درمان اختلالات رفتاری در کلینیک کاردرمانی و گفتار درمانی آزادی

به طور طبیعی گاهی اوقات کودکان و جوانان رفتارهای غیرعادی دارند و هنگامی که خسته، ناراحت و افسرده هستند دچار عصبانیت یا اندوه خواهند شد. در برخی از شرایط خاص زندگی کودکان و جوانان چنین رفتارهایی را بیشتر از خود نشان می‌‌دهند به عنوان مثال کودکان پیش دبستانی و نوجوانان لجباز می‌شوند و کمتر به حرف پدر و مادر خود گوش خواهد داد. این امر یک بخش طبیعی از فرآیند رشد آنها محسوب می‌‌شود. اختلالات رفتاری بر عملکرد یا رفتار کودکان و نوجوانان تاثیر می‌گذارد. برخی از افراد تصور می‌کنند کودکان و نوجوانانی که دچار اختلالات رفتاری هستند بی ادب هستند اما اختلالات رفتاری واقعا مشکلاتی هستند که به بررسی و درمان نیاز دارند. خوشبختانه روش‌های درمانی متعددی برای بهبود اختلالات رفتاری وجود دارد و هرچه کودک سریع تر تحت درمان قرار بگیرد نتایج بهتری را به دست خواهد آورد و می‌تواند به ترمیم رابطه خود با دیگران بپردازد.

منظور از اختلالات رفتاری چیست؟

اختلالات رفتاری معمولاً در دوران کودکی و نوجوانی به وجود می‌آید. اگر چه اختلالات رفتاری در کودکان طبیعی است کودکان و جوانان مبتلا به اختلالات رفتاری که رفتارهای تهاجمی از خود نشان می‌دهند به درمان نیاز دارند زیرا رفتارهای آنها باعث بروز مشکل در مدرسه، منزل یا محل کار خواهد شد. کودکانی که دچار اختلالات رفتاری هستند با مشکلات دیگری از قبیل اختلال شخصیتی، افسردگی یا اختلال دوقطبی در دوران بزرگسالی مواجه خواهند شد. این گروه از کودکان معمولاً قشقرق به پا می‌کنند، اشیا را پرت می‌کنند، به خودشان یا دیگران آسیب می‌رسانند، به کارهای مجرمانه می‌پردازند، دروغ می‌گویند، سیگار می‌کشند و از مشروبات الکلی و مواد مخدر استفاده می‌کنند یا حتی برخی از آنها به انجام روابط جنسی می‌‌پردازند. تعدادی از این کودکان از مدرسه فرار می‌‌کنند و ریسک خودکشی در آنها بسیار بیشتر از دیگران است. اگر چه علت بروز اختلالات رفتاری مشخص نیست عوامل متعددی از قبیل سابقه خانوادگی، بیماری‌های ذهنی، سوء مصرف مواد مخدر، قرار گرفتن در معرض مواد مخدر یا تنباکو در دوران جنینی، سوء استفاده از کودک، استرس، عدم نظارت پدر و مادر و قوانین سختگیرانه در بروز این مشکلات نقش دارند. کودکانی که دچار اختلالات رفتاری هستند با مشکلات دیگری از قبیل اختلالات عاطفی یا ذهنی نظیر اختلالات بیش فعالی و نقص توجه نیز مواجه هستند. اختلالات رفتاری با تاخیر در تکامل نیز همراه است به همین دلیل انجمن ملی کودکان آمریکا انجام دادن غربالگری‌های منظم به منظور بررسی شرایط کودک و اطمینان از رشد صحیح او را توصیه می‌کند. گاهی اوقات درمان اختلالات رفتاری شدید و دشوار است اما تشخیص به موقع می‌تواند بسیار کمک کننده باشد. معمولاً فرآیند درمان بر رشد مهارت‌های کودک و پدر و مادر تمرکز می‌کند. مراجعه به یک پزشک متخصص برای کسب اطلاعات لازم در خصوص نحوه رفتار صحیح با کودک کاملاً ضروری است. دولت در این راستا برنامه‌های ملی، اجتماعی و آموزشی متعددی را طراحی نموده است. اختلالات رفتاری و رفتارهای خشونت آمیز می‌تواند باعث به وجود آمدن مشکلات متعددی از قبیل مشکلات قانونی شود. اگر کودک شما دچار اختلالات رفتاری است باید هر چه سریع تر برای درمان به پزشک مراجعه کنید زیرا این احتمال وجود دارد که در رفتارهای مجرمانه شرکت کند، خودکشی کند یا به دیگران آسیب برساند. اگر کودک شما دچار آسیب دیدگی شدید شده است، از مواد مخدر استفاده می‌کند، به مصرف مشروبات الکلی پرداخته یا شرایط دیگری دارد باید فوراً او را نزد متخصص ببرید. اگر کودک شما به طور مداوم خود را به دردسر می‌‌اندازد، دچار تغییرات خلق و خو شده، دچار مشکل برای خوابیدن شده است، رفتارهای مخرب و آسیب رساندن دارد یا از مواد مخدر و مشروبات الکلی استفاده می‌کند نباید وضعیت او را نادیده بگیرید.

علائم اختلالات رفتاری چیست؟

همه کودکان گاهی اوقات دچار اختلالات رفتاری می‌‌شود اما مشکل زمانی ایجاد می‌شود که اختلال رفتاری آنها بیش از ۶ ماه طول بکشد یا شدیدتر شود و باعث بروز مشکل در مدرسه یا محل کار شود. گاهی اختلالات رفتاری به الگوهای رفتاری شدید، پرخاشگری و رفتارهای مخرب تبدیل می‌شوند.

علائم شایع اختلالات رفتاری چیست؟

برخی از علائم شایع اختلالات رفتاری عبارتند از شروع زود هنگام روابط جنسی، قشقرق به پا کردن، دروغ گفتن، توهین کردن به پدر و مادر و دیگران، پرخاشگری و رفتارهای مخرب، عصبانیت، دزدی، فرار از مدرسه، استفاده از مشروبات الکلی و مواد مخدر، آسیب رساندن به خود، رفتارهای پرخاشگرانه مانند سرکشی و دعوا کردن و آزار و اذیت حیوانات.

علائم خطرناک اختلالات رفتاری چیست؟

در برخی موارد اختلالات رفتاری می‌تواند زندگی کودک و دیگران را تهدید کند. در صورتی که فرزند شما با مشکلات زیر مواجه شده و علائم زیر را دارد فوراً به پزشک مراجعه کنید:

• در صورتی که علائم مسمومیت با مشروبات الکلی را دارد از قبیل کندی تنفس، نفس نکشیدن و تهوع و استفراغ مداوم، پایین آمدن ضربان قلب، سردی پوست، کبود شدن رنگ لب یا ناخن، تشنج، از دست دادن هوشیاری حتی برای یک لحظه یا احساس گیجی
• در خطر قرار دادن خود و دیگران از قبیل تهدید کردن دیگران، اقدامات خشونت آمیز یا اقدام به خودکشی
• در صورت بروز علائم اوردوز از قبیل تنفس یا ضربان قلب پایین یا بسیار بالا، نفس نکشیدن، احساس درد یا فشار در قفسه سینه، تنگی نفس، درد شکمی، تهوع، استفراغ، سردی پوست، داغی پوست، خواب آلودگی، گیجی یا از دست دادن هوشیاری
• وارد شدن ضربه به بدن از قبیل بد شکلی استخوان، سوختگی و آسیب دیدگی چشم و سایر موارد

علت بروز اختلالات رفتاری چیست؟

علت دقیق بروز اختلالات رفتاری مشخص نیست اما عوامل متعددی در بروز این مشکل نقش دارند. ژنتیک در این رابطه نقش مهمی را ایفا می‌‌کند زیرا کودکانی که دارای سابقه خانوادگی سوء مصرف مواد مخدر یا ابتلا به بیماری‌های ذهنی هستند بیشتر دچار اختلالات رفتاری می‌شوند. عوامل محیطی از قبیل سوءاستفاده از کودک، ناپایدار بودن شرایط زندگی، عدم حضور پدر و مادر، عدم نظارت بر رفتار کودک و موارد دیگر ریسک بروز اختلالات رفتاری را افزایش می‌‌دهد.

فاکتورهای خطر در بروز اختلالات رفتاری چیست؟

فاکتورهای متعددی وجود دارد که باعث می‌شود که بروز اختلالات رفتاری افزایش پیدا کند. همه افرادی که دارای فاکتورهای خطر هستند با اختلالات رفتاری مواجه نمی‌شوند. برخی از این فاکتورهای خطر به شرح زیر می‌باشند:

• سوءاستفاده از کودک
• استرس داشتن در محیط مدرسه یا منزل
• ناپایدار بودن شرایط زندگی
• ناتوانی در تفسیر رفتار و منظور دیگران
• سابقه خانوادگی ابتلا به بیماری‌های ذهنی یا مصرف مواد مخدر
• قرار گرفتن در معرض مواد مخدر تنباکو در دوران جنینی
• رفتار نامناسب با کودک
• داشتن جنسیت مذکر
• عدم نظارت پدر و مادر
• اعتیاد پدر و مادر
• نداشتن مهارت‌های اجتماعی

عوارض بالقوه اختلالات رفتاری کودکان چیست؟

عوارض جانبی حاصل از درمان نکردن اختلالات رفتاری کودکان می‌تواند بسیار جدی باشد و حتی در برخی موارد زندگی کودک را به چالش بکشد. شما می‌توانید با پیروی کردن از دستورات پزشک و برنامه درمانی طراحی شده به فرزند خود کمک کنید و عوارض حاصل از اختلالات رفتاری را به حداقل برسانید. برخی از عوارض اختلالات رفتاری به شرح زیر می‌باشد:

• اختلال دوقطبی
• افزایش ریسک آسیب رساندن به خود
• تخطی از قانون و مشکلات مشابه
• نداشتن رابطه دوستانه با همکلاسی‌ها
• بروز مشکلات آموزشی
• ابتلا به عفونت‌های مقاربتی
• منزوی شدن در جامعه
• خودکشی
• رفتارهای پرخاشگرانه
• افسردگی
• بروز اختلالات شخصیتی
• ناتوانی در حفظ کردن موقعیت کاری
• مصرف مواد مخدر و مشروبات الکلی

چگونه می‌توان ریسک بروز اختلالات رفتاری را کاهش داد؟

پایدار بودن محیط زندگی و حمایت از کودک می‌تواند ریسک بروز اختلالات رفتاری را کاهش دهد. شما می‌‌توانید با بهره گرفتن از موارد زیر در این راستا به کودک خود کمک کنید:

• به کودک خود اجازه بدهید تصمیمات درستی بگیرد اما محدودیت‌هایی را نیز قائل شوید مثلاً به او اجازه بدهید با این لباس سبز یا آبی رنگ مورد علاقه اش را انتخاب کند.
• سیستم تشویق و تنبیه مشخصی را طراحی کنید.
• با توجه به شدت مشکلات کودک خود به انتخاب یک سیستم اصول مند بپردازید.
• در فعالیت‌های کودک خود شرکت داشته باشید.
• یک محیط امن و مناسب را برای فرزند خود ایجاد کنید.
• تا حد امکان استرس در محیط منزل از بین ببرید.
• به رفتارهای مناسب او پاداش بدهید.
• از او انتظارات درستی داشته باشید.

درمان اختلالات رفتاری

مراقبت صحیح از کودک و مراجعه منظم به پزشک متخصص اولین اقدام برای پیشگیری از بروز اختلالات رفتاری کودک یا درمان آن می‌باشد. این امر به پزشک کمک می‌کند تا بتواند از نزدیک به بررسی و ارزیابی علائم کودک شما بپردازد. معمولاً درمان اختلالات رفتاری در کلینیک کاردرمانی و گفتار درمانی آزادی بر فرآیند توسعه مهارت‌های کودک و پدر و مادر تمرکز دارد. کودکان در این مرکز از برنامه‌های رشد شناختی، برنامه‌های مرتبط با توسعه مهارت‌های اجتماعی و یادگیری مهارت‌های اقتباسی بهره مند می‌شوند. آموزش به والدین و سایر اعضای خانواده نیز بسیار کمک کننده است. ارزیابی روانشناختی، روان درمانی و سایر روش‌های درمانی می‌تواند بسیار کمک کننده باشد به ویژه در مواردی که کودک دچار اختلالات رفتاری یا سایر موارد شده است.

رفتار درمانی

رفتار درمان یک عبارت کلی است که شامل انواع مختلفی از روش‌های درمانی برای بهبود اختلالات ذهنی می‌باشد. این روش درمانی بر فرآیند شناسایی و تغییر رفتارهای ناسالم و مخرب کودکان تمرکز دارد و رفتارهای سالم را به کودک آموزش می‌دهد تا به تدریج جایگزین رفتارهای ناسالم او شوند. هدف از انجام این روش درمانی معمولاً نحوه تغییر مشکلات رفتاری کودک می‌باشد. رفتار درمانی یک روش منحصر به فرد و مجزا نیست بلکه شامل انواع مختلفی از روش‌های درمانی تخصصی است که به شرح زیر می‌باشند:

• رفتار درمانی شناختی روشی است که پزشک به بیمار کمک می‌‌کند به شناسایی الگوهای رفتاری نامناسب خود بپردازد و نحوه برطرف کردن آن‌ها را یاد بگیرد. پس از آن که این الگوهای رفتاری شناسایی شدند پزشک به او یاد می‌دهد که رفتار بهتری داشته باشد.
• الگو پردازی روش دیگری است که در آن پزشک به عنوان یک منبع موثق و مهربان به رفتارهای منفی کودک واکنش نشان می‌دهد این امر باعث می‌شود میزان عصبانیت و پرخاشگری کودک کاهش یابد.
• کنترل کلاس درس یکی دیگر از روش‌هایی است که پزشک از آن بهره می‌گیرد و از معلم می‌خواهد که به تشویق رفتارهای مثبت کودک بپردازد، بر عملکرد آموزشی کودک تمرکز کند تا از بروز رفتارهای منفی او جلوگیری گردد.
• آموزش به والدین یک روش عالی برای تقویت رفتارهای مثبت، از بین بردن رفتارهای منفی و تقویت ارتباط پدر و مادر با کودک است. پزشک به پدر و مادر یاد می‌دهد به ارزیابی رفتار کودک خود بپردازند و از سیستم تشویق برای تقویت رفتارهای مثبت او استفاده کنند، به طور صحیح فرزند خود را برای انجام دادن رفتارهای منفی تنبیه کنند، و قوانین خاصی را وضع نمایند.
• دوستان فرزند شما می‌توانند نقش مهمی را در برطرف کردن مشکلات رفتاری ایفا کنند. از معلم فرزند خود بخواهید دوستان او را تشویق کند تا از رفتارهای مثبت فرزند شما در محیط اجتماعی و محیط مدرسه حمایت کنند. این امر علاوه بر آنکه سلامت فرزند شما را افزایش می‌دهد تشویق می‌کند به انجام دادن رفتارهای مثبت بپردازد و حس مسئولیت پذیری او افزایش پیدا کند.

چگونه می‌توان به بهبود اختلالات رفتاری کودکان کمک کرد‌؟

یادگیری رفتار صحیح با کودک به منظور بهبود اختلالات رفتاری تمرکز دارد. برخی از این موارد به شرح زیر می‌باشد:

• به کودک خود اجازه تصمیم گیری اما تصمیمات محدود را بدهید.
• از گفتن جملاتی که بار منفی دارند برای تنبیه کردن فرزند خود اجتناب کنید.
• از مجبور کردن کودک خود اجتناب کنید تا رفتارهای منفی او تقویت نشود.
• سیستم دقیقی از نظام پاداش و تنبیه را طراحی کنید.
• انتظارات خود را به طور دقیق مشخص نمایید.
• به رفتارهای صحیح او پاداش بدهید.
• استرس در منزل را به حداقل برساند.
• فرزند خود را به یک محیط ایمن و مناسب هدایت کنید تا فعالیت‌های خود را انجام دهد.
• با توجه به نوع و شدت مشکلات ایجاد شده عکس العمل نشان دهید یا زمانی که آرامش دارید رفتار مناسبی را نشان دهید.