بیش فعالی یا ADHD و اوتیسم، اختلالات رشدی-عصبی جداگانه‌ای هستند که ممکن است در برخی از علائم مشترک باشند. البته اختلافات اساسی بین این دو وجود دارد و فرد می‌تواند هر دوی این مشکلات را داشته باشد. در این مقاله به بررسی تفاوت‌های بین اوتیسم و بیش فعالی (ADHD) می‌پردازیم و همچنین بررسی می‌شود که آیا بین این دو وضعیت رابطه‌ای وجود دارد یا خیر و نیز به توصیف علائم و روش‌های درمان این دو خواهیم پرداخت.
بیش فعالی یا اختلال ADHD چیست؟
بیش فعالی ADHD یک اختلال رشدی-عصبی شایع است. پزشکان تشخیص این اختلال را در پسرها بیشتر از دخترها مشاهده می‌کنند.
كودكان مبتلا به بیش فعالی ADHD، دچار مشکلاتی در توجه، بيش فعالي و كنترل تکانش هستند. آن‌ها ممکن است در تمرکز کردن، آرام نشستن در یک جا و یا فکر کردن قبل از عمل، مشکل داشته باشند. سه نوع بیش فعالی وجود دارد و پزشک تشخیص آن را بر اساس علائم خاص یک فرد قرار می‌دهد.
زیرگروه‌های بیش فعالی عبارت‌اند از:
- اختلال نقص توجه یا بی‌توجه
- بیش فعالی – تکانشی
- ترکیبی از هر دو
علائم بیش فعالی با بزرگ‌تر شدن کودک ممکن است بهبود یابد و بتواند تمرکز و کنترل بیشتری بر روی تکانش های خود به دست آورد. بزرگ‌سالانی که همچنان این علائم را در خود دارند، می‌توانند تحت مشاوره و درمان قرار بگیرند. این کار می‌تواند به فرد در یادگیری مدیریت شرایط خود کمک کند.
اوتیسم چیست؟
اختلال طیف اوتیسم بر ارتباطات اجتماعی و تعامل اجتماعی فرد در زمینه‌های مختلف تأثیر می‌گذارد. هیچ معالجه‌ای برای این اختلال وجود ندارد، اما روش‌های درمانی وجود دارند که می‌توانند به افراد کمک کنند تا در مناطقی که به نظر آن‌ها چالش‌برانگیز است پیشرفت‌هایی داشته باشند. اوتیسم معمولاً قبل از رسیدن کودک به 3 سالگی بروز می‌کند و احتمال بروز آن در پسرها 5 برابر بیشتر از دخترها است.
آیا فرد می‌تواند هم با بیش فعالی (ADHD) و هم با اختلال طیف اوتیسم (ASD) تشخیص داده شود؟
بيش از نيمی از كسانی كه به اختلال طیف اوتیسم ASD مبتلا شده‌اند نيز علائم بیش فعالی ADHD دارند. در حقیقت، بیش فعالی شایع‌ترین بیماری همبودی در کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم است. از طرف دیگر، حدود یك چهارم كودكان مبتلا به بیش فعالی، دارای علائم سطح پایینی از اختلال طیف اوتیسم هستند كه به عنوان مثال، ممکن است در مهارت‌های اجتماعی مشکل داشته باشند یا نسبت به بافت‌های لباس‌ها بسیار حساس باشند.
چرا بیش فعالی (ADHD) و اختلال طیف اوتیسم (ASD) این‌قدر با هم همبودی دارند و چه شباهت‌هایی بین این دو وجود دارد؟
بیش فعالی (ADHD) و اختلال طیف اوتیسم (ASD)، هر دو اختلالات رشدی-عصبی هستند (رشد مغز به نوعی تحت تأثیر قرار گرفته است). این بدان معناست که هر دوی این شرایط / اختلالات بر سیستم اعصاب مرکزی تأثیر می‌گذارند که مسئولیت حرکات، زبان، حافظه و مهارت‌های اجتماعی و تمرکز را بر عهده دارد. تعدادی از تحقیقات علمی نشان داده‌اند که این دو وضعیت اغلب با هم وجود دارند، اما محققان هنوز نمی‌دانند که چرا این اتفاق می‌افتد.
در صورت ابتلای فرد به بیش فعالی (ADHD) یا اختلال طیف اوتیسم (ASD)، رشد مغز به‌نوعی تحت تأثیر قرار می‌گیرد. مهم‌تر از همه، این شامل عملکرد اجرایی مغز است که وظیفه تصمیم‌گیری، کنترل تکانش، مدیریت زمان، تمرکز و مهارت‌های سازمان‌دهی را بر عهده دارد. برای بسیاری از کودکان، مهارت‌های اجتماعی نیز تحت تأثیر قرار می‌گیرد. بیش فعالی و اختلال طیف اوتیسم هر دو در پسرها شایع‌تر از دخترها هستند.
اگرچه بزرگ‌سالان هم ممکن است بیش فعالی و اختلال طیف اوتیسم داشته باشند، اما ترکیب این دو با هم به اندازه‌ی کودکان، شایع نیست. درحالی که اختلال طیف اوتیسم یک اختلال مادام‌العمر محسوب می‌شود، مطالعات طولانی مدت نشان داده‌اند که در یک سوم تا دو سوم کودکان مبتلا به بیش فعالی، علائم تا بزرگ‌سالی ادامه خواهد داشت.
تفاوت اوتیسم و بیش فعالی
گفتن تفاوت‌های بین اوتیسم و بیش فعالی گاهی اوقات ممکن است دشوار باشد، خصوصاً در کودکان کم سن و سال. توضیحات زیر ممکن است به تشخیص بین علائم این دو وضعیت کمک کند:
بازه زمانی توجه
كودكان مبتلا به بیش فعالی، معمولاً در توجه کردن به یک چیز برای مدت طولانی مشکل داشته باشند و ممكن است به‌راحتی حواسشان پرت شود.
کودکان اوتیسمی ممکن است دامنه علاقه محدودی داشته باشند. آن‌ها ممکن است به نظر برسند که در مورد چیزهایی که از آن لذت می‌برند وسواس داشته و در تمرکز روی چیزهایی که علاقه‌ای به آن‌ها ندارند مشکل داشته باشند. شاید بتوانند واقعیت‌ها و جزئیات را به‌راحتی به یاد بیاورند و برخی از آن‌ها ممکن است در ریاضیات، علوم، موسیقی یا هنر بسیار عالی باشند. شاید راحت‌ترین زمان تشخیص علائم این بیماری، هنگامی است که کودک دارد تکالیفش را انجام می‌دهد. کودک مبتلا به بیش فعالی ممکن است نتواند به هر موضوعی توجه کند. در صورتی که یک کودک اوتیسمی ممکن است تمرکز بالایی در مباحث مورد علاقه خود داشته باشد، اما ممکن است نتواند درگیر موضوعاتی شود که کمتر به آن‌ها علاقه دارد.
برقراری ارتباط
مشکلات برقراری ارتباط، مشخصه‌ی طیف اوتیسم است. برخی از کودکان مبتلا به بیش فعالی نیز این مشکلات را دارند، اما به طور معمول به روشی دیگر آن را بروز می‌کنند.
کودکان مبتلا به بیش فعالی ممکن است:
- به طور مداوم و پیوسته صحبت کنند
- می‌خواهند حرف آخر و قطعی خود را بزنند
- متوجه نمی‌شوند که حرف‌های آن‌ها چه تأثیری بر دیگران می‌گذارد
- حرف دیگران را قطع می‌کنند
کودکان اوتیسمی ممکن است:
- در بیان احساسات و افکار خود مشکل دارند
- از حرکات و حالات برای برقراری ارتباط استفاده نمی‌کنند
- با ارتباط چشمی مشکل دارند
- بر روی یک موضوع مکالمه پافشاری می‌کنند
- به طور متفاوتی بازی کنید – آن‌ها ممکن است بازی‌های نوبت یا بازی‌های تخیلی را درک نکنند
- تعامل‌های اجتماعی را آغاز نمی‌کنند یا واکنشی نسبت به آن‌ها ندارند.
روال و ساختار
كودكان مبتلا به بیش فعالی ADHD می‌توانند به سرعت با ساختاری كه علاقه‌ای به آن ندارند، از جمله كلاس درس، خسته می‌شوند. اگر کاری یا چیزی تنوع نداشته باشد، ممکن است دیگر علاقه‌ای به انجام این فعالیت‌ها را از دست دهند.
در مقابل، كودكان اوتیسمی اغلب به فعالیت‌های یکنواخت و بدون تغییر علاقه نشان می‌دهند و بیشتر طرفدار روال‌های یکنواخت یا الگوهای منظم رفتارهای كلامی یا غیر كلامی می‌باشند.
به عنوان مثال، آن‌ها ممکن است بارها و بارها یک کتاب را بخوانند یا هر شب یک نوع غذا را برای شام بخواهند. تغییر در روال می‌تواند باعث ناراحتی و تحریک آن‌ها شود.
تشخیص
والدین و مراقبین که نگران این هستند که فرزندشان ممکن است دچار بیش فعالی یا اختلال طیف اوتیسم یا هر دوی آن‌ها باشد، باید با پزشک خانواده یا متخصص کودکان صحبت کنند. پزشک ممکن است کودک را به یک متخصص اختلال رفتار کودک ارجاع دهد.
پزشک تشخیص بیش فعالی را بر اساس علائمی که در 6 ماه گذشته وجود داشته باشد، قرار می‌دهد. اگر پزشک به اوتیسم مشکوک باشد، ممکن است رفتارها و پیشرفت کودک را طی سال‌های گذشته بررسی کند. درهرصورت، ممکن است آن‌ها اطلاعات بیشتری را از معلمان و سایر مراقبان کودک و همچنین والدین او می‌خواهند.
پزشک همچنین شرایطی را که می‌تواند علائمی شبیه به اوتیسم یا بیش فعالی ایجاد کنند را بررسی می‌کند تا بتواند آن‌ها را رد کند. این شرایط می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- مشکلات شنوایی
- مشکلات یادگیری
- اختلالات خواب
علاوه بر این، پزشک ممکن است علائم اختلالات هم‌زمان را از جمله موارد زیر کشف کند:
- اختلال اضطراب اجتماعی
- اختلال نافرمانی مقابله‌ای (ODD)
تفاوت خدمات اوتیسم و بیش فعالی
بسته به شرایط کودک، علائم آن‌ها و وجود سایر شرایط، درمان این اختلالات متفاوت خواهد بود. رفتار درمانی معمولاً اولین خط درمانی برای کودکان خردسال است. برای کودکان بزرگ‌تر، پزشک ممکن است ترکیبی از رفتار درمانی و دارو را توصیه کند. کودکان اوتیسمی، بسته به نیازشان می‌توانند از سایر روش‌های درمانی نیز بهره‌مند شوند. آموزش و تمریناتی برای والدین و مراقبان کودک نیز می‌تواند آن‌ها را قادر سازد تا بتوانند به بهترین نحو ممکن به فرزندان خود در مدیریت علائمشان کمک کنند.
چه متخصصانی می‌توانند در این شرایط کمک کنند
بیش فعالی
- متخصصان اطفال، متخصصان مغز و اعصاب، متخصصان رشدی-رفتاری اطفال، پرستاران مربوطه، روان‌پزشکان کودک، کار تشخیص بیش فعالی و تجویز دارو را انجام می‌دهند. همچنین می‌تواند به دنبال مشکلات دیگری مانند اضطراب باشند.
- روانشناسان بالینی كودك: رفتاردرمانی را براي آموزش نحوه‌ی مدیریت اعمال و تعاملات به كودكان ارائه می‌کنند. همچنین درمان رفتاری- شناختی را برای کمک به مسائل عاطفی مرتبط با اختلال نقص توجه بیماران ADHD ارائه می‌دهند و مسائل مربوط به سلامت روان را که ممکن است این اختلال با خود به همراه داشته باشد مانند اضطراب را تشخیص می‌دهند. همچنین ممکن است اختلالات یادگیری را ارزیابی کند.
- متخصصان اعصاب روان کودکان: اختلال بیش فعالی (ADHD) و مسائل بهداشت روان شایع را كه ممكن است هم زمان با این اختلال اتفاق بيفتد، تشخيص می‌دهند. همچنین ممکن است اختلالات یادگیری را ارزیابی کنند.
- درمانگران آموزشی و مربیان سازمانی: روی مهارت‌های سازمانی و مهارت‌های مدیریت زمان کار می‌کنند.
اوتیسم
- متخصصان اطفال، متخصصان مغز و اعصاب، متخصصان رشد رفتاری کودکان، روان‌پزشکان و روانشناسان کودک: علائم احتمالی اوتیسم را شناسایی کرده و ممکن است این اختلال را تشخیص دهند. همچنین می‌توان برای درمان‌ها و خدمات مداخله‌ای اولیه به این متخصصان مراجعه کرد.
- روانشناسان بالینی کودک، مددکاران اجتماعی: برای کمک به بچه‌ها در بهبود تعاملات اجتماعی خود، درمان و آموزش مهارت‌های اجتماعی را ارائه می‌دهند. درمان رفتاری – شناختی برای کمک به مسائل عاطفی مربوط به اوتیسم را ارائه می‌دهند. همچنین می‌توانند سایر مشکلاتی را که ممکن است با اوتیسم همراه باشد، از جمله بیش فعالی (ADHD) تشخیص دهند. این متخصصان همچنین می‌توانند اختلالات یادگیری را ارزیابی کند.
- متخصصان اعصاب روان کودکان: تشخيص اوتيسم و مشكلات معمولي كه ممكن است همراه با آن وجود داشته باشد مانند اضطراب و بیش فعالی را انجام می‌دهند و همچنین ممکن است در صورت لزوم داروهایی را تجویز کند.
- متخصصان کاردرمانی: به کودکان کمک می‌کنند که مهارت‌های مقابله‌ای را برای موقعیت‌های چالش برانگیز یاد بگیرند. درمان یکپارچگی حسی یا یک رژیم حسی را برای کمک به کودکان برای پاسخگویی به ورودی‌های حسی به روش‌های مناسب‌تر فراهم می‌کنند.
- متخصصان گفتار درمانی: برای کمک به کودکان در برقراری ارتباط و درک بهتر حرف دیگران، روی مهارت‌های گفتاری و عملی زبانی کار می‌کنند.
مدرسه چه کمکی می‌تواند ارائه دهد
بیش فعالی
- صندلی او باید نزدیک به معلم و دور از حواس پرتی باشد
- فضای کلاس ساکت‌تر باشد تا کار تدریس و تمرین بدون حواس پرتی انجام شود
- از یک سیگنال، نشانه‌ی غیر کلامی یا کارت تصویر برای جلب‌توجه کودک استفاده شود
- تکالیف درسی طولانی به بخش‌های کوچک‌تری تقسیم شوند تا کودک بتواند راحت‌تر آن‌ها را انجام دهد
- برنامه‌های کتبی یا تصویری برای فعالیت‌های روزانه کودک تهیه شود
- قرار دادن زمان‌های استراحتی (با انجام فعالیت‌ها) در بین کلاس
اوتیسم
- صندلی او باید نزدیک به معلم و ابزارهای آموزشی کلاس باشد
- فضای کلاس باید حواس پرتی شنوایی و بینایی محدودی داشته باشد
- نمایش‌های بصری و کدگذاری‌های رنگ برای بهتر نشان دادن و آموزش اطلاعات جدید استفاده شود
- رژیم حسی و فعالیت‌های حسی در طول روز انجام شود
- داستان‌های اجتماعی برای ارائه ایده‌ها و موقعیت‌های جدید گفته شود
- گزینه‌هایی برای کاهش اضطراب کودک فراهم شده باشد
- “زمان انتظار” در اختیار کودک قرار می‌گیرد
چه کارهایی را می‌توانید در خانه انجام دهید
بیش فعالی
- قوانین و انتظارات واضحی را برای فرزند خود تنظیم کنید.
- برنامه‌ی روتینی را برای ایجاد ساختار در کارها ایجاد کنید.
- دستورالعمل‌ها و وظایف کودک را در بخش‌های کوچک‌تر تقسیم کنید.
- به فرزند خود یاد بدهید که از راهنماهای بصری مانند چک لیست‌ها، برنامه‌های زمانی تصویری و نوت پدها (کاغذهای یادداشت رنگی) استفاده کند تا به او کمک کنند تا برای انجام کارهایش تمرکز داشته باشد، سازمان یافته عمل کند و کارها را بهتر انجام دهد.
- در زمان انجام تکالیف مدرسه، اجازه دهید انعطاف وجود داشته باشد تا به مغز و حرکات او کمی استراحت داده شود.
- یک محل کار و مطالعه‌ی مرتب و منظمی را برای او فراهم کنید.
- در مورد تغییراتی که قرار است در برنامه‌ی زمانی او ایجاد شود، از پیش خبر دهید و در مورد آنچه در شرایط جدید انتظار دارید توضیح دهد.
اوتیسم
- برنامه‌ای برای مدیریت نابسامانی‌ها داشته باشید.
- از یک تایمر یا سیگنال بصری برای انتقال آسان‌تر تمرکز از یک چیز به چیزی دیگر استفاده کنید
- نمایش بازی کنید و دست‌نوشته‌هایی را برای یاد دادن موقعیت‌های اجتماعی به کودک بدهید
