گفتار درمانی برای بیماران سکته مغزی: اختلال گفتار پس از سکته مغزی

سکته مغزی یک نوع آسیب دیدگی است که یا به علت خونریزی در مغز ایجاد می‌شود یا به علت لخته شدن خون درون مغز که منجر به بروز آسیب دیدگی و از بین رفتن عملکرد مغز خواهد شد. از آنجایی که مغز وظیفه کنترل تمامی حرکات بدن را بر عهده دارد احتمال بروز سکته مغزی در هر قسمت از آن وجود دارد. سمت چپ مغز وظیفه کنترل زبان را بر عهده دارد و به این ترتیب از این قسمت از مغز در هنگام سکته آسیب ببیند مشکلات متعددی در ارتباط با برقراری ارتباط و بروز فلج در سمت راست بدن ایجاد خواهد شد. تعداد زیادی از افرادی که سکته می‌کنند به علت آسیب دیدگی مغزی دچار مشکل در تکلم خواهند شد. دلایل متعددی وجود دارد که به علت از دست دادن قدرت تکلم را توضیح می‌دهد و پزشکان بتواند علت بروز این اختلال را مشخص نموده تا درمان مناسبی را برای بیمار اتخاذ کند. متخصص گفتار درمانی در بیمارستان به انجام ارزیابی جامع می‌پردازد تا بتواند مشکلات فردی که دچار سکته مغزی شده است و در برقراری ارتباط مشکل دارد را تشخیص دهد. افرادی که سکته مغزی می‌کنند با یک یا چهار نوع از اختلالات اکتسابی ارتباطی مواجه می‌شوند که پس از سکته مغزی شایع است و برروی تکلم و زبان و مهارت شناختی آنها تاثیر می‌گذارد.

 اختلال در گفتار پس از ضربه مغزی

 آفازیا- اختلال زبانی

 برخی از افرادی که دچار سکته مغزی می‌‌شوند ممکن است با اختلالات زبانی که به آن آفازیا گفته می‌‌شود مواجه گردند که در این حالت آنها توانایی تولید کلام یا درک زبان را ندارند یا آنکه با هر دو مشکل مواجه خواهند شد. تقریباً یک سوم از افرادی که دچار سکته مغزی می‌شوند با این مشکل دست و پنجه نرم خواهند کرد. آفازیا به اشکال مختلف بر بیماران تاثیر می‌گذارد. فردی که دچار آفازیا شده است ممکن است نتواند به انجام برخی از موارد زیر یا همه آنها بپردازد:

• درک آنچه که دیگران می‌گویند
• استفاده از کلمات صحیح برای بیان تفکر
• خواندن
• نوشتن
• استفاده از حالت بدن
• نقاشی کشیدن
• استفاده از اعداد یا انجام دادن تمرینات ریاضی

 شدت بروز آفازیا یکسان نیست فردی که دچار نوع خفیف آن می‌‌شود معمولاً فقط در یافتن برخی کلمات خاص در هنگام صحبت کردن مشکل خواهد داشت که به این وضعیت آنومیا گفته می‌شود. فردی که مهارت‌های زبانی او به شدت مختل شده است دچار گلوبال آفازیا است. آفازیا هیچ تاثیری بر روی هوش ندارد. فردی که دچار آفازیا شده است مانند قبل از آسیب دیدگی مغز باهوش است و معمولاً دارای تفکرات پیوسته و عقاید و نظرات بامعنی می‌باشد اما نمی‌‌تواند کلمات مناسب را پیدا کند.

آپراکسی اکتسابی زبان  

 فردی که دچار سکته مغزی شده است ممکن است با آپراکسی اکتسابی گفتاری نیز مواجه شود که به نقص توانایی فرد برای کنترل عضلات به منظور تولید کلمات گفته می‌شود. این امر باعث می‌شود که شروع صحبت و توالی صداهایی که جملات را می‌سازند دشوار باشد. فردی که دچار این اختلال است در هماهنگ کردن حرکات زبان، لب و فک مشکل دارد و شما می‌توانید تکان خوردن زبان فرد را در هنگام تلاش برای صحبت کردن مشاهده نمایید. فردی که دچار این اختلال است به آرامی صحبت می‌کند و مکث بسیار زیادی دارد و برای شروع صحبت کردن و تلاش برای تولید یک کلمه مشکل دارد. معمولا این خطاها اغلب به صورت پیوسته به وجود نمی‌‌آیند یعنی ممکن است فرد بتواند یک کلمه را تکرار کند اما توانایی تکرار مجدد آن را نداشته باشد یا آنکه دفعه دوم آن را به شکل متفاوتی بیان کنند. بر اساس ادعای انجمن زبان، کلام و شنوایی، آپراکسی کلامی اغلب در کنار سایر اختلالات ارتباطی از قبیل آفازیا رخ می‌دهد. مشخص کردن تعداد دقیق افرادی که دچار آپراکسی کلامی هستند معمولاً کار ساده ای نیست زیرا تشخیص این اختلال دشوار است.

 دیس آرتریا- لکنت زبان 

 برخی از افرادی که دچار سکته مغزی می‌شوند با این اختلال مواجه خواهند شد که عبارت است از ناتوانی در درست صحبت کردن به علت ضعف کندی یا فقدان هماهنگی در عضلات صورت، دهان، صدا و ریه‌ها. انواع مختلفی از این اختلال وجود دارد که آسیب دیدگی یک نقطه خاص از سیستم عصبی می‌تواند نوع دیس آرتریا که فرد با آن مواجه شده است را مشخص نماید. تعداد زیادی از افرادی که پس از سکته مغزی زنده می‌مانند دچار دیس آرتریای خفیف می‌شوند که شبیه زمزمه کردن یا دماغی صحبت کردن است و علت آن این است که نیمی از صورت فلج شده است. افرادی که سکته مغزی شدید کرده اند در زمان بندی کلام خود مشکل دارند و این گونه به نظر می‌رسد که آنها شبیه افراد مست صحبت می‌کنند.

 اختلالات شناختی ارتباطی

 افرادی که سکته مغزی می‌کنند دچار اختلال شناختی خواهند شد که بر نحوه برقراری ارتباط آنها با دیگران تاثیر می‌گذارد که از این وضعیت تحت عنوان اختلال شناختی ارتباطی یاد می‌شود. اختلالات شناختی ارتباطی یک اختلال واحد نیست بلکه شامل یک مجموعه از اختلالات است و زمانی به وجود می‌‌آید که مهارت برقراری ارتباط به علت مشکلات شناختی مختل گردد که این امر باعث می‌‌شود با نقایص زبانی و کلامی اولیه تفاوت داشته باشد. اختلالات شناختی ارتباطی به علت نقص عملکردی در یک یا چند مورد از فرایندهای شناختی که شامل موارد زیر می‌باشد به وجود می‌آید:

• توجه
• حافظه
• ادراک
• قضاوت و بینش
• سازماندهی
• جهت گیری
• سرعت پردازش
• حل مسئله
• دلیل آوری
• عملکرد اجرایی
• فراشناخت

 فردی که دچار اختلال شناختی ارتباطی است ممکن است در توجه کردن به مکالمه، تمرکز کردن روی یک موضوع، به خاطر آوردن اطلاعات، درست پاسخ دادن، درک کردن لطیفه و استعاره یا دنبال کردن مسیرها دچار مشکل شود. اختلالات شناختی ارتباطی از لحاظ شدت متفاوت هستند و فردی که دچار نقص خفیف است ممکن است در محیط‌هایی که صداهای بلندی وجود دارد نتواند تمرکز کند و فردی که دچار نقص شدید است اصلا توانایی برقراری ارتباط نداشته باشد. ۳۵ تا ۴۴ درصد از افرادی که سکته مغزی می‌کنند حدود ۳ ماه پس از سکته مغزی متوجه می‌شوند که دچار اختلال شناختی هستند. حدود یک سوم از این افراد به مدت طولانی دچار مشکل می‌‌شوند. سکته مغزی فقط یکی از دلایل بروز این اختلال است. اختلال شناختی ارتباطی می‌‌تواند به علت آسیب دیدگی مغز، عفونت مغز، ضربه مغزی، تومور مغزی و بیماری‌های تحلیل برنده از قبیل ام اس، بیماری پارکینسون، بیماری آلزایمر یا برخی از انواع زوال عقل به وجود بیاید. اختلالات شناختی ارتباطی می‌تواند به تنهایی یا به همراه سایر اختلالات از قبیل آفازیا، آپراکسی و دیس آرتریا به وجود بیایند.

 گفتار درمانی برای بیماران سکته مغزی

 متخصص گفتار درمانی که تحت عنوان گفتار درمانگر در زمینه کمک به بیماران برای به دست آوردن مجدد قدرت و توانایی برقراری ارتباط با دیگران تخصص دارد. پس از سکته مغزی اولین مراجعه بیمار به گفتار درمانگر اولین ارزیابی او خواهد بود. این ارزیابی به پزشک کمک می‌‌کند به شناسایی چالش‌های بپردازد که بیماران با آن مواجه است تا بتواند یک برنامه گفتار درمانی مناسب را برای او طراحی کند. معمولاً این طرح شامل جلسات یک نفره با گفتار درمانگر یا جلسات گروهی با سایر بیمارانی است که از آفازیا رنج می‌‌برند.

 گفتار درمانی فردی

 در جلسات گفتار درمانی فردی از استراتژی‌ها و تمرینات ورزشی خاص برای کمک به بیمار به منظور یادگیری کلمات مرتبط استفاده می‌شود. این استراتژی‌ها می‌توانند شامل نوشتن لیست خرید، خواندن با صدای بلند، حل کردن جدول کلمات متقاطع یا انجام بازی‌های کلمه محور باشد. نقش بازی کردن یکی دیگر از روش‌های مفید است و به بیمار کمک می‌کند تا بتواند به تلفن جواب بدهد یا با فروشنده‌ها صحبت کنند بدون آنکه برای برقراری ارتباط و صحبت کردن دچار مشکل شود.

 گفتار درمانی گروهی  

 در جلسات گفتار درمانی گروهی از یک محیط ایمن برای یادگیری مجدد مهارت‌هایی استفاده می‌‌شود که بیمار آنها را از دست داده است و به انجام و تکرار فعالیت‌های روزمره پرداخته می‌شود. قرار گرفتن در کنار افرادی که از آفازیا رنج می‌‌برند به معنای کسب حمایت از جانب افرادی است که با محدودیت‌ها و چالش‌هایی که یک فرد با آن مواجه است آشنایی دارند. در جلسات گروهی بیماران یاد می‌‌گیرند که به شروع گفتگو بپردازند، گفتگوی خود را پیش ببرند و برای جبران و اصلاح برداشت‌های اشتباه دیگران از صحبت‌های خود وقت بگذارند. این فرآیند تکرار و تمرین یک ابزار مفید برای غلبه بر محدودیت‌های حاصل از آفازیا است.

 گفتار درمانی یا تمرین به کمک نرم افزارهای کامپیوتری

 با پیشرفت علم و فناوری و ظهور گوشی‌های هوشمند جدید در مقایسه با گذشته، وسایل و تجهیزات بیشتری در اختیار افراد قرار گرفته است که سکته کرده اند و از آفازیا رنج می‌‌برند. علاوه بر وسایل ارتباطی کمکی از قبیل کارهای نوشتاری برخی نرم افزارها که دارای قابلیت نصب روی گوشی هستند به بازار عرضه شده اند که بیماران می‌‌توانند به کمک آنها در خارج از مطب پزشک به ادامه تمرینات ورزشی خود بپردازند. تمرینات گفتار درمانی که در بخش زیر به آنها اشاره می‌کنیم بسیار ساده هستند که البته در کنار سادگی کاملاً تاثیرگذار می‌باشند به ویژه اگر فرد بیمار آنها را با تکرار و تمرین مداوم دنبال کند. در صورتی که بیمار در طول هفته شش روز و هر روز هر تمرین را ۲۰ بار تکرار کند باید بتواند به زودی شاهد این نتایج به دست آمده باشد.

 بیرون آوردن زبان و بردن آن به سمت داخل 

 زبان خود را بیرون بیاورید و به مدت ۲ ثانیه در همین حالت نگه دارید سپس آن را به سمت داخل ببرید حدود ۲ ثانیه در همین حالت بمانید و سپس به تکرار این تمرین بپردازید.

 حرکت دادن زبان در دو طرف دهان

  برای انجام این تمرین باید دهان خود را باز کنید و زبان خود را به سمت یک طرف از دهان تان بکشید تا با آن قسمت برخورد کند. حدود ۲ ثانیه در همین حالت بمانید و سپس گوشه چپ دهان خود را لمس کنید و حدود ۲ ثانیه در این حالت بمانید سپس مجدداً این حرکت را تکرار کنید.

 بالا و پایین آوردن زبان 

 دهان خود را باز کنید و زبان خود را بیرون بکشید سپس از زبان خود را به سمت بالا و به طرف بینی بیاورید حدود ۲ ثانیه در این حالت بمانید و سپس زبان خود را به سمت پایین و چانه بکشید و حدود دو ثانیه در این حالت بمانید و به تکرار این تمرین بپردازید. سعی کنید به انجام همه تمرینات ورزشی بالا بپردازید و این تمرینات را جلوی آینه انجام دهید تا بتوانید فیدبک دیداری مناسب را دریافت کنید.

 حالت بوسه 

 هنگامی ‌که می‌خواهید یکی از آن لبخندهای جذاب و جادویی تان بزنید به غنچه کردن لبهای خود که شبیه حالت بوسیدن است صورت خود را به شکل دلخواه تغییر می‌دهید. این حرکت را انجام دهید و سپس به حالت اول برگردید و این تمرین را جلوی آینه ده بار تکرار کنید.

 تکرار و تمرین صامت و مصوت 

 پس از آن که تمرینات مخصوص زبان را شروع کردید می‌توانید به تولید صدا بپردازید و برای این کار می‌توانید با صامتی شروع کنید که برای تولید آن مشکل دارید سپس آن را با انواع مصوت‌ها ادغام کنید به عنوان مثال اگر تلفط صدای ‘ر’ برای شما دشوار است می‌توانید بارها و بارها به تکرار صداهایی از قبیل ‘را’، ‘ری’، ‘رِ’ و ‘رُ’ بپردازید. اگر تلفظ کردن هر گونه صدایی برای شما دشوار است می‌توانید بارها و بارها به تکرار هر یک از صداها بپردازید به عنوان مثال می‌توانید ۲۰ بار به تکرار ‘را’ بپردازید و سپس ‘ری’ را ۲۰ بار تکرار نمایید.

 توصیه‌هایی برای اعضای خانواده 

 اعضای خانواده فردی که دچار آفازیا است باید دو فرصت بدهند در گفتگوها شرکت کند. شناسایی بهترین روش برای برقراری ارتباط و تعامل با فردی که در این زمینه مشکل دارد دشوار است. متخصص گفتار درمانی می‌‌تواند در این زمینه بسیار کمک کننده باشد و به اعضای خانواده کمک می‌کند از یاس و دلسردی دوری کنند و نقش فعالی را در بهبودی بیمار خود ایفا نمایند.

 مشکلات مربوط به غذا خوردن 

 وظایف متخصص گفتار درمانی فقط به گفتگو و مکالمه محدود نمی‌شود بلکه می‌تواند به بررسی و رفع مشکلات مربوط به عملکرد حفره دهان نیز بپردازد به عنوان مثال تعداد زیادی از افرادی که دچار سکته مغزی می‌شوند مشکل بلعیدن را نیز دارند. متخصص گفتار درمانی می‌تواند به بیمار نحوه صحیح قرار دادن زبان را یاد بدهد و تکنیک‌های مخصوص غذا خوردن و پیشنهادات کاربردی برای غذا خوردن و نوشیدن مایعات و سایر تمرینات و سازگاری‌ها برای بهبود استقلال او استفاده نماید.