزی مجدد مغز میشود. به این ترتیب نوروپلاستیسیتی یا خاصیت انعطافپذیری عصبی سبب بهبود و ترمیم مغز میشود.
ایجاد تغییر در منزل طبق توصیه متخصص کاردرمانی
اعضای خانواده بیمار سکته مغزی بایستی اطمینان حاصل کنند که محیط منزل برای بیمار ایمن و بیخطر باشد. بیمار نیز بایستی تمامی موارد توصیه شده از جانب متخصص کاردرمانی را در جهت ایجاد تغییر در منزل رعایت کند.
پیش از هر چیز محیط منزل و خصوصاً اتاق بیمار بایستی مرتب شوند و توصیه میشود اجسام و وسایلی که ممکن است باعث زمین خوردن افراد شوند از اطراف تخت و صندلی بیمار برداشته شوند. همچنین بایستی در نزدیکی وان حمام و راه پله از دستگیره و نرده استفاده شود تا بیمار بتواند بدون کمک دیگران فعالیتهای مورد نظر خود را در منزل انجام دهد.